سوڭعى كەزدەرى رەسەي مەملەكەتتىك دۋماسىنىڭ بىرنەشە دەپۋتاتىنىڭ ەلىمىزدىڭ جەرىنە قاتىستى بىلدىرگەن پىكىرلەرى حالىقتىڭ اراسىندا كەڭىنەن تاراپ، كوپتەگەن نارازىلىق تۋدىرىپ كەلەدى. ەلگە جاناشىر ازاماتتار الەۋمەتتىك جەلىلەردە ءوز كوزقاراستارىن ءبىلدىرىپ جاتىر. ولاردىڭ ىشىندە ءتۇرلى پىكىرلەر كەزدەسەدى، بىراق باسىم كوپشىلىگى ەلىمىزدىڭ اۋماقتىق تۇتاستىعىن قامتاماسىز ەتۋ قاجەتىلىگىنە كوڭىل اۋدارۋدا.

وسىعان قاتىستى قازاقستان مەن رەسەي اراسىندا سوڭعى 30 جىل ىشىندە جاسالعان ەكىجاقتى قۇجاتتارداعى ەكى ەلدىڭ اۋماقتارىنىڭ تۇتاستىعى مەن شەكارالارىنىڭ مىزعىماستىعىن بەكىتەتىن ەرەجەلەرگە ەرەكشە نازار اۋدارىلۋدا. سونىڭ ىشىندە 1994 جىلدىڭ جەلتوقسان ايىندا بۋداپەشت قالاسىندا بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنىڭ قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ تۇراقتى مۇشەلەرى بولىپ تابىلاتىن جانە يادرولىق ەلدەر مارتەبەسىنە يە الەمنىڭ 5 الپاۋىت مەملەكەتىنىڭ (اقش، فرانتسيا، ۇلىبريتانيا، قىتاي، رەسەي) كەڭەس وداعىنان قالعان يادرولىق قارۋدان باس تارتقان ءۇش مەملەكەتتىڭ – ياعني، قازاقستان، ۋكراينا جانە بەلارۋستىڭ – اۋماعىنىڭ تۇتاستىعى مەن ساياسي تۋەلسىزدىگىنە كەپىلدىك بەرگەن مەموراندۋمىنا دا سىلتەمە جاسالىپ جاتىر. 

وسىعان وراي، بۇل قۇجاتتارعا ءبىزدىڭ سەنگەنىمىز دۇرىس پا الدە ولاردىڭ ورىندالۋىنا بايلانىستى باسقا دا ماسەلەلەر بار ما، - دەگەن سۇراق تۋىندايدى.

ەسكە تۇسىرەتىن بولساق، 2014 جىلى ۋكراينانىڭ قۇرامىنداعى قىرىم رەسەيدىڭ قۇرامىنا كۇشتەپ الىندى. سول كەزدە رەسەي مەن ۋكراينا اراسىندا دا كوپتەگەن ەكىجاقتى حالىقارالىق كەلىسىمشارتتار بولعان ەدى جانە وسى قۇجاتتاردا دا ەكى ەلدىڭ اۋماقتىق تۇتاستىعى مەن شەكارالارىنىڭ مىزعىماستىعى تۋرالى ناقتى ەرەجەلەر بار بولاتىن. ۋكراينا سول ۋاقىتقا دەيىن وسى قۇجاتتاردىڭ كۇشىنە جانە ۋكراينا اۋماعىنىڭ تۇتاستىعىنا كەپىلدىك بەرەتىن بۋداپەشت مەموراندۋمىنا سەنىپ كەلدى. 

