ناۋرىز ايىندا «ۋكراينا» مەن «رەسەي» سوزدەرى ىزدەۋ جۇيەسىندە ەڭ كوپ ىزدەلگەن سوزدەردىڭ قاتارىندا بولعان. وعان نەگىز بار. كوكتەم باستالا سالا ەكى ەل اراسىنداعى ساياسي شيەلەنىس جاڭا ساتىعا كوتەرىلدى. رەسەي  ۋكراينا شەكاراسىنا جانە وككۋپاتسيالانعان قىرىمعا مىڭداعان تەحنيكا مەن اسكەر جىبەرۋدە. ال ۋكراينا قارسى جاۋاپ رەتىندە سەپاراتيستەر قولىنداعى شىعىس ايماعىنا اسكەري كۇشىن شوعىرلاندىرىپ جاتىر. ينتەرنەت ەكى ەلدىڭ اسكەري ەشەلوندارى جايلى ۆيدەوعا تولىپ كەتتى. 

ناۋرىز ايىندا باتىستىق باق وكىلدەرى رەسەيدىڭ ۋكراينا ماڭىنا 4000 اسكەر جىبەرگەنى جايلى جازا باستادى. رەسەي و باستا بۇل اقپاراتتى راستاماي، كەيىننەن «ءبىزدىڭ اسكەرىمىز ءوز اۋماعىمىزدا ءجۇر، سوندىقتان الاڭداۋعا نەگىز جوق» دەپ جاۋاپ قاتتى. الايدا رەسەيدىڭ باتىسىنداعى اسكەر سانى كۇن ساناپ ارتىپ كەلەدى. قازىردىڭ وزىندە 80 مىڭنان استى. ال شوعىرلانعان تەحنيكا سانى 3 مىڭداي. قىرىم كوپىرى ارقىلى وككۋپاتسيالانعان ايماققا تانك، اۋە قورعانىس تەحنيكالارى، زىمىران كەشەندەرى جەتكىزىلۋدە. بۇل ارەكەتتى رەسەي قورعانىس ءمينيسترى سەرگەي شويگۋ بىلاي ءتۇسىندىردى: «قازىر اقش اسكەرى سولتۇستىك امەريكادان اتلانتيكا ارقىلى ەۋروپاعا جەتكىزىلۋدە. ەۋروپاداعى اسكەر رەسەي شەكاراسى ماڭىنا شوعىرلانىپ جاتىر. نەگىزگى كۇشتەر بالتىق ايماعى مەن قارا تەڭىز ماڭىندا توپتاستىرىلۋدا. جىل سايىن ناتو ەۋروپادا انتيرەسەيلىك باعىتتاعى 40-تان استام جاتتىعۋ وتكىزەدى. كوكتەمدە ناتو سوڭعى 30 جىلدىقتاعى ەڭ اۋقىمدى Defender Europe - 2021 جاتتىعۋىن باستادى»، - دەدى.

رەسەي قورعانىس ءمينيسترى: «ناتو-نىڭ وسى ارەكەتتەرى رەسەيدىڭ قارسى رەاكتسياسىن تۋدىرىپ، اسكەردى باتىس ايماققا شوعىرلاندىرۋعا ءماجبۇر بولدىق»، - دەپ ءتۇسىندىردى. شويگۋ ءوز سوزىندە ناتو رەسەيدىڭ شەكاراسىنا جاقىن ايماقتا 40 مىڭ اسكەر مەن 15 مىڭعا جۋىق تەحنيكا مەن قارۋ-جاراق توپتاستىرعانىن جەتكىزدى.

«جالپى بۇل ايماقتاعى جاعداي وتە شيەلەنىستى نەگىزدە تۇر. الەمنىڭ جەتەكشى ەلدەرى اراسىندا سولتۇستىك مۇزدى مۇحيتىنىڭ رەسۋرستارى مەن ترانسپورتتىق بايلانىس جولدارىنا باسەكەلەستىك ارتۋ ۇستىندە. اقش پەن ناتو-داعى وداقتاس ەلدەرى اركتيكاداعى اسكەري الەۋەتىن ارتتىرىپ، اسكەري دايىندىقتى كۇشەيتىپ، اسكەرىن مودەرنيزاتسيالاپ جاتىر»، - دەدى شويگۋ.

