جاقىندا بولعان جوعارى راداداعى ايقاي-شۋ تاعى دا ءتىل ماسەلەسىنەن شىقتى. ورىس تىلىنە ارنايى مارتەبە بەرۋدى كوزدەگەن ايماقتار پارتياسىنىڭ وكىلدەرى ۆاديم كولەسنيچەنكو مەن سەرگەي كيۆالوۆ «مەملەكەتتىك ءتىل ساياساتى نەگىزى تۋرالى» زاڭ جوباسىن دايىنداپ، ارىپتەستەرىنىڭ قاراۋىنا ۇسىنعانى سول-اق ەدى، كۇتپەگەن وقيعا ورىن الدى. جوبانىڭ نەگىزگى ۇستانىمى ۋكراينانى يۋششەنكو باسقارىپ تۇرعان تۇستا ورىس تiلiن قوعامنان ىعىستۋرعا بايلانىستى ءتۇرلi شارالار قولعا الىنعان ەدi. تiپتi سول كەزدەگi پرەمەر-مينيستر تيموشەنكو ەلدەگi بiلiم وشاقتارىندا ۇستاز قاۋىمىنىڭ تەك مەملەكەتتiك تiلدە سويلەۋ كەرەكتiگi جونiندە بۇيرىق تا شىعارعان بولاتىن. الايدا حالىق پرەزيدەنتتiك سايلاۋالدى باعدارلاماسىندا «ورىس تiلiنە مارتەبە بەرەمiن» دەگەن يانۋكوۆيچتi تاڭدادى. بiراق ورىس تiلiن جاقتاۋشى توپ ونىڭ بيلiككە كەلگەن سوڭ ۋادەسiنەن تايقىپ كەتكەنiن جيi ايتىپ ءجۇر.

جاقىندا بولعان جوعارى راداداعى ايقاي-شۋ تاعى دا ءتىل ماسەلەسىنەن شىقتى. ورىس تىلىنە ارنايى مارتەبە بەرۋدى كوزدەگەن ايماقتار پارتياسىنىڭ وكىلدەرى ۆاديم كولەسنيچەنكو مەن سەرگەي كيۆالوۆ «مەملەكەتتىك ءتىل ساياساتى نەگىزى تۋرالى» زاڭ جوباسىن دايىنداپ، ارىپتەستەرىنىڭ قاراۋىنا ۇسىنعانى سول-اق ەدى، كۇتپەگەن وقيعا ورىن الدى. جوبانىڭ نەگىزگى ۇستانىمى ۋكراينانى يۋششەنكو باسقارىپ تۇرعان تۇستا ورىس تiلiن قوعامنان ىعىستۋرعا بايلانىستى ءتۇرلi شارالار قولعا الىنعان ەدi. تiپتi سول كەزدەگi پرەمەر-مينيستر تيموشەنكو ەلدەگi بiلiم وشاقتارىندا ۇستاز قاۋىمىنىڭ تەك مەملەكەتتiك تiلدە سويلەۋ كەرەكتiگi جونiندە بۇيرىق تا شىعارعان بولاتىن. الايدا حالىق پرەزيدەنتتiك سايلاۋالدى باعدارلاماسىندا «ورىس تiلiنە مارتەبە بەرەمiن» دەگەن يانۋكوۆيچتi تاڭدادى. بiراق ورىس تiلiن جاقتاۋشى توپ ونىڭ بيلiككە كەلگەن سوڭ ۋادەسiنەن تايقىپ كەتكەنiن جيi ايتىپ ءجۇر.
