الەم ەلدەرىندە ءدىني جانە ەتنيكالىق قاقتىعىستار ءورشىپ كەلەدى. جالپى تۇتاستاي العاندا ءدىني قاقتىعىستاردى رەتتەۋ قيىن جانە ولاردىڭ باسىم بولىگى عاسىرلارعا سوزىلعان قاندى قىرعىندارعا سەبەپكەر بولادى. تاياۋ شىعىس پەن افريكاداعى كوپتەگەن سوعىستار سولاردىڭ دالەلى مەن ايقىن مىسالى. قازاقستان ودان بارىنشا ساباق الۋعا تىرىسادى.

قازاقستاندا ەتنيكالىق توپتار مەن كونفەسسيالار اراسىنداعى ءوزارا ارەكەتتەستىكتىڭ تۇراقتى مودەلى قالىپتاستى، ول قوعامداعى تۇراقتىلىق پەن شىعارماشىلىق كەلىسىم اتموسفەراسىن قامتاماسىز ەتە الدى. ءدىني جانە مادەني ارتۇرلىلىك ەۋرازيانىڭ جۇرەگىندە ۇزاق تاريحي كەزەڭدە دامىپ كەلەدى. قازاقتار مىڭ جىل بۇرىن يسلام ءدىنىن قابىلدادى، سوندىقتان قازاقستان يسلام الەمىنىڭ ءبىر بولىگىنە اينالدى، ال يسلام ءوز حالقىنىڭ رۋحاني ءومىرىنىڭ اجىراماس قۇرامداس بولىگىنىڭ ءبىر ءتۇپ قازىعى. ەلىمىزدە وزگە دە ءدىن وكىلدەرى جەتەرلىك. رەسەي يمپەرياسىنىڭ وتارلىق ساياساتى مەن ارتىنشا كەڭەس بيلىگىنىڭ ورناۋى، حالىقتاردى كۇشپەن دەپورتاتسيالاۋ ەلىمىزگە سان ءتۇرلى ۇلتتىڭ اعىلىپ كەلۋىنە اسەر ەتتى. اتالمىش ۇلتتار وزدەرىنىڭ ءدىني سەنىمدەرىن دە الا كەلدى. وسىلايشا قازاقستان كوپتەگەن ءدىني سەنىمدەر توعىسقان مەكەنگە اينالدى. بۇل دىندەردىڭ بارلىعى دەرلىك بەيبىت ءومىر ءسۇرۋى اسا ماڭىزدى ءارى قوعامدىق جانە مەملەكەتتىك قاۋىپسىزدىك ءۇشىن قاجەت.

قازاقستانداعى يسلام ارقاشان باسقا دىندەرمەن بەيبىت قاتار ءومىر ءسۇردى. ءبىزدىڭ ەلىمىزدە بارلىق ەتنوستاردىڭ داستۇرلەرى مەن سەنىمدەرى مۇقيات ساقتالعان. ەجەلگى ۋاقىتتا شىعىس پەن باتىس وركەنيەتىن بايلانىستىراتىن ۇلى جىبەك جولى قازاقستان دالاسىنان ءوتتى. كەرۋەن جولدارىنىڭ مارشرۋتتارىندا كوپتەگەن دىندەردىڭ وكىلدەرى بولۋى كەزدەيسوقتىق ەمەس.

ايتا كەتۋ كەرەك، كەڭەس وداعى كەزىندە كەز كەلگەن دىنگە ءىس جۇزىندە تىيىم سالىندى، ءدىن قىزمەتكەرلەرى مەن ءدىني ۋاعىزداۋشىلاردى جاپپاي تۇتقىنداۋ مەن قۋدالاۋ جۇرگىزىلدى. سوندىقتان تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىن نۇرسۇلتان نازارباەۆ اتا-بابالارىنىڭ جۇمىسىن جالعاستىرۋعا، قوعامدا رۋحانياتتى دامىتۋعا، ونىڭ ىشىندە يسلامنىڭ بەيبىتشىلىك سۇيگىش ءمانىن تاراتۋعا باسا نازار اۋدارى، مەملەكەتتى زايىرلىلىق ءپرينتسيپى بويىنشا دامىتۋدى دۇرىس دەپ تاپتى. سوندىقتان قازاقستان قازىر جاھاندىق دىندەردىڭ ديالوگىن قولدايدى جانە ولاردىڭ بەيبىت ءوزارا ۇندەستىكتە كۇن كەشكەنىن قالايدى. ەلىمىزدە 18 ءتۇرلى كونفەسسيانىڭ بەيبىت ءومىر ءسۇرىپ جاتۋى دا سونىڭ ءبىر ايقىن دالەلى.

