اۋعانستاننان اقش-تىڭ كەتۋى ۇلكەن سۇراقتاردى قالدىردى؟ ەڭ ماڭىزدىلارى مىنالار: اقش نەگە بىردەن شىعىپ كەتتى، يراكتاعىداي پروتسەسس نەگە ۇزاققا سوزىلمادى؟ اقش تالىبتەرگە قارۋدىڭ وتەتىنىن بىلە تۇرا، نەگە ونى شىعارمادى نەمەسە جويمادى؟ اقش پەن تالىبتەر اراسىندا قانداي قۇپيا كەلىسىم جاسالدى؟ تاليبان قوزعالىسى قىتاي مەن رەسەيگە قالاي اسەر ەتەدى؟ 

ساراپشىلاردىڭ باسىم بولىگى قىتاي مەن رەسەي ءۇشىن تالىبتەردىڭ بيلىگى ماڭىزدى ءارى پايدالى دەيدى. مىسالى قىتاي تاليبانمەن كەلىسۋ ارقىلى يرانعا باراتىن تىكەلەي جول سالىپ، لوگيستيكانى رەتتەيدى، اۋعانستاننىڭ ىشىندەگى ۇيعىر جاساقتارىن اۋىزدىقتايدى، "تاليبان" ارقىلى ورتالىق ازيا مەن تاياۋ شىعىسقا ىقپال ەتەتىن كۇشكە يە بولماق جانە ءوز شەكاراسىنداعى قۋاتتى ناتو اسكەرىنەن قۇتىلدى دەگەن پىكىرلەر بار. رەسەي تالىبتەرمەن كەلىسە وتىرىپ، ورتالىق ازياداعى ىقپالىن ارتتىرىپ جاتىر. "تاليبان باسىپ الادى، تەك ماسكەۋ قۇتقارادى" دەگەن پىكىردى رەسەي ماماندارى تىقپالاۋ ارقىلى، ايماقتاعى ساياسي جانە ەكونوميكالىق سالماعىن باسىم ەتۋدە. سوندىقتان "اتالمىش ەلدەر ءۇشىن تاليباننىڭ اۋعانستانعا كەلۋى جاعىمدى اسەرگە يە" دەگەن ويلاردى ساياساتتانۋشىلار ءجيى قايتالاۋدا. الايدا The Wall Street Journal ساراپشىلارى بۇل پىكىرمەن كەلىسپەيدى. ولار تاليباننىڭ بيلىگى بۇل ەكى دەرجاۆا ءۇشىن جاعىمدى اسەرگە قاراعاندا، كەلەڭسىزدىكتەردى كوبىرەك اكەلۋى مۇمكىن دەيدى. تارقاتا جازساق.

15 تامىزدا اقش-تىڭ قولداۋىندا بولعان اۋعانستان ۇكىمەتى قۇلاعان كەزدە، بەيجىڭ الەمدىك ارەنادا ءوزىنىڭ باستى جاۋىنىڭ ساتسىزدىگىن كورىپ، قۋانىشىن جاسىرا المادى.  قىتاي بيلىگى ءتىپتى "اقش-تىڭ اۋعانستاننان كەتۋ سەبەبى، قىتايعا قارسىلاسۋ ءۇشىن شىعىننىڭ تىم كوپ بولۋىندا" دەپ تە جازىپ جاتتى.

ءتىپتى ولار اۋعانستانداعى ءار وقيعاعا ءمان بەرىپ، ونى ۆاشينگتوننىڭ ساتسىزدىگى رەتىندە باسىپ كورسەتۋگە بارىن سالدى. مىسالى بريفينگ بارىسىندا قىتاي سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ وكىلى حۋا چۋنين كابۋل اۋەجايىنان ۇشىپ بارا جاتقاندا امەريكاندىق س-17 شاسسيىنەن قۇلاعان 17 جاستاعى اۋعاندىق فۋتبولشى زاكي ءانۆاريدىڭ ولىمىنە ەرەكشە نازار اۋداردى. بۇل وقيعانى ولار "امەريكاندىق ءميفتىڭ قۇلدىراۋى" دەپ اتاپ جاتتى.

رەسەيدىڭ مەملەكەتتىك اقپارات قۇرالدارى دا اقشتى كەلەكە ەتۋ ساراپتامالارىنا تولى. ولار اۋعانستان ارقىلى ۋكرايناعا قىسىم كورسەتىپ قالۋدى ءجون سانايدى. "اقش ەشقاشان سەنىمدى وداقتاس بولعان ەمەس، قيىن ساتتە كەتىپ قالادى" دەيدى ماسكەۋ. اۋعانستان ماسەلەسىنە ارنالعان باعدارلامالارىنىڭ 95% اۋعان وقيعاسىنا قاتىسى جوق ۋكرايناعا ارنالاپ جاتقىنا دا سوندىقتان.

بىراق امەريكانىڭ السىزدىگى تۋرالى ۇگىت-ناسيحات جۇرگىزىلگەنىنە قاراماستان، بەيجىڭ مەن ماسكەۋ اقش-تىڭ شىعىپ كەتۋىن ەندى مۇمكىندىك ەمەس، وزدەرىنە قويىلعان مينا ىسپەتتى قابىلداۋعا كوشكەندەي.

اسكەري كۇشى مەن ەكونوميكالىق رەسۋرستارى بويىنشا بۇل جەردە امەريكا قۇراما شتاتتارى ءالى دە باسىم پوزيتسيادا قالا بەرمەك. اۋعانستاننان شىعۋ ارقىلى ۆاشينگتون الەمدىك ارەنادا قىتاي مەن رەسەيگە قارسى كۇرەستە رەسۋرستاردى ءتيىمدى قولدانۋدى ويلاستىرىپ وتىرعانى دا انىق.

