ءازىل-سىقاق       

سوناۋ ءبىر جىلدارى ەلىمىزدىڭ وي-قىرىندا «جەكەشەلەندىرۋ» دەگەن جويقىن شارا جۇرگىزىلىپ، جەرىمىزدىڭ استى-ۇستىندە جاتقان-تۇرعاننىڭ ءبارى اپىل-عۇپىل ساتىلدى ەمەس پە؟!. ۇجىمشار-كەڭشار دەيسىڭ بە، زاۋىت-فابريك دەيسىڭ بە، قالا-دالا دەيسىڭ بە... ءبارى بازارلاندى عوي. قالتالىلار – قارىق، قالتاسىزدار – زارىق  بولدى. ال مەندە، ايتپاقشى، تانىسىپ الالىق، مەن – «جەر مەن  كوك  اراسى»  اۋدانىنىڭ اكىمى ايحوي شىركىنمىن. سول  الگى  «تىڭ وزگەرىستەر» تارپاباسسالعاندا قوي فەرماسىنىڭ قويقيعان مەڭگەرۋشىسى ەدىم، كورشى وبلىستان بوشكەقارىن ءبىر قازاق كەلىپ، ءۇش مىڭ قويى بار فەرمامىزدى ەكى سيىردىڭ قۇنىنا ساتىپ الىپ، مەن يەن قالا جازدادىم، ءيا، جازدادىم، بىراق قالمادىم. وبلىستىڭ باسشىلىق جاعىنداعى باجام مەنى، ەكى جىلعا سوزىلعان ەرىكسىز ەڭبەكدەمالىسىم  بىتە بەرە، اۋدان اكىمدىگىنىڭ اۋىل شارۋاشىلىعى ءبولىمىنىڭ باستىعى ەتىپ تاعايىنداتىپ،  ءتورت جىلدان سوڭ اكىمنىڭ ورىنباسارى ەتىپ تاعايىنداتىپ، بەس جىلدان سوڭ ءبىزدىڭ اكىمدى باسقا اۋدانعا اۋناتىپ جىبەرىپ، مەنى ونىڭ «جەر مەن كوك اراسىنداعى» وسى ورنىنا وتىرعىزا قويدى. «تورتاياقتىدا بوتا تاتۋ، ەكىاياقتىدا باجا  تاتۋ» دەگەندى العاش ايتقان قازاق عاسىر عۇلاماسى بولعان-اق!

سونىمەن، سودان بەرى، ءيا،  اۋداننىڭ اكىمىمىن. باجەكەم: «بالپيىپ وتىرا بەرگەيسىڭ، بۇيىرعانىن تاعى كورە جاتىرمىز» دەگەن. ءسويتىپ، اسىقپاي-ۇسىكپەي ءجۇرمىن. قاراماعىندا جۇيەلى جۇمىس جوقتىقتان قالت-قۇلت ەتكەن التى اۋىلى بار اۋداننىڭ اكىمىندە شاقشاداي باسىنداعى ارماننان وزگە دانەڭە بولمايدى ەكەن. باسقا پورتفەلدەستەرىمدە نە بار، نە جوعىن وبلىس اكىمى بىلەتىن شىعار، ال مەندە، ءيا، ارماننان باسقا  ەشتەڭە جوق. ونىڭ ءوزى دە، ءبىر اندە ايتىلاتىنداي، «قول جەتپەس» سياقتى. ول ارمانىم، - وزىمنەن جاسىرماعاندى سىزدەردەن جاسىرىپ قايتەم، - الاورمان وبلىسىنىڭ اكىمى  بولۋ!.. سونداعى ەكونوميكا ينستيتۋتىنىڭ دەكانى، بالدىزىمنىڭ بالدىزى مايقاي بىلتىر ءبىزدىڭ جاققا جولى ءتۇسىپ، ماعان سالەم بەرۋگە كەلىپ شىققانداعى ءبىر سوزىندە: «ءبىزدىڭ الاورمانداي باي وبلىس بۇكىل رەسپۋبليكامىزدا بىرەن-ساران» دەدى. «ە، الاورمانىڭنىڭ اسىپ-تاسىعان بايلىعى نە سوندا؟» دەدىم. «و، ونىڭ جەر ۇستىندەگى بايلىعى بىلاي تۇرسىن، جەرىنىڭ استىندا مەندەلەەۆ تابليتساسىندا بار مەتالداردىڭ ءبارى تۇيدەك-تۇيدەگىمەن جاتىر! ال، احا، مەنى جولداستارىم كۇتىپ وتىر، امان-ساۋ بولىڭىز!» دەپ كەتە باردى. الگى مەندەلەيىنىڭ كىم ەكەنىن ايتا سالمادى. جەردىڭ استىندا جاتقان مەتالل اتاۋلىنى ىزدەپ تاباتىن ماماندار گەولوگتار عوي. التىن، كۇمىس... ءبارىنىڭ قايدا، قانشاسى جاتقانىن كورسەتىپ تابليتسا جاساعان مەندەلەي سولاردىڭ ەڭ مىقتىسى شىعار. التىن... ۋاي، مەنىڭ ارمانىم سول ساعاتتا اتتاندادى-اۋ!..