قازاقستان ءوزىنىڭ ىشكى ساياساتىنىڭ ءۇش نەگىزگى باسىمدىلىعىن تۇجىرىمدادى - بەيبىتشىلىك، كەلىسىم جانە شوعىرلانۋ. بۇل اسىرەسە ءدىني بىرلەستىكتەر مەن سەنىم يەلەرىنە ارنالاتىن قۇندىلىقتار.

قازاقستاندا تاۋەلسىزدىك جىلدارىندا قازاقستاننىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ ساياساتىنىڭ ارقاسىندا بۇكىل الەمدە بەلگىلى جانە تانىلعان قازاقستاندىق قوعامداعى ۇلتارالىق جانە كونفەسسياارالىق كەلىسىمنىڭ بىرەگەي مودەلى قۇرىلدى. ونى ءتىپتى كەيدە «قازاقستاندىق جول» دەپ تە اتايدى.

جينالعان تاجىريبەگە جانە الەمدىك دەڭگەيدەگى ءبىر مودەلدى قۇرۋدىڭ ماڭىزدىلىعىن تۇسىنۋگە سۇيەنە وتىرىپ، نۇرسۇلتان نازارباەۆ بۇكىل وركەنيەتتى الەم سۇحباتتاسۋدىڭ بىرەگەي الاڭى رەتىندە تانىلعان «الەمدىك جانە ءداستۇرلى دىندەر كوشباسشىلارىنىڭ سەزىن» شاقىرۋعا باستاماشى بولدى.

الەمدىك جانە ءداستۇرلى دىندەر ليدەرلەرىنىڭ ءبىرىنشى سەزى 2003 جىلدىڭ 23-24 قىركۇيەگىندە ەۋرازيانىڭ ءدال جۇرەگى - استانا قالاسىندا ورنالاسقان تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ جاس استاناسىندا ءوتتى. سودان بەرى اراعا 18 جىل ۋاقىت سالسا دا، ونىڭ ماڭىزى جوعالعان ەمەس. ونىڭ ايقىن دالەلى قازاقستانعا ءدىني قاقتىعىس بولعان ەمەس.

بۇل فورۋم ادامزات تاريحىندا تۇڭعىش رەت ەۋروپا، ازيا، تاياۋ شىعىس جانە امەريكا ەلدەرىنەن يسلام، حريستيان، يۋدايزم، بۋدديزم، يندۋيزم، داوسيزم مەن سينتويزم ءدىنىنىڭ وكىلدەرىنىڭ باسىن قوسىپ، 17 دەلەگاتسيانى جينادى. ءبىر قىزىعى، قاتىسۋشىلاردىڭ اراسىندا كوپتەگەن جىلدار بويى قاراما-قايشىلىقتارعا بايلانىستى بۇرىن باسقا كونفەسسيالارمەن ديالوگ جۇرگىزۋ مۇمكىندىگىن جوققا شىعارعان ءدىني بىرلەستىكتەردىڭ باسشىلارى دا بولدى.

ءبىرىنشى كونگرەسس قيىن جاعدايدا ءوتتى. قازاقستاننىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتىمەن جەكەلەگەن كەزدەسۋلەر كەزىندە ءدىن وكىلدەرى ءبىر-بىرىنە شاعىمدارىن ءبىلدىردى، بۇل ءبىزدىڭ زامانىمىزدىڭ ەڭ وتكىر پروبلەمالارىنا ورتاق كوزقاراستىڭ جوقتىعىنا ايقىن دالەل بولا ءبىلدى. مۇنداي قايشىلىقتار مەملەكەتتەر اراسىنداعى ساياسي پروبلەمالاردان تۋىندادى. بىراق قازاقستان ولاردىڭ اراسىنداعى قاراما-قايشىلىقتاردى بەيبىت رەتتەۋ كەرەكتىگىن تۇسىندىرەتىن جانە ۇنەمى ەسىگى اشىق ديالوگ الاڭىن ۇسىنا ءبىلدى. ۋاقىت وتە كەلە قاتىسۋشىلار اراسىندا مەملەكەتتەر اراسىنداعى ساياسي قاراما-قايشىلىقتار كونتەكسىنەن تىس دىنارالىق ديالوگتى جالعاستىرۋدىڭ ماڭىزدىلىعىن ءتۇسىنۋ پايدا بولدى. سەزد قۇجاتتارىندا جانە قاتىسۋشىلاردىڭ سوزدەرىندە كورسەتىلگەن پىكىرتالاستىڭ جوعارى مادەنيەتى كونفەسسيا باسشىلارىنىڭ ءوزارا سىيلاستىعىن بىلدىرەدى.