ارينە، قازاقستاندى بۇل ەلمەن سالىستىرۋعا بولمايدى، ويتكەنى ۋكراينا كەڭەس وداعىنىڭ تاراتىلۋىنا ۇلكەن ىقپالىن تيگىزدى جانە كسرو ورنىنا تاۋەلسىز مەملەكەتتەر دوستاستىعى پايدا بولعان كەزدە دە وعان بەلسەندى قاتىسۋدان باس تارتىپ، كوپ جاعدايلاردا رەسەيگە قارسى ساياسات جۇرگىزىپ كەلدى. قازاقستان بولسا، رەسەيدىڭ اسكەري وداقتاسى ء(بىز ۇجىمدىق قاۋىپسىزدىك شارتى ۇيىمىنا باسىنان باستاپ قاتىسامىز) جانە ەڭ جاقىن ەكونوميكالىق سەرىكتەسى (ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداقتىڭ قازاقستان باستاماسى نەگىزىندە قۇرىلعانىن ۇمىتپايىق). وسى كۇنگە دەيىن ءبىزدىڭ ەلىمىز رەسەيدىڭ مۇددەلەرىن ۇنەمى ەسەپكە الىپ كەلدى، ولارعا ەشقاشان اشىق تۇردە قارسى شىققان ەمەس. سوندىقتان، رەسەيدىڭ ساياسي باسشىلىعى ءۇشىن قازاقستاننىڭ ورنى ەرەكشە ەكەندىگى تۇسىنىكتى. 

ۋكراينالىق قىرىم ماسەلەسى 2014 جىلى بولعان جاعداي. ودان بەرى، 2020 جىلى رەسەي ءوزىنىڭ كونستيتۋتسياسىنا بىرقاتار وزگەرىستەر ەنگىزدى جانە سول وزگەرىستەردىڭ ىشىندە حالىقارالىق زاڭنامادان، حالىقارالىق كەلىسىمشارتتاردان جانە حالىقارالىق ورگانداردىڭ شەشىمدەرىنەن رەسەي كونستيتۋتسياسىنىڭ باسىمدىعىن بەلگىلەيتىن ەرەجە پايدا بولدى. 

2020 جىلدىڭ قاڭتار ايىندا ەۋروپا كەڭەسىنىڭ پارلامەنتتىك اسسامبلەياسى رەسەي كونستيتۋتسياسىنا ەنگىزىلۋگە جوسپارلانىپ وتىرعان بىرقاتار وزگەرىستەرگە قۇقىقتىق باعا بەرۋ جونىندەگى ءوتىنىشىن «قۇقىق ارقىلى دەموكراتياعا جەتۋ جونىندەگى ەۋروپا كوميسسياسىنا» (كونستيتۋتسيالىق قۇقىق بويىنشا كەڭەسۋشى مارتەبەسى بار بۇل ورگاندى ۆەنەتسيالىق كوميسسيا دەپ قىسقارتىپ اتايدى جانە مۇنىڭ جۇمىسىنا قازاقستان دا قاتىسادى) جولداعان ەدى. ماۋسىم ايىنىڭ 18 كۇنى بۇل ورگان ءوز شەشىمىن شىعارىپ، رەسەيدىڭ حالىقارالىق شارتتارى ەرەجەلەرىنىڭ نەگىزىندە قابىلدانعان مەملەكەتارالىق ورگانداردىڭ شەشىمدەرىن رەسەيگە ورىنداماۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن كونستيتۋتسيانىڭ 79-بابىن وزگەرتۋدەن باس تارتۋدى ۇسىنعان ەدى.

ناقتىلاپ تۇسىندىرەتىن بولساق 79-باپقا ەنگىزىلگەن وزگەرىستەر، ەڭ الدىمەن، ادام قۇقىقتارى جونىندەگى ەۋروپا سوتىنىڭ شەشىمدەرىن ورىنداماۋعا (نەمەسە ءىشىنارا ورىنداۋعا) باعىتتالعان ەدى. 2018 جىلدىڭ قىركۇيەك ايىنداعى جاعداي بويىنشا رەسەيگە قارسى قابىلدانعان بۇل سوت ورگانىنىڭ 2 380 قاۋلىسىنىڭ رەسەي مەملەكەتى تەك 608-ءىن عانا ورىنداعان بولاتىن (25,5 %). 