الاورمان!.. ءتورت كولى، بەس وزەنى بار. كۇنباتىسىن تۇتاس الىپ تۇرعان كوكتاۋىنىڭ ساي-سالاسى مەن قىر-جوتاسى قىسى-جازى شىرت ەتپەيتىن شىرشاعا تولى. و جاعى مەن بۇ جاعى – ساناپ بىتىرگىسىز سامىرسىن مەن قاراعاي، تەرەك  ورمان-توعايلار. انەۋ كۇنى: الاورماننىڭ «جاسىلكولىنىڭ» شىعىسىندا مۇناي كوزى تابىلىپتى، وبلىستىڭ وتىز جىل كۇندىز-ءتۇنى جاعۋىنا جەتەدى ەكەن» دەگەندى ەستىدىم. «قامىستىكولىنىڭ» سولتۇستىگىندە گاز قورى بار، جاعىپ تاۋىسقىسىز، دەسەدى. مۇنايىن دا، گازىن دا يگەرۋگە بيىل كىرىسپەكشى، مامانداردى شاقىرىپ-جيىپ، تەحنيكاسىن مايلاپ-سايلاپ بولىپ قالعان سياقتى. و، مەن سول اعىل-تەگىل، تاۋسىلىپ بىتپەس بايلىقتى يگەرۋدىڭ باسى-قاسىندا بولسام!..

قانداي، قانشا بايلىقتى بولسىن يگەرۋدىڭ راحاتىن ءوزىن ءوزى قۇرمەتتەي الاتىن باسشى اۋەلى ءوزى كورۋدى ويلاۋعا ءتيىس. مەن ويلاۋدى باستادىم: مەن قازىر ءۇش بولمەلى ۇيدە تۇرامىن. بەسىنشى قاباتتا. ايەلىممەن، ەكى جيەن نەمەرەممەن. ەكى قىزىم بار، بىرەۋى ەكىنشى كۇيەۋىمەن  ءبىر بولمەلى پاتەردە. التىنشى قاباتتا. ەكىنشىسى ءۇشىنشى كۇيەۋىمەن ول دا ءبىر بولمەلىدە. جەتىنشى قاباتتا.

ەكى بالاباقشا بار ەدى، بىرەۋىن وبلىس ورتالىعىندا تۇراتىن بىلشيعان جيرەن ورىس بيزنەسمەن كوپشىلىكتى ويبايلاتىپ ساتىپ الىپ، تومپاق شاتىرلى سىراحانا ەتىپ قويدى. مەنىمەن ساۋدالاسپادى دا. جوعارىدان  اۋىزشا بۇيرىق ءتۇسىردى. ول تۇسىرگىشتىڭ اتىن اتاماي-اق  قويايىن، كەرەگى نە. قالعان بالاباقشا دا بۇيرىقپەن موي دەگەن كارىسكە بۇيىرىپ، ويىنشىق  ساتاتىن دۇكەن بولىپ تۇر. سونسوڭ، 4 جانە 5 جاستاعى ەكى نەمەرەشكامىزدى زەينەتكەر كورشى كەمپوشكاعا باقتىرۋدامىز. كۇنىنە ەكى مىڭ تەڭگە اقى بەرىپ. ول – بۇگىنگى بىزگە اجەپتاۋىر اقشا، شىراعىم. ەگەر الاورماندى الا قالسام، وندا، كونەچنو، چەپۋحا بولادى.