اۋعانستانعا جاقىن ورنالاسقان رەسەي مەن قىتايدان ايىرماشىلىعى، امەريكا "تاليباننىڭ" بيلىككە كەلۋىنىڭ تىكەلەي زارداپتارىنان الدەقايدا الىس جاتىر. ال تالىبتەردىڭ بيلىككە كەلۋىنىڭ زارداپتارى كوپ، ولار: بوسقىندار لەگى، تەرروريزم جانە ەسىرتكى ساۋداسى. ماسكەۋ، بەيجىڭ جانە ولاردىڭ ايماقتىق وداقتاستارى ءۇشىن "تاليبان" بيلىگىندەگى اۋعانستاننان تونەتىن اتالمىش قاۋىپتەردى دەر ۋاقىتىندا اۋىزدىقتاپ وتىرۋ قيىنعا سوعۋى مۇمكىن.

"امەريكا اسكەرىنىڭ اۋعانستاننان كۇتپەگەن جەردەن شىعارىلۋى قىتاي ءۇشىن جاقسى جاڭالىق ەمەس", - دەيدى حانچجوۋ قالاسىنداعى چجەتسزيان حالىقارالىق زەرتتەۋلەر ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ حالىقارالىق قاتىناستار جونىندەگى ساراپشىسى ما سياولين. ول امەريكا ءالى دە تەحنولوگيا، ءوندىرىس جانە اسكەري جاعىنان كۇشتى ەكەنىن اتاپ ءوتتى. "قىتاي بۇل ايماقتا اقش-تىڭ ورنىن باسۋعا دايىن ەمەس", - دەپ قورىتىندىلادى ول.

قىتاي سىرتقى ىستەر ءمينيسترى ۆان ي اقش-تىڭ مەملەكەتتىك حاتشىسى ەنتوني بلينكەنمەن جەكسەنبى كۇنى تەلەفون ارقىلى سويلەسۋ كەزىندە اقش-تىڭ اۋعانستان ىستەرىمەن اينالىسۋىن جالعاستىرۋى قاجەت ەكەنىن، ونىڭ ىشىندە ەلگە تۇراقتىلىقتى ساقتاۋعا، تەرروريزم مەن زورلىق-زومبىلىقپەن كۇرەسۋگە كومەكتەسۋ كەرەكتىگىن ايتقان. بۇل تۋرالى قىتاي ءسىم سايتىندا جاريالانعان مالىمدەمەدە ناقىت كورسەتىلگەن. ياعني بەيجىڭ اۋعانستاندى ۆاشينگتون كومەگىنسىز يگەرە المايتىنىن ايقىنداپ تۇر دەگەن ءسوز.

ماسكەۋ دە اقش پەن ونىڭ وداقتاستارىن اۋعانستاننان ءبىرجولاتا كەتپەۋگە شاقىرادى. پرەزيدەنت ۆلاديمير ءپۋتيننىڭ اۋعانستان بويىنشا ارنايى وكىلى زامير كابۋلوۆ باتىس ەلدەرى كابۋلداعى ەلشىلىكتەرىن قايتا اشىپ، ەل ەكونوميكاسىن قالپىنا كەلتىرۋ بويىنشا تاليبانمەن كەلىسسوزدەردى باستاۋ كەرەك دەپ مالىمدەدى. ول باتىس ەلدەرى اۋعانستانداعى حاوسقا بىردەن ءبىر كىنالى تاراپ بولعاندىقتان، بارلىعىن رەتتەۋگە كومەكتەسۋگە مىندەتتى دەيدى.

امەريكا قۇراما شتاتتارى ۇزاق جىلدار بويى اۋعانستاندا "تاليبان" شابۋىلىن تويتارىپ، شاعىن اسكەري كۇشىن عانا ۇستاپ تۇرۋ ارقىلى شەكسىز كومەكتەسە بەرۋىنە بولاتىن ەدى. امەريكا اسكەرىنىڭ شىعارىلۋى 70-جىلدارى ۆەتنامداعىداي اسكەري وپەراتسيانىڭ ساتسىزدىگىنەن ەمەس، ساياسي شەشىممەن ىسكە اسۋدا. سوندىقتان بۇل ۇزاق جىلدار بويى ويلاستىرىلعان، اق ءۇي ءۇشىن ءتيىمدى دەپ تابىلعان ساياسي شەشىم. ونى ماسكەۋ دە، بەيجىڭ دە ءتۇسىنىپ وتىر.

The Wall Street Journal ساراپشىلارى: "تالىبتەر اۋعانستاندى تولىق الۋىندا تەك قانا اقش-تىڭ كەلىسىمى جاتىر، ۆاشينگتون قالاسا ولار ءبىر اۋىلدى دا جاۋلاي المايتىن ەدى. تاليبان مەن اقش-تىڭ اراسىندا ءوزارا قۇپيا كەلىسىمدەر جەتەرلىك. ونىڭ قانداي كەلىسىم ەكەنىن ۋاقىت كورسەتەر، الايدا تالىبتەر ۋاقىتى كەلگەندە ۆاشينگتون ايتقان شارتتاردى ورىنداماسا، كابۋل اۋەجايىنا اقش ۇشاقتارى قايتا قونۋى عاجاپ ەمەس. سوندىقتان اقش-تىڭ شارتتارىندا قىتاي مەن رەسەيگە قارسى مينا جاتۋى دا مۇمكىن", - دەيدى.

Abai.kz