«تاليبان» لاڭكەستىك ۇيىمى اۋعانستاندى تولىق جاۋلاپ الدى. ەل ۇكىمەتى بيلىكتى سودىرلارعا تابىستاپ، ءوز وكىلەتتىلىگىن توقتاتتى. ناتيجەسىندە كابۋلگە تالىبتەر كىرىپ، مەملەكەتتىك تۋ قوزعالىستىڭ تۋىنا اۋىستىرىلدى. اۋعانستاننىڭ پرەزيدەنتى اشراف گاني ەلدەن كەتتى. قازىر ول ومان ەلىندە. اۋعانستانداعى جاعداي ورتالىق ازيا ەلدەرىنە تىكەلەي اسەر ەتەدى. سوندىقتان ايماقتىڭ باسشىلارى جاڭا قاتەرلەرگە دايىندالۋ ۇستىندە. 

تۇركىمەن، وزبەك، تاجىك شەكارالارى اۋعانستانمەن شەكارالاسىپ جاتىر. سوندىقتان اتالمىش مەملەكەتتەر ءوز اسكەرلەرىن كۇشەيتىلگەن رەجيمگە كەلتىردى. اسىرەسە وزبەكستان تالىبتەرمەن قارىم-قاتىناس ارنالارىن ۇيىمداستىرىپ جاتىر. اۋعانستانداعى سوعىس تاشكەنتكە بىردەن ءوز تيگىزىپ جاتىر. اۋعانستاننان بوسقىندار لەگىنىڭ اعىلۋىنان بولەك، تالىبتەردەن باس ساۋعالاپ قاشقان ۇكىمەت جاساقتارى وزبەكستاننىڭ تەرمەز قالاسىنا ايگىلى «دوستىق» كوپىرى ارقىلى ءوتىپ كەتتى. سونىڭ ىشىندە ايگىلى مارشال دۋستۋمنىڭ دا جاساقتارى بار. دۋستۋم قازىرگى ۋاقىتتا تاشكەنتپەن قۇپيا دەڭگەيدە كەلىسسوزدەر جۇرگىزىپ جاتىر.

اۋعانستان اسكەريلەرى وزبەكستانعا رۇقساتسىز ءوتىپ جاتىر. ناقتىلاپ ايتساق 22 ۇشاق پەن 24 تىكۇشاق وزبەكستان اۋماعىنا كىرىپ، تەرمەز اۋەجايىنا قونعان. وندا بارلىعى 585 اۋعان ساربازدارى بولعان. ولارعا «ەل شەكاراسىن زاڭسىز ءوتتى» دەگەن ايىپ تاعىلىپ، تەرگەۋ جۇمىستارى باستالدى. تاشكەنت قازىرگى ۋاقىتتا ولاردى اۋعانستانعا قايتارۋ، اسكەري تەحنيكانى كابۋلگە كەرى بەرۋ تۋرالى اقپاراتتاردى قۇپيا ۇستاۋدا.

تاشكەنت شەكاراداعى جاعدايدى تۇراقتاندىرۋ ماقساتىندا قورعانىس سالاسىنا كۇش سالسا، ەكىنشى جاعىنان «تاليبانمەن» جۇمىس جاساۋدا. تاليبانمەن تاشكەنت بۇعان دەيىن بەرنەشە كەلىسسوز وتكىزدى. اۋعانستانداعى ساياسي تۇراقتىلىقتى قامتاماسىز ەتۋمەن قاتار، تالىبتەرمەن دە بايلانىسىن ۇزگەن ەمەس.

«ءبىز جاعدايدىڭ وسى باعىتتا دامۋى ۇلتتىق كەلىسىمگە جەتۋگە الىپ كەلەتىنىنە سەنىمدىمىز جانە كۇشتى، قابىلەتتى مەملەكەتتىڭ قالىپتاسۋىنا جاعداي جاسالادى دەپ سەنەمىز.

وزبەكستان جاعى اۋعانستانمەن ءداستۇرلى دوستىق جانە تاتۋ كورشىلىك قارىم-قاتىناستى ساقتاۋعا جانە كورشى ەلدىڭ ىشكى ىسىنە ارالاسپاۋ قاعيداتتارىنا بەرىك ەكەنىن مالىمدەيدى»، - دەيدى وزبەكستان بيلىگى.