التىن، كۇمىس... گاز، مۇناي... شىرشا، تەرەك، قاراعاي... ءتورت تۇلىك مال...  كەرەگىڭشە ال... ۋاي، الاورمان-اي!.. ءۇش كولدىڭ  جاعاسىنا وزىمە، قىزدارىما كوك، جاسىل، قىزىل شاتىرلى ءۇش ءۇي سالدىرسام، ءتورت-ءتورت بولمەدەن، ەسىك الدارىندا سىلاپ-سيپاپ جۇرەتىن شوفەرلارى بار  ءۇش ءتۇرلى «تويوتالار» كولدەنەڭدەپ  تۇرسا! ال  ءتورتىنشى كولدىڭ جاعاسىنا ايەلىم ەكەۋىمىزگە ازىرشە التى بولمەلى، اق  شاتىرلى ۇلكەن  ءۇي سالدىرسام! ول ءبارىمىز دەمالىس، تۋعان كۇن، يۋبيلەي، ءداستۇرلى مەرەكە  كۇندەرى جينالىپ، ءماز-ءمايرام بولىپ جۇرەتىن شىنىندا كادىمگى قازاقتىڭ  ۇلكەن ءۇيى بولادى. قۇدالارىمىزدى، الىس-جاقىن تۋىستارىمىزدى، دوس-جولداستارىمدى اندا-ساندا شاقىرىپ الىپ، قىر كورسەتىپ قويۋىما  دا كەرەك.

قىزدارىم مەن كۇيەۋبالالارىمدى قازىرگىلەرىندەي اق تەر، كوك تەر بولمايتىن، ايلىقاقىلارى تالايدى «اھح!» دەگىزەتىن ءتيىمدى-ءتۇسىمدى ورىندارعا وتىرعىزامىن. ولار جۇمىسباستى بولىپ، شارشاپ-شالدىعىپ جۇرمەس ءۇشىن جىلداعى دەمالىستارىن شەت ەلدەردە وتكىزۋگە جىبەرەمىن. ول جاقتاردا ۇناپ قالعان الگى ۆيللا دەگەندەر بولسا، ءتىپتى ساتىپ الۋلارى كەرەك. ەل كورىپ، جەر كورىپ دەگەندەي، ايەلىم ەكەۋىمىز جىلارا بارىپ، راحاتتانىپ قايتىپ جۇرەمىز.

بۇل ءومىردىڭ باستى راحاتى – وزىڭنەن جوعارعىلاردى قۇرمەتتەي ءبىلۋ! مىسالى، مەنى الاورمانعا كىم اپارادى؟.. باياعى تاتۋ باجامنان باسقا تانىس-بەيتانىس ءتىرى جان مەندە جوق. سول باجەكەمنىڭ  پىشاق ۇشىن باتىرار بۋىن  ىزدەپ جۇرگەنىن، ارينە، ءىشىم سەزەدى. ال كەرەك بۋىندى تابۋ ءۇشىن ول دا  قۇرمەتتىسىنىڭ اۋا رايىن اڭداپ، اۋزىن باعىپ جۇرگەن بولار. قۇرمەتتىلەردىڭ   تاق اۋىستىرىپ-ايىرباستاپ كەتەتىندەرى مەنىڭ باجام سياقتىلارعا قيىن تيەتىن شىعار. جاڭادان كەلگەننىڭ ەزۋىن كەڭەيتىپ، كوزىن ويناتا ءبىلۋ وڭاي بولماس. نو نيچەگو، باجەكەمنەن ءساتتى كۇنى دۇعاي سالەم كەلەر، ول كۇنگە دەيىن مىندەتىمدى ءمىنسىز اتقارىپ، ارمانىمدى قالىقتاتا بەرەيىن.