رەسەيدىڭ اركتيكادا اقش-قا قارسى تۇراتىنىن دا ايتا كەتتى. ونى رەسەيدىڭ اسكەري جاتتىعۋ سانىن ارتتىرۋىنان بايقاۋعا بولادى. مىسالى شويگۋ ءساۋىر ايىندا رەسەي ءتۇرلى دەڭگەيدەگى  4 مىڭ جاتتىعۋ جاسايتىنىن ايتقان بولاتىن. ونىڭ ىشىندە 812 جاتتىعۋ ەكىجاقتى نەگىزدە بولماق. جاتتىعۋلار 101 پوليگون مەن 520 وقىتۋ-دايىندىق نىساندارىندا وتپەك. وسىنىڭ ءوزى رەسەيدىڭ اگرەسسيالىق ساياساتىنىڭ كۇش العانىن، كۇن سايىن اسكەري جاتتىعۋ جاساپ، «كۇش كورسەتۋ ستراتەگياسىن» تاڭداعانىن اڭعارتادى.

وتكەن اپتادا لاۆروۆ قازاقستانعا كەلىپ، "اقش-قا سەنىم ارتۋعا بولمايتىندىعىن" ايتقان بولاتىن. الايدا سەنىم ارتۋعا بولمايتىن ەلدىڭ شىنايى كورىنىسى جەتى جىل بۇرىن اگرەسسيالىق ساياساتپەن ايقىندالدى.

ۋكراينا سول اگرەسسيالىق ساياساتتىڭ قۇربانى بولدى. 2014 جىلى جاسالعان اگرەسسيانى رەسەي تاعى قايتالاۋدى جوسپارلاپ وتىر. وعان بىرنەشە سەبەپ بار.

بىرىنشىدەن، رەسەيدىڭ ىشىندەگى ەكونوميكالىق جاعداي ناشارلاپ، بيلىكتىڭ رەيتينگى تومەندەپ بارادى. پۋتين بيلىگى 2014 جىلى قىرىمدى تارتىپ العاندا كرەملدىڭ رەيتينگى اسپانداپ كەتتى. الايدا ول رەيتينگ قازىر جوق. حالىق قىرىمدى تارتىپ العاننان قاعاناعى قارق، ساعاناعى سارق بولمايتىنىن ءتۇسىندى. سول بۇرىنعى كەدەيلىك، جوقتىق، تاپشىلىق. ونىڭ ۇستىنە باتىس تاراپىنان سالىنعان سانكتسيا دا ءرۋبلدى سەرگەلدەڭگە ءتۇسىردى. قاراپايىم رەسەي ازاماتىنىڭ قالتاسى ورتايىپ قالدى. جەتى جىل بۇرىن ءپۋتيندى ماقتاعان حالىق، قازىر وعان ءتىس قايراپ وتىر. ەكونوميكالىق جاعدايدى تۇزەي الماسا، وندا حالىقتىڭ نازارىن باسقا جاققا اۋدارۋ كەرەك. «ۋكرايناداعى ۇلتشىلدار»، ونداعى «ورىس الەمىنە تونگەن قاۋىپ» دەگەن شوقتى كوسەپ، شوقتان وت جاساپ، حالىقتىڭ نازارىن سوندا اۋدارۋعا بولادى. پۋتين سول امالدى تاڭداعان سىڭايلى.

ەكىنشىدەن، اقش-تا بيلىك اۋىستى. بايدەن كەلە سالا العاشقى بۇيرىقتارىن ماسكەۋگە وڭدىرماي سانكتسيا سالۋدان باستادى. اقش-تىڭ ىشكى ساياساتىنا ارالاسۋ، اقش-تاعى سايلاۋ ناتيجەسىن بۇرمالاماق بولۋ، ۆاشينگتونعا جاسالعان حاكەرلىك شابۋىلدار، اۋعانستاندا اقش اسكەريلەرىنىڭ ولىمىنە رeسەيدىڭ قاتىسى بولۋ مۇمكىندىگى جانە ناۆالنىي ءىسى بويىنشا سانكتسيالاردى سالىپ جاتىر، سالىپ جاتىر. رەسەي بۇل سانكتسيالارعا جاۋاپ رەتىندە ۋكرايناعا قىر كورسەتپەك. ول ەۋروپا مەن اقش-قا «ءوز ساياساتىمىزدان باس تارتپايمىز» دەگەن سيگنال بولسا كەرەك.

