قر پرەمەر-ءمينيسترى اسقار مامينگە!

مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ 8 قىركۇيەك كۇنى بىرقاتار مەملەكەتتىڭ ەلشىلەرىنەن سەنىم گراموتالارىن قابىلۋ سالتىندا ءسوز سويلەپ، «ەندى، ءبىز اۋعانستانداعى قازاق دياسپوراسىنىڭ مۇشەلەرىن، ياعني قانداستارىمىزدى ەلگە قايتارۋ ماسەلەسىن قاراستىرىپ جاتىرمىز»، - دەگەن بولاتىن.

ءبىر كۇن وتەر-وتپەستەن قازاقستان قارۋلى كۇشتەرىنىڭ ارنايى ۇشاعى اۋعانستاننان 41 جولاۋشىنى الماتىعى جەتكىزدى. قازاقستان سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى تاراتقان رەسمي اقپاراتى سول 41 جولاۋشىنىڭ 35-ءى اۋعانستاندا تۇرىپ جاتقان ءوزىمىزدىڭ قانداستارىمىز ەكەنىن مالىمدەدى.

شىنىن ايتۋ كەرەك، بۇل ءبىر تاڭعاجايىپ وقيعا بولدى. قۇدايعا شۇكىر، العاشقى سەڭ قوزعالدى، «تاليبان قوزعالىسى» ۇيىمىنىڭ قۇرساۋىندا قالىپ، نەشە كۇننەن بەرى قازاقستاننان كومەك سۇراپ كوز جاستارىن كولدەتكەن ەتنيكالىق قازاقتاردىڭ ءۇمىت وتى جانىپ، ارمانى ورىندالدى. اجالدىڭ اپانىندا قالعان قانداستارىنا قازاقستان ءوزىنىڭ شىن مانىندەگى قامقورلىعىن كورسەتە الدى. ءبىز پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ بۇل تاريحي شەشىمىنە دەگەن ريزالىعىمىزدى ماقتانىشپەن، ءور داۋىسپەن ايتا ءبىلۋىمىز كەرەك!

«تاليبان قوزعالىسى» ۇيىمى بيلىكتى باسىپ العان كۇننەن باستاپ، اۋعانستاندا تۇراتىن قانداستارىمىزدى ەلگە جەتكىزۋ ماسەلەسى ءبىرىنشى كەزەككە شىقتى. جاسىراتىنى جوق، سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ وكىلى ايبەك سمادياروۆتىڭ: «سوڭعى كۇندەرى قازاقستان ەلشىلىگىنە وزدەرىن قازاق دەپ تانىستىراتىن ازاماتتاردىڭ، ءتۇرلى توپتاردىڭ جۇگىنۋى جيىلەپ كەتتى. بىراق ءىس جۇزىندە ولاردىڭ ەشقانداي دالەلى جوق. قازاق تىلىندە سويلەي المايدى، اتا-باباسىنىڭ قونىس اۋدارۋ تاريحى مەن رۋ-تايپالىق بايلانىستارى تۋرالى ايتا المايدى», – دەگەن ءسوزى ول قازاقتاردى ىشكە تارتقاننان گورى، سىرتقا تەپكەندەي سەزىلگەنى دە راس.

ءبىر قۋانىشتىسى، پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ تىكەلەي تاپسىرماسىمەن اۋعانىستانداعى قانداستارىمىزدىڭ العاشقى ءبىر توبى الماتىعا ورالدى. مەملەكەتىمىز قانداستارىن دالاعا تاستامايتىنىن تاعى ءبىر مارتە دالەلدەدى. ءوز باسىم بۇل جەتىستىككە قاتتى قۋاندىم. بىراق، بۇل جۇمىس وسىمەن ءبىتتى دەگەندى بىلدىرمەيدى.

ءبىز اۋعانستانداعى قانداستارىمىزدىڭ سانى مەن ولاردىڭ ۇلتىنىڭ قازاق ەكەنىن انىقتاۋ ءۇشىن تاۋەلسىزدىك جىلدارى اتاجۇرتقا ورالعان تەگى اۋعانستاندىق قازاقتاردى جۇمىلدىردىق. ولار وزدەرىنىڭ اۋعانستاندا تۇرىپ جاتقان تۋىس-تۋعان، قۇدا-جۇراتتارىنىڭ تىزىمدىگىن جاساپ، «Nur Otan» پارتياسى مەن «وتانداستار قورىنا» جولداۋدا. ءبىز ولاردى تىركەپ، سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنە جىبەرىپ جاتىرمىز. تاعى قايتالاپ ايتايىن، اعانستانداعى ەتنيكالىق قازاقتاردىڭ سانى سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى ايتقان 15-كە جۋىق قازاق وتباسىدان نەمەسە 200-گە جۋىق ەتنيكالىق قازاقتان الدەقايدا ارتىق.

سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنەن ول وتىنىشتەردىڭ رەسمي جاۋابى دا كەلىپ جەتتى.

قر سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى كونسۋلدىق قىزمەت دەپارتامەنتى ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى ۋ.سارسەمبەكوۆ قول قويعان سول جاۋاپتا: «دەپارتامەنت وسى  ماسەلەنى پىسىقتاۋ ءۇشىن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ اۋعانستانداعى  ەلشىلىگىنە (بۇدان ءارى -ەلشىلىك) ءتيىستى تاپسىرما جىبەردى. بۇل رەتتە  قازىرگى ۋاقىتتا ءسىزدىڭ تۋىستارىڭىز (اۋعانستان ازاماتتارى) كوشىرىپ اكەلۋگە تولىق كولەمدە جاردەم كورسەتۋگە مۇمكىندىك بەرمەيتىن  اۋعانستانداعى قالىپتاسقان كۇردەلى ىشكى-ساياسي جاعدايدى ەسكەرۋدى سۇرايمىز...»، - دەپتى.

ارينە، اۋعانستانداعى قالىپتاسقان كۇردەلى ىشكى-ساياسي جاعدايدى ءبارىمىز باق ارقىلى ءبىلىپ وتىرمىز.

بىراق، سوعان قاراماستان، قازاقستان قارۋلى كۇشتەرى ارنايى ۇشاعىنىڭ كابۋل اۋەجايىنا بارىپ قونىپ، ونداعى 41 جولاۋشىنى امان-ەسەن الىپ شىعىپ كەتۋى – بىرىنشىدەن، ۇلكەن ەرلىك بولسا، ەكىنشىدەن، الداعى جەردە دە اۋعانستانداعى قانداستارىمىزدى قالدىرماي، ەلگە ورالتۋعا مۇمكىندىكتىڭ بار ەكەنىن كورسەتىپ بەردى.

بۇل – وتە قۋانىشتى جاعداي!

ەندى ۇزاق جىلدان بەرى كوشى-قون ساياساتىمەن ارنايى اينالىسىپ كەلە جاتقان مامان جانە وسى اۋعانستانداعى قانداستارىمىزدى ەلگە ورالتۋ ماسەلەسىن العاشقىلاردان بولىپ كوتەرىپ، سونىڭ باسى-قاسىندا جۇرگەن ادام رەتىندە، اپاتتى ايماقتان قانداستارىمىزدىڭ العاشقى لەگىنىڭ وتانىنا ورالۋى بايلانىسىمەن، وسى ماقالانى جازۋدى ءجون كوردىم.

مەنشە، قازاقستانعا قونىس اۋدارۋ ءوتىنىشىن بەرگەن بىردە-ءبىر قازاق بالاسى  اۋعانستاندا قالماۋى كەرەك!

مەن اۋعان جەرىندەگى جانە تاۋەلسىزدىك جىلدارى قازاقستانعا كوشىپ كەلگەن تەگى اۋعانستاندىق قانداستارىمىزدىڭ بىرازىمەن تىعىز بايلانىستامىن، تەلەفون ارقىلى كۇندە سويلەسىپ وتىرمىن. ولاردىڭ وتانعا ورالۋدىڭ ءسات-ساعاتىن كۇتىپ، ءوتىنىش جاساپ وتىرعاندارى نەشە مىڭداپ سانالادى. سونداي-اق، تۋىستارىن كوشىرىپ الۋعا كومەك سۇراپ جاتقان قازاقتار دا از ەمەس.

مەن العاشقى لەكتە ورالعان 35 قانداسىمىزدىڭ قانداي تارتىپپەن الىنىپ كەلگەنىن بىلمەيمىن. مۇمكىن، ولاردىڭ قۇجاتتارى تولىق، ۇلتىنىڭ قازاق ەكىنى انىق بولعاندىقتان ۆيزا بەرىلىپ، اكەلىنگەن شىعار. جانە ولار كابۋل قالاسىندا نەمەسە قالاعا جاقىن جەردە ورنالاسقان ازاماتتار بولۋى دا مۇمكىن.

دەمەك، بۇلار – باقىتتى قازاقتار. ال، «باقىتسىز» قازاقتار تۋرالى اڭگىمە تىپتەن بولەك جانە كۇردەلى.