ارمان دەگەنىڭ ءبىر باستالسا، ارى قاراي بالالاپ كەتە بەرەدى ەكەن. الاورمانعا اكىم بولدىم دەپ، ادەتتەگى قىزمەتپەن شەكتەلىپ جۇرمەيمىن. بۇرىنعى ءبىرىنشى ورىنباساردان بۇرىنعى شوفەرعا دەيىنگىلەرمەن قيماي قوشتاسىپ، ولاردىڭ ورىندارىنا ءوزىمنىڭ  كادرلارىمدى وتىرعىزامىن دا، تاپسىرمانى بەرىپ-بەرىپ: «ال، دوستارىم، مىندەت ايقىن، جول اشىق، تارتىڭدار العا!» دەيمىن دە، نەندەي جۇمىس تىندىرعاندارىنان ماعان اي سايىن ەسەپ، باسقا دا بەرۋگە تيىستىلەرىن ۋاقتىلى  بەرىپ تۇراتىن دەموكراتيالىق ءتارتىپ ورناتامىن. ءوزىم، البەتتە، ەڭ كۇردەلى، ەڭ ماڭىزدى ماسەلەلەرمەن عانا  شۇعىلدانامىن. ءسويتىپ، ەكونوميكامىز دامىپ،  سول ءۇشىن قۇرمەتتەۋىم كەرەك تۇلعالارعا جان-جاقتى تانىلاتىن بولامىن، قاباقتارىن شىتقىزدىرمايمىن. ولاردىڭ ەمەۋىرىنىمەن، جۇرتشىلىقتىڭ ۇسىنىستارىمەن ءبىر ۋاق ءوزىمدى دە ەسكەرىپ، ىشكى-سىرتقى ساياساتىمدى سارالاۋىم قاجەت. ارينە، كەلە سالا جاڭاعى تاڭداپ قۇراستىرىپ العان كوماندامنىڭ كومەگىنە سۇيەنەمىن. ولاردىڭ ءبىرى مەنىڭ اۋىلىمداعى، مەن وقىعان باستاۋىش مەكتەپكە مەنىڭ اتىمدى بەرۋ، الدىنا مەنىڭ كەۋدە ءمۇسىنىمدى ورناتۋدى ۇيىمداستىرسا; ەكىنشىسى مەنىڭ اۋدانىمنىڭ ورتالىعىنداعى، مەن وقىعان ورتا مەكتەپكە مەنىڭ اتىمدى بەرۋ، الدىنا مەنىڭ كەڭ كرەسلودا ادەتتەگىمشە كۇلىمسىرەپ وتىرعان ەسكەرتكىشىمدى ورناتۋ ماسەلەسىن شەشسە; ءۇشىنشىسى الاورماننىڭ باس-اياعىنا سوزىلىپ جاتقان، «جەڭىس» دەپ اتالعان داڭعىلىنا مەنىڭ اتىمدى قويدىرۋدىڭ، اكىم عيماراتى الدىنا مەنىڭ العا قول سىلتەپ تىك تۇرعانىم بەينەلەنگەن، تازا قولادان قۇيىلعان ەسكەرتكىشىمدى ورناتۋدىڭ رەتىن كەلتىرسە،  ەرتەڭگى تاريحتىڭ تالابىن بۇگىن، مەرزىمىنەن بۇرىن جانە ارتىعىمەن ورىنداۋ بولماق. ءبىراۋىزدى، بىرباعىتتى  ۇجىم  قاشاندا ۇتادى. ال مەن ولاردىڭ ءبارىنىڭ ەڭبەگىن ۇلكەن-  كىشى دەمەي، از-كوپ دەمەي، ۋاقىتىلى، داجە الدىن الا وتەپ وتىرامىن. قۇرمەتتىلەرىمنىڭ اقىل-كەڭەسىن، رۇحسات-شەشىمىن باعالاۋىم اقاۋسىز بولاتىنى وزىنەن ءوزى تۇسىنىكتى.

جاسىم ەلۋ بەسكە جاقىنداپ كەلەدى، سول يۋبيلەيىمدە مەنى قۇتتىقتاۋشى كادرلارىمنىڭ قاتارىنداعى كەلىنشەكتەردىڭ ءبىر-ەكەۋى مىنبەرگە بىرىنەن سوڭ ءبىرى مايىسىپ شىعىپ: «اسا ارداقتى ايەكە، سىزدەي ەرەن تۇلعا تۇرعاندا مەن وبلىسىمىزدىڭ ەرتەڭىنە بەرىك سەنەمىن! امان-ەسەن ءجۇرىڭىز!» دەسە; «ايەكە، اعاتاي، وبلىستاعى ءاربىر ەلدى مەكەندى ءسىزدىڭ اتىڭىزبەن اتاۋعا بولار ەدى، سەبەبى: ءبارىنىڭ بويىنا قان جۇگىرتىپ، جان بىتىرگەن – ءسىزسىز!» دەسە، - ۋاي  دەگەن! – توبەم كوككە جەتىپ تىرەلىپ، دوستارىم ءسۇيىنىپ، دۇشپاندارىم كۇيىنىپ، ءا؟!. وبلىستىق گازەت سول كۇنگى التى بەتىن ءتۇپ-تۇگەل مەنىڭ يۋبيلەيىمە ارنالعان قۇتتىقتاۋعا، ماقالاعا، ولەڭدەرگە تولتىرىپ شىقسا! ەششە ول گازەت مەنىڭ قايدا بولعانىمدى، كىمدەرمەن كەزدەسكەنىمدى كورسەتەتىن سۋرەتتەرىمدى كۇندە بەرەتىن بولسا - ۋح!.. ۋاۋ، قالتاتەلەفونىم  اندەتەتە باستادى، كىم ەكەن؟ باجەكەم بولسا ەكەن!..

عابباس قابىشۇلى

Abai.kz