رەسەيدىڭ سىرتقى ىستەر ءمينيسترى سەرگەي لاۆروۆ الگىندە شەت ەلدەگى رەسەي ازاماتتارىنىڭ (رەسەيلىكتەردىڭ) بۇكىل الەمدىك VII فورۋمىندا ءبىر