تاشكەنت تالىبتەرمەن بايلانىسى جايلى دا ايتتى.

«وزبەكستان جاعى شەكارانى قورعاۋدى قامتاماسىز ەتۋ جانە شەكارالىق ايماقتا تىنىشتىقتى ساقتاۋ ماسەلەلەرى بويىنشا تاليبان قوزعالىسىنىڭ وكىلدەرىمەن (قازاقستاندا جوعارعى سوتتىڭ شەشىمى بويىنشا تاليبان قوزعالىسىنا تىيىم سالىنعان) تىعىز بايلانىستا.

ءبىز سونداي-اق كەز كەلگەن مەملەكەتتىك شەكارانى بۇزۋ ارەكەتتەرى وزبەكستان زاڭناماسىنا سايكەس قاتاڭ تۇردە قورعالاتىنىن مالىمدەيمىز», - دەپ قوستى رەسپۋبليكانىڭ سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى.

تۇركىمەن بيلىگى دە جاعدايعا الاڭداۋلى. اركاداگ اشحابادتاعى جاعدايدى اشىپ ايتپاسا دا، تالىبتەردىڭ بيلىككە كەلۋىنىڭ كەرى اسەرىن دە ويلايتىنى انىق. بۇعان دەيىن سانسىز مارتە تۇركىمەن-اۋعان شەكاراسىندا تۇركىمەن ساربازدارى قۇپيا جاعدايدا قازا تاۋىپ، ونى «جول اپاتىنا» سىلتەپ كەلگەن تۇركىمەن بيلىگى ەندى تالىبتەردىڭ كۇش الۋىنا ءتىپتى الاڭدايدى. تۇركىمەنستان تالىبتەرگە قۇپيا نەگىزدە سالىق تولەپ كەلگەنى دە ايتىلۋدا. الايدا ونىڭ بارلىعىن جوققا شىعارعان اشحاباد، قورعانىس سالامىز مىقتى دەپ سەندىرىپ وتىر.

تاجىكستان بيلىگى دە قاۋىپسىزدىك شارالارىن كۇشەيتكەن. اتاپ ايتقاندا اۋعانستانمەن شەكارالاس ايماققا قوسىمشا اسكەر جىبەرىپ، رەسەي اسكەري بازالارىنا جاڭا اسكەري تەحنيكالار كەلۋدە. تاجىكستان اسكەرى ءبىر ايدا ءۇش مارتە جاتتىعۋ ۇيىمداستىردى. 1992-1997 جىلدارى ازامات سوعىسىنىڭ قاسىرەتىن كورگەن ەل رەتىندە، جاعدايدىڭ ۋشىعىپ كەتۋىنە الاڭدايدى. تاجىكستان اۋماعىندا وزبەكستان، رەسەي جانە تاجىكستان اسكەرلەرىنىڭ بىرىككە جاتتىعۋىنىڭ ءوتۋى دە سول سەبەپتەن ەدى. قازىردىڭ وزىندە دۋشانبە بوسقىندارعا بايلانىستى دابىل قاعىپ وتىر. تاجىك اۋماعىنا بىرنەشە مىڭ اۋعان ساربازى مەن قاراپايىم حالىق بوسىپ كەلگەن بولاتىن. ولاردى تاماقپەن، كيىم-كەشەكپەن قامتاماسىز ەتۋ دە تاجىك بيلىگىنە سالماق سالىپ وتىرعان كورىنەدى.

قىرعىزستان بيلىگى بولسا اۋعانستاندا جاعدايدىڭ تۇراقتالاتىنىنا سەنىمدى. كابۋلدەگى ەلشىلىك قىزمەتكەرلەرى قازاقستاندىق ازاماتتارمەن كەرى قايتپاق. ال «ەتنيكالىق قىرعىزداردىڭ تالىبتەرگە الاڭداۋىنا نەگىزى جوق»، - دەيدى بيلىك وكىلدەرى. قىرعىزستان تاراپى اۋعان بوسقىندارى كەلسە، 1200 ادامعا دەيىن قابىلداۋعا دايىن ەكەنىن دە مالىمدەدى.