ۇشىنشىدەن، ناۆالنىي جاقتاستارى ەلدە 500 مىڭ حالىق قاتىساتىن ءىرى ميتينگتەر جاساۋدى جوسپارلاپ وتىر. اقش ەۋروپاداعى «سولتۇستىك اعىم-2» گاز قۇبىرىن توقتاتۋ بويىنشا جۇمىستاردى باستادى. وسىنىڭ بارىنە قانداي دا ءبىر رەاكتسيا بەرۋ، قورقىتۋ جانە ەسكەرتۋ ءۇشىن، حالىق نازارىن باسقا اۋماققا اۋدارۋ ءۇشىن كرەمل اسكەري باعىتتى تاڭداپ وتىر.

كرەملدىڭ ءۋاجى قاراپايىم. «ءبىز ۋكراينا شىعىسىنداعى ورىس ءتىلدى حالىقتى قورعايمىز. ولار كيەۆكە كەرەك بولماسا، كرەملگە كەرەك. كيەۆ اسكەري قيمىلعا كوشسە، وندا بۇل ۋكراينانىڭ سوڭى بولماق»، - دەيدى ولار. ءتىپتى ناتو-عا كىرەتىن بولسا، وندا «ۋكراينا دەگەن مەملەكەت كارتادان جويىلىپ كەتۋى مۇمكىن»، - دەگەندى دە ەسكەرتىپ وتىر.

ناتو توراعاسى يەنس ستولتەنبەرگ رەسەيدىڭ ۋكرايناعا قاتىستى ەسكەرتۋىنە بىلاي جاۋاپ قاتتى: «رەسەي 2014 جىلى قىرىمدى اننەكتسيالاپ العاننان كەيىنگى ەڭ كولەمدى اسكەري شوعىرلاندىرۋدى ىسكە اسىرىپ، ۋكراينا شەكاراسىنا مىڭداعان اسكەر مەن تەحنيكانى توپتاستىردى. سوڭعى كۇندەرى ۋكراينا شىعىسىندا بىرنەشە ۋكراين ساربازى وققا ۇشتى. رەسەي دەرەۋ ارادا بۇل ارانداتۋدى توقتاتىپ، اسكەرىن شەكارا ماڭىنان اكەتۋى ءتيىس. ۋكراينانىڭ ناتو-عا كىرۋ ماسەلەسىن ناتو-داعى 30 ەل شەشەدى. باسقا ەشكىم بۇل پروتسەسسكە ارالاسا المايدى»، - دەدى.

جاعداي ۋشىعىپ تۇر. ءتىپتى انە-مىنە سوعىس باستالىپ كەتەتىندەي. جاعدايدى قالىپقا كەلتىرۋ ماقساتىندا كەشە بايدەن مەن پۋتين تەلەفون ارقىلى سويلەستى. اقش باسشىسى پۋتينگە ۋكراينانى سوڭىنا دەيىن قولدايتىنىن ەسكەرتتى. ەكى تاراپ الداعى ۋاقىتتا جاعدايدى تۇراقتاندىرىپ، ماسكەۋ-ۆاشينگتون قاتىناسىن رەتتەۋ ءۇشىن ءۇشىنشى ءبىر اۋماقتا، بەيتاراپ الاڭدا كەزدەسۋ كەرەكتىگىن ماقۇلداستى. بۇل سوڭعى ۋاقىتتاعى شيەلەنىستى ءسال بولسىن تومەندەتكەندەي.

دەي-تۇرا رەسەيمەن جاساسقان كەلىسىم، سول قاعازدىڭ قۇنىنان دا ارزان ەكەنىن ەسكەرەتىن كيەۆ اگرەسسيالىق جاعدايعا دايىندىعىن ازايتپايدى.

اسحات قاسەنعالي

Abai.kz