جاقىندا بولعان جوعارى راداداعى ايقاي-شۋ تاعى دا ءتىل ماسەلەسىنەن شىقتى. ورىس تىلىنە ارنايى مارتەبە بەرۋدى كوزدەگەن ايماقتار پارتياسىنىڭ وكىلدەرى ۆاديم كولەسنيچەنكو مەن سەرگەي كيۆالوۆ «مەملەكەتتىك ءتىل ساياساتى نەگىزى تۋرالى» زاڭ جوباسىن دايىنداپ، ارىپتەستەرىنىڭ قاراۋىنا ۇسىنعانى سول-اق ەدى، كۇتپەگەن وقيعا ورىن الدى. جوبانىڭ نەگىزگى ۇستانىمى - ۋكراينانىڭ 14 ايماعىندا ورىس ءتىلىن ۋكراين تىلىمەن قاتار، مەملەكەتتىك تۇردە قولدانۋ. ءتىپتى زاڭ جوباسىندا «ۋكراين ءتىلىن قولدانۋ مىندەتتى ەمەس» دەگەن دە باپتار بار ەكەن. زاڭ جوباسى اۆتورلارىنىڭ ايتۋىنشا، بۇل ورىس ءتىلىن ءبىلىم وشاقتارىندا، مەديتسينالىق مەكەمەلەردە، سوت ورىندارىندا، جالپى قوعامدا مەملەكەتتىك ءتىل - ۋكراين تىلىمەن تەپە-تەڭ قولدانۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. الايدا ونداعى «ەگەر ورىس ءتىلىن تۇرعىنداردىڭ 10 پايىزى تۋعان ءتىلى رەتىندە ساناسا، وعان ايماقتىق مارتەبە بەرۋ كەرەك» دەگەن ءماتىن جولدارى ۇلتشىل دەپۋتاتتاردىڭ نامىسىنا تيگەن سياقتى. زاڭ جوباسىنا قارسى توپ «ۋكراين ءتىلىن جويۋ - وتاندى قۇرتۋ» دەگەن ۇراندى سوزدەر ارقىلى نارازىلىقتارىن ءجاي عانا ءبىلدىرىپ قويعان جوق، جوعارى رادانى قىزۋ شايقاستىڭ الاڭىنا اينالدىرىپ جىبەردى. ءتىپتى تيموشەنكو بلوگىنان (بيۋت) سايلانعان دەپۋتات نيكولاي پەترۋكتىڭ باسى جارىلىپ، اۋرۋحاناعا تۇسسە، زاڭ جوباسىنىڭ اۆتورى ۆاديم كولەسنيچەنكونىڭ كيىمىنىڭ ساۋ-تامتىعى قالماعان. ءسويتىپ راداداعى وپپوزيتسيا دەپۋتاتتارى مىنبەردى جاۋىپ، زاڭ جوباسىن قاراۋدى كۇن تارتىبىنەن الىپ تاستاۋدى تالاپ ەتتى. ولاردىڭ «ءبىز بۇل ماسەلەنىڭ پارلامەنت قابىرعاسىندا قارالماۋىن سۇرايمىز» دەگەن وتىنىشىنە رادا سپيكەرى ۆلاديمير ليتۆين بۇل زاڭ جوباسىن قارايتىن ۋاقىت جەتكەندە ونى قاراستىرماۋ جونىندە داۋىسقا سالاتىندىعىن ايتىپ، ۋادە بەردى. ءسويتىپ رادادا وسىمەن بەسىنشى رەت تالقىعا سالىنعان زاڭ جوباسىنىڭ بىرەۋى دە قارالمادى. سوڭعى رەت ول بىلتىرعى ناۋرىزدا تالقىلاۋدان وتپەي قالعان بولاتىن.
ۇلتشىل-دەپۋتات اندرەي ءپارۋبيدىڭ پىكىرىنشە، كوپتىلدىلىك ۋكراين ءتىلىنىڭ تاسىن ورگە دومالاتپايدى. «ەڭ باستىسى، ءبىز بۇل زاڭ جوباسىنىڭ قابىلدانۋىنا جول بەرمەدىك. بۇل ءبىزدىڭ عانا ەمەس، بۇكىل ۋكراينانىڭ جەڭىسى»، - دەيدى ول.
ارينە، بۇل كەزدە ءتىل دەسە، جانىن سالاتىن يۋليا تيموشەنكو دا ءۇنسىز قالمادى. حاركوۆ اۋرۋحاناسىندا جاتقان ساياساتكەر ءوز پىكىرىن الەۋمەتتىك جەلى ارقىلى ءبىلدىرىپتى. «ۋكراينادا قازىردىڭ وزىندە قوستىلدىلىك باسىم. ورىس ءتىلى - قىلمىستىڭ، سىبايلاس جەمقورلىقتىڭ، كولەڭكەلى ەكونوميكانىڭ ءتىلى. ەكىنشىدەن، ورىس تىلىنە مەملەكەتتىك مارتەبە بەرۋ - بۇل ايماقتار پارتياسىنىڭ سايلاۋالدى باستاماسى عانا ەمەس، بۇل ۋكرايناعا، ونىڭ حالقى مەن تاريحىنا قارسى جاسالعان قىلمىس»، - دەگەن تيموشەنكو قازىرگى بيلىكتىڭ جالتاقتىعىن باسا ايتقان.