اۋعان قازاعىن ەلگە ورالتۋ جۇمىسى بارىسىندا تۋىنداعان سۇراقتاردى نەگىزگە الا وتىرىپ، ولاردى قازاقستانعا تۇگەل ورالتۋ ءۇشىن قازاق ۇكىمەتىنىڭ باسشىسى اسقار ۇزاقبايۇلىنان مىنا ماسەلەلەردى العاشقى ادىمدا تەزدەتىپ شەشۋدى وتىنەمىن.

ءبىرىنشى، تاجىريبە كورسەتكەندەي، شەتتەگى قانداستارىمىزدىڭ باسىنا وسىنداي قيىن جاعداي تۋىنداعاندا، ولاردىڭ مۇددەسىن قوعايتىن زاڭدىق نەگىز بەن مارتەبەسى زاڭمەن بەكىتىلگەن ءبىر ورگاننىڭ قاجەت ەكەنى بەلگىلى بولدى. سول ءۇشىن، «شەتەلدەگى قانداستارىمىزدى قولداۋ تۋرالى»  ارنايى زاڭ قابىلداپ، ەتنيكالىق قازاقتارمەن ارنايى جۇمىس جاسايتىن «وتانداستار قورى» كوممەرتسيالىق ەمەس اكتسيونەرلىك قوعامىنا مارتەبە بەرۋ قاجەت.

ەكىنشى، «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كەيبىر زاڭنامالىق اكتىلەرىنە حالىقتىڭ جۇمىسپەن قامتىلۋى جانە كوشى-قون ماسەلەلەرى بويىنشا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى» زاڭىنىڭ جوباسىن دايىنداپ، قاتىستى زاڭنامالارعا قۇجاتىنا ۇلتىنىڭ كىم ەكەنى جازىلماعان قانداستارىمىزدىڭ ۇلتىن كوميسسيا ارقىلى انىقتايتىن نورما ەنگىزۋ كەرەك.

ەگەر، ۇلتىن كوميسسيا ارقىلى انىقتايتىن نورما زاڭداسسا، تاۋەلسىزدىك جىلدارى اتاجۇرتىنا كوشىپ كەلگەن قانداستارىمىزعا سۇيەنە وتىرىپ، ولاردىڭ ۇلتىن انىقتاپ، تۇراقتاندىرۋ جەڭىل، ءتيىمدى جانە سەنىمدى بولماق.

رەتى كەلىپ تۇرعاندا ايتا كەتەيىن، وسى اۋعانستان، پاكىستان، يران جانە ساۋد ارابياسىندا تۇراتىن قازاقتاردىڭ اتاجۇرتىنا كوپتەپ كەشىپ كەلۋىنە باستى كەدەرگى جاساعان – ءوزىمىزدىڭ پرەزيدەنت اكىمشىلىگى ەكەنىن ۇمىتپايىق. سوڭعى جىلدارى كوشى-قونعا قاتىستى زاڭ جوباسى پارلامەنتتە قارالعان كەزدە وسى ۇلتىن انىقتايتىن نورمانى زاڭعا ەنگىزۋدى ۇسىنبادىق ەمەس، ۇسىندىق. بىراق، پرەزيدەنت اكىمشىلىگى ۇنەمى سىزىپ تاستاپ وتىردى. پارلامەنت تە دارمەنسىزدىك تانىتتى. ءسويتىپ، ۇلتقا زور قيانات جاسالدى. بۇل – كەشىرىلمەس كەمشىلىك! مىنە، ەندى سونى تۇزەتەتىن ءسات تۋدى. ەندى كەشىكتىرۋگە مۇلدە بولمايدى!

ءۇشىنشى، اۋعانستاننان بىزگە حابارلاسىپ جاتقان قانداستارىمىزدىڭ كوبى كابۋلدان شالعاي وڭىرلەردە تۇراتىنىن، ءولىپ-تالىپ قازاقستان ەلشىلىگىنە جەتكەندەرىنىڭ ماردىمدى جاۋاپ الا الماي، قينالىپ جاتقانىن ايتۋدا. سول ءۇشىن، اۋعانىستانداعى قازاقستان ەلشىلىگى قاسىنان نەمەسە قازاقستان سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى كونسۋلدىق دەپارتامەنتى جانىنان اۋعانستانداعى قانداستارىمىزعا ارنالعان ارنايى بايلانىس ورتالىعىن (call center) اشۋى ءتيىس.