قازاقستان اۋعانستانداعى جاعدايعا الاڭداۋلى ەكەنىن ەشقاشان جاسىرعان ەمەس. پرەزيدەنت توقاەۆ اۋعانستانداعى جاعدايدىڭ ۋشىعۋىنا بايلانىستى ەكى مارتە باسقوسۋ ۇيىمداستىرىپ، ارنايى شارالار قابىلداۋ تۋرالى تاپسىرما بەرگەن بولاتىن.

«اۋعانستانداعى جاعداي بويىنشا كۇشتىك قۇرىلىمداردىڭ باسشىلارىمەن جيىن وتكىزدىم. اير-داعى ازاماتتارىمىز بەن ديپلوماتتارىمىزدىڭ قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ جونىندە تاپسىرما بەردىم. قازاقستان اۋعانستانداعى جاعدايدىڭ ۋشىعىپ بارا جاتقانىنا الاڭداۋشىلىق بىلدىرەدى. احۋال مۇقيات باقىلاۋدا.

پرەزيدەنت اكىمشىلىگى مەن سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنە اۋعانستانعا قاتىستى ماسەلەلەر بويىنشا مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ قىزمەتىن ۇيلەستىرۋ تاپسىرىلدى. كابۋلداعى قازاقستان ەلشىلىگى شاعىن قۇرامدا جۇمىس ىستەۋدە. قىزمەتكەرلەردىڭ قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ شارالارى قابىلدانىپ جاتىر»، - دەپ جازعان ەدى پرەزيدەنت توقاەۆ.

قازىرگى ۋاقىتتا ەل اسكەرىن كۇشەيتىلگەن رەجيمگە اۋىستى. بۇل اۋعانستانداعى جاعدايمەن تىعىز بايلانىستى.

قارۋلى كۇشتەردىڭ قىراعىلىعىن كۇشەيتۋ بويىنشا كەلەسىدەي شارالار قابىلدانعان:

- وقۋ-جاتتىعۋلاردىڭ ءتارتىبى بەكىتىلگەن. قازاقستانعا قانداي دا ءبىر قاۋىپ تونگەن جاعدايدا باقىلاۋشى ءھام كۇزەتشى اسكەري كۇشتەر مەن قۇرىلىمنىڭ ءىس-قيمىل جوسپارى بەكىتىلگەن.

- مەملەكەتتىك ورگاندارمەن، وزگە دە اسكەري ورگاندارمەن، اسكەري قۇرىلىمدارمەن بىرلەسىپ جۇمىس ىستەۋ، ءىس-قيمىل شارالارىن ۇيىمداستىرۋ تاپسىرىلعان.

- مەملەكەتتىك كۇزەت كۇشتەر مەن اۋە قورعانىسى، اۋە فرونتى مەن اۋە كەڭىستىگىن قورعاۋشى كۇشتەردىڭ، اسكەردىڭ سانىن ارتتىرۋ تۋرالى شەشىم قابىلدانعان.

- اسكەري نىسانداردىڭ قاۋىپسىزدىگىنە جاۋاپتى كۇزەتتى كۇشەيتۋ، اسكەري قويمالار مەن قارۋ-جاراق ارسەنالدارىن كۇزەتۋشىلەردىڭ سانىن ارتتىرۋ تاپسىرىلعان.

- ارنايى وپەراتسيالار مەن اسكەري-ترانسپورتتىق اۋە كۇشتەرى قۇرىلىمدارى كۇشەيتىلگەن رەجيمدە جۇمىس جاسايدى.

- مەملەكەتتىك شەكارا كۇزەتىن كۇشەيتۋ بويىنشا قارۋلى كۇشتەردىڭ جوسپارى بەكىتىلدى.

«قورعانىس ءمينيسترى وڭىردەگى جاعدايدى قاداعالاۋ جانە تالداۋ، كۇشتەر مەن قۇرالداردىڭ تاۋلىكتىك كەزەكشىلىگىن ۇيىمداستىرۋ بويىنشا مىندەتتەر قويدى. جوعارى قىراعىلىقتى قامتاماسىز ەتۋ ماقساتىندا اسكەري قىزمەتشىلەردىڭ كەزەكشىلىك اتقارۋى بويىنشا جۇكتەمەنى بىردەي ءبولۋ قاجەتتىلىگى اتاپ ءوتىلدى»،- دەلىنگەن مينيسترلىك حابارلاماسىندا.

اسحات قاسەنعالي

Abai.kz