شىنىندا دا، ساياساتتانۋشىلار جوعارى راداداعى ءتىل سوعىسىنىڭ قايتا ءورىس الۋىن كۇزدە وتەتىن پارلامەنتتىك سايلاۋدان ىزدەيدى. مۇنىڭ استارىندا كورشى رەسەيدىڭ ىعىنا جىعىلۋ ساياساتى دا جاتىر. ءارى قازىردىڭ وزىندە ۋكراينادا ورىس ءتىلىنىڭ شاشباۋىن كوتەرىپ جۇرگەن پارتيالار مەن ۇيىمدار جەتەرلىك. ولاردىڭ وزىندە اۋىزبىرشىلىك جوقتىڭ قاسى. ماسەلەن زاڭ جوباسىن ۇسىنعان ايماقتار پارتياسى فراكتسياسىنىڭ باسشىسى الەكساندر ەفرەموۆ: «ەلىمىزدىڭ كونستيتۋتسياسىندا ۋكراين ءتىلى - مەملەكەتتىك ءتىل رەتىندە ناقتىلانعان. وعان كەلەتىن قاۋىپ-قاتەر دە جوق. ال مەنىڭ ەموتسياعا بەرىلگەن ارىپتەستەرىم ءتىل ماسەلەسىنىڭ شەشىلۋى ءۇشىن كۇرەسىپ جاتقان جوق، ولار بۇعان سايلاۋ الدىنداعى رەيتينگىن كوتەرۋ ءۇشىن عانا جانىن سالۋدا»، - دەپ باسا ايتتى.
بۇل دا مۇمكىن. بىراق ايماقتار پارتياسىنىڭ وكىلدەرى كەزىندە وزدەرى قولداپ، داۋىس بەرگەن پرەزيدەنت ۆيكتور يانۋكوۆيچكە ىزالى. مۇنىڭ استارىندا «ورىس ءتىلىن ەكىنشى مەملەكەتتىك ءتىل مارتەبەسىنە جەتكىزەمىن» دەگەن پرەزيدەنتتىڭ بۇگىنگى تاڭدا بۇل ماسەلەنى كەيىنگە ىسىرىپ قويعانىنا اشۋلى توپتىڭ نارازىلىعى دا جاتىر. قالاي دەسەك تە، ازىرگە بۇل زاڭ جوباسىنا نۇكتە قويىلدى. الايدا، كەيبىر باسىلىمدار زاڭ جوباسىنا قولداۋ ءبىلدىرىپ، ارنايى ماقالا دا جاريالادى. «موسكوۆسكي نوۆوستي» گازەتىنىڭ ساراپشىسى ۆيكتوريا كۋزمينانىڭ پىكىرىنشە، زاڭ جوباسى ۋكرايندەندىرۋ ساياساتىنىڭ قۇردىمعا كەتكەندىگىن ايعاقتايدى. «ويتكەنى مەملەكەتتە 20 جىل ىشىندە ۋكراين ءتىلىنىڭ باعىتى ايتارلىقتاي بەكىگەن جوق».
ساۋالناما قورىتىندىسى بويىنشا، ۋكراين ءتىلىن تۇرعىنداردىڭ 44 پايىزى، ال ورىس ءتىلىن 40 پايىزى قولدانادى ەكەن. قالعاندارى ەكى تىلدە بىردەي سويلەيدى. ماقالا اۆتورى كۋزمين: «بۇل باتىس ۋكراينا مەن اۋىلدى جەردە تۇراتىنداردىڭ ەسەبى ارقىلى شىققان پايىزدىق ولشەم. ال شىن مانىندە ۋكراي­ناداعى حالىقتىڭ باسىم كوپ­شىلىگىنىڭ قارىم-قاتىناس ءتىلى - ورىس ءتىلى»، - دەيدى. دەسە دە، قازىرگى تاڭدا كيەۆتەگى 400 مەكتەپتىڭ تەك 8-ءى عانا ءورىستىلدى. ال سوڭعى 20 جىلدا ۋكراينادا از ۇلتتاردىڭ تىلىندە ءبىلىم بەرەتىن 3 مىڭنان اسا مەكتەپ جابىلعان. سونداي-اق ورىس تىلىندە وقيتىن وقۋشىلار سانى 7 ەسەگە ازايىپ كەتكەن. ەلدەگى كينو ءوندىرىسىنىڭ دە فيلمدەردى ۋكراين تىلىندە دىبىستاۋدى قولعا العانىنا ءبىراز بولدى. دەمەك، بازبىرەۋلەردىڭ ۇرەيلەنەتىندەي ءجونى جوق.
سونىمەن، بۇل زاڭ جوباسى سايلاۋالدى ناۋقاننىڭ اسەرى مە، الدە شىن مانىندە ورىس ءتىلىنىڭ مارتەبەسىن وسىرگىسى كەلەتىن توپتىڭ ماقسات-مۇددەسى مە؟ ءتىپتى كەيبىر پىكىرلەرگە سەنسەك، مۇنى پرەزيدەنت يانۋكوۆيچتىڭ ءوزى ۇيىمداستىرۋى مۇمكىن. ويتكەنى بۇل كۇزدە وتەتىن پارلامەنتتىك سايلاۋدا ايماقتار پارتياسىنىڭ وكىلدەرىنىڭ جەڭىسكە جەتۋىنە دەگەن باسپالداق ىسپەتتەس.

دينارا مىڭجاسارقىزى

«تۇركىستان» گازەتى