ەۋروپا كەڭەسىنە مۇشە بولىپ قابىلدانعان كەزدە رەسەي 1950 جىلعى ادام قۇقىقتارى تۋرالى ەۋروپا كونۆەنتسياسىن راتيفيكاتسيادان وتكىزگەن ەدى، ال سول كونۆەنتسيانىڭ 46-بابى اتالعان سوت ورگانىنىڭ شەشىمدەرىن ورىنداۋ مىندەتتى دەپ نىق بەلگىلەيدى. 

وزىنە كەرەك بولعان كەزدە حالىقارالىق مىندەتتەمەلەرىن ىسىرىپ قويىپ، ۇلكەن ماڭىزدىلققا يە ەۋروپا كەڭەسى سياقتى حالىقارالىق ۇيىمنىڭ جانە وسى ۇيىمنىڭ ۇلكەن بەدەلگە يە حالىقارالىق سوت ورگانىنىڭ شەشىمدەرىن ورىنداماي وتىرعان مەملەكەت، قازاقستانمەن جاساعان ەكىجاقتى شارتتارىن ورىندايتىنىنا ەشكىم دە تولىق كەپىلدىك بەرە المايدى. سوندىقتان، ساياسي اسەرى بولسا دا بۇل كەلىسىمدەرگە ۇلكەن سەنىم ارتۋدىڭ قاجەتى جوق دەپ ەسەپتەيمىن. 

رەسەيدە ءبىزدىڭ ەلىمىزدىڭ ستراتەگيالىق قاتە جىبەرۋىن كۇتىپ، تىلەپ وتىرعان، جانە وعان جول بەرىلسە جاعدايدى تەز ارادا ءوز پايداسىنا شەشىپ، رەسەيدىڭ رەسمي باسشىلىعىن قازاقستانعا قارسى ايداپ سالىپ، ءبىزدىڭ مەملەكەتكە ۋكراينالىق ستسەناريدى ىسكە اسىرعىسى كەلەتىن ساياسي كۇشتەردىڭ بار ەكەندىگىن ءاردايىم ەستە ۇستاپ وتىرۋىمىز كەرەك. سوندىقتان، ءبىزدىڭ ەلىمىز وتە جاۋاپتى ساياسات جۇرگىزۋى ءتيىس. 

كورشىلەس ەلدىڭ ۇلتشىل ساياسي كۇشتەرىنىڭ كوزىنە سۇيەل بولىپ وتىرعان جەرلەردى، كەرەك بولسا سول جەرلەرگە جاناسىپ جاتقان كورشىلەس اۋماقتاردى دا ءوز ازاماتتارىمىزعا تولتىرۋدى، سول جەرلەردىڭ حالقىنا ەرەكشە ەكونوميكالىق، اقپاراتتىق جانە ت.ب. ساياسات جۇرگىزۋدى دە قولعا الۋ كەرەك سياقتى. وسىلار بارلىعى، ەلدىڭ ساياسي باسشىلىعىنىڭ ويىندا بار دەپ سەنەمىن. 

ال، قازاقستان مەن رەسەي مەملەكەتتەرى اراسىندا تاتۋ كورشىلىك جانە دوستىق قارىم-قاتىناستارعا سايكەس كەلمەيتىن، اسىرەسە، مەملەكەتتىك بيلىك ورگاندارى وكىلدەرى تاراپىنان وسىنداي ءىس-ارەكەتتەردى جاساۋعا تىيىم سالۋدى كوزدەيتىن ەرەجەلەردى بولاشاقتا جاسالاتىن ەكى جاقتى كەلىسىمشارتتاردىڭ مازمۇنىنا ەنگىزۋدى قاراستىرۋ قاجەت دەپ ەسەپتەيمىن. 

ايدارباەۆ ساعىنعالي جولامانۇلى, 

ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى حالىقارالىق قۇقىق كافەدراسىنىڭ پروفەسسورى، زاڭ عىلىمدارىنىڭ دوكتورى

Abai.kz