قازاقستاننىڭ دىندەر اراسىنداعى كەلىسىمدى قالپىنا كەلتىرۋ باستاماسىن ساۋد ارابياسى، اقش، رەسەي، فرانتسيا، يتاليا، ەگيپەت، پولشا، گەرمانيا مەن حالىقارالىق ۇيىمداردىڭ باسشىلارى مويىنداپ، ارنايى حاتتار جىبەردى. مۇنداي بەدەلدى دىنارالىق فورۋم وتكىزۋ ورنىن تاڭداۋ كەزدەيسوق بولعان جوق. بىرىنشىدەن، قازاقستاننىڭ استاناسى نۇر-سۇلتان قازىرگى داۋىردە العاشقىلاردىڭ ءبىرى بولىپ حالىقارالىق قاقتىعىستاردى شەشۋگە، جاھاندىق قاتەرلەرگە قارسى تۇرۋعا، كسەنوفوبيا مەن توزبەۋشىلىكتى جەڭۋگە الەمدىك جانە ءداستۇرلى دىندەردىڭ رۋحاني-ادامگەرشىلىك الەۋەتىن پايدالانۋعا ءساتتى تالپىنىس جاسادى.

ەكىنشىدەن، قازاقستاننىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازارباەۆ اتاپ وتكەندەي: «بارلىق الەمدىك دىندەر قازاق جەرىنەن ءوتتى، سوندىقتان توزبەۋشىلىك نەمەسە ءدىني فاناتيزم بىزگە جات. بۇل رۋحاني ءداستۇر، قۇداي سوزىنە كەز كەلگەن جاعدايدا اشىقتىق - قازاقستانداعى كونفەسسياارالىق كەلىسىمنىڭ ماڭىزدى نەگىزدەرىنىڭ ءبىرى. ءبىز الەمگە تولەرانتتىلىعىمىزبەن، ۇلتارالىق، كونفەسسياارالىق كەلىسىم مەن ديالوگپەن تانىلامىز» دەگەن ەدى.

2022 جىلى پاندەميادان كەيىن قازاقستاننىڭ استاناسى الەمدىك جانە ءداستۇرلى دىندەر ليدەرلەرىنىڭ كەزەكتى VII سەزىن وتكىزۋگە دايىن بولادى. بۇگىنگى تاريح الداعى VII كونگرەستىڭ الدىندا كۇردەلى مىندەت قويدى، ويتكەنى قاتىسۋشىلار دىنارالىق ديالوگتى جالعاستىرۋعا عانا ەمەس، سونىمەن بىرگە ورتاق مۇددەلەرمەن بىرىكتىرىلگەن قاۋىمداستىقتار مەن مەملەكەتتەردى بەيبىت تۇردە بىرىكتىرۋدىڭ جولدارىن تابۋى قاجەت.

الەمدىك ءدىن كوشباسشىلارىن ءبىر الاڭعا جيناۋدىڭ 18 جىلدىق تاريحىندا جاھاندىق «رۋحاني ديپلوماتيانىڭ» ماڭىزدى ەلەمەنتىنە اينالدى دەپ سەنىممەن ايتا الامىز. بۇل فورۋم الەمدىك قوعامداستىقتا كەڭىنەن تانىلدى، قازاقستاندىق سىرتقى ساياساتتىڭ تانىلاتىن برەندىنە اينالدى.

دىنارالىق فورۋم جەتەكشى مەملەكەتتەردىڭ كوشباسشىلارىنا، بۇرىنعى جانە قازىرگى بەلگىلى ساياساتكەرلەرگە، ءدىني ليدەرلەر مەن عالىمدارعا حالىقارالىق قاقتىعىستاردى شەشۋدىڭ جولدارىن تابۋعا، الەمدىك اۋقىمدا تولەرانتتىلىق پەن ءوزارا تۇسىنىستىك پرينتسيپتەرىن نىعايتۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.

قازاقستان اتالمىش باستامالار ارقىلى ءدىني دوستىق پەن تاتۋلىقتى نىعايتۋىن جالعاستىرا بەرمەك.

Abai.kz