ءتورتىنشى، اۋعانستاندا تۋىنداعان ساياسي جاعدايعا بايلانىستى، بىزگە پاكىستان، يران جانە ساۋد اربيا مەملەكەتتەرىنەن قازاقتار قابارلاسىپ، ولار دا وزدەرىن قازاقستانعا كوشىرىپ الۋدى تىنباي ءوتىنىپ جاتىر. وزدەرىنىڭ ايتىسىنا قاراعاندا، ولاردىڭ ءبارى اۋعانستان قازاقتارى ەكەن. ءتۇرلى جاعدايلارعا بايلانىستى اتالعان ەلدەرگە قونىس اۋدارىپتى. ءبىر وكىنىشتىسى، وسى ءۇش مەملەكەتتىڭ ۇشەۋى دە ولاردىڭ وزگە ءبىر مەملەكەتكە شىعىپ كەتۋى ءۇشىن ۆيزا بەرمەيتىن كورىنەدى. تەك، اۋعانستانعا قايتۋىنا رۇحسات ەتەتىن سەكىلدى. ال، ول قازاقتار اۋعانستانعا بارۋدان قورقادى...

ەندەشە، وسى قازاقتاردى دا قازاقستانعا ورالتۋ جاعىن بىردەن قولعا العان دۇرىس.

بەسىنشى، جاسىراتىنى جوق، اۋعانستاننان حابارلاسقان قانداستارىمىزدان جەڭ ۇشىنان جالعاسقان جەمقورلىق تۋرالى دا سىبىستار ەستىپ قالدىق. ارينە، ناقتى فاكت بولماعان سوڭ، ونداي ماسەلەگە ولاردىڭ كوڭىل اۋدارماۋىن ەسكەرتتىك.

قازاقتا «بۇلىنگەننەن بۇلدىرگە الما!» دەگەن كيەلى ءسوز بار. وسىناۋ ازىپ-توزعان جۇرتتان اقشا دامەتۋ – ارسىزدىق. ءبىزدىڭ قوعامدى جايلاعان جەمقورلىق دەرتىنىڭ كونسۋلدىقتارىمىزدا بار نە جوق ەكەنىنە ەشكىم جاۋاپ بەرە الماسى تاعى بەلگىلى. ءوز باسىم، اللا ءبىزدىڭ ديپلوماتتارىمىزعا نىساپ بەرسىن دەپ تىلەيمىن. ەگەر، وسىنداي جاعداي بولىپ جاتسا، جاماندىق جەردە قالمايدى، ەرتەڭ ول اشىققا شىعادى. قۇداي ونىڭ بەتىن ارى قىلسىن دەپ تىلەيىك!

سايىپ كەلگەندە، اۋعانستانداعى قانداستارىمىزدى وتانعا ورالتۋ – ابىرويلى جۇمىس.

تاۋەلسىزدىك العاننان بەرى اتاجۇرتقا ءبىر جارىم ميلليونعا جۋىق قازاق كەلدى. سول ءبىر جارىم ميلليون قازاق ءوزىنىڭ ىستىق پەيىلى مەن ىقىلاسىن الا كەلدى. قازاقستاننىڭ توقىراۋ كەزەڭىنەن تەز سەرپىلىپ شىعىپ كەتۋى سول پەيىل مەن ىقىلاستىڭ ارقاسى.

دەمەك، قازاقستانعا شەتتەگى قازاق كەلدى دەگەن ءسوز - قۇت پەن بەرەكە ورالدى دەگەن ءسوز! ءبىز شىن مانىندەگى ۇلتتىق مەملەكەت بولامىز دەسەك، وسى ىستىق ىقىلاس پەن اپپاق پەيىلگە سۋىق سۋ سەپپەۋىمىز كەرەك! قازاقستاننىڭ ورتا ازياداعى كوشباسشى مەملەكەت دەگەن بيىگىن ساقتاپ قالۋىنىڭ ەڭ نەگىزگى ءبىر شارتى – وسى شەتتەگى قازاقتى اتاجۇرتىنا ورالتۋى بولىپ ەسەپتەلەدى. مەملەكەت وزگە ەلدە جوق دۇنيەنى جاساي الساڭ نەمەسە بار نارسەنى ودان اسىرا ورىنداي بىلسەڭ عانا كوشباسشىلىق مارتەبەگە يە بولا الادى.

كوشباسشىلىققا جەتۋ ءۇشىن، ەڭ الدىمەن پرەزيدەنت تاپسىرعان شارۋا ەشقاشان اياقسىز قالماي، ابىرويمەن ورىندالۋى شارت!

مەن مەملەكەتىم مەن پرەزيدەنتىمنىڭ الەم جۇرتى مەن تۋعان حالقىنىڭ الدىندا ابىرويىنىڭ ارتا بەرۋىن تىلەيمىن!

جات جۇرتتا قازاق قالماسىن!

اۋىت مۇقيبەك

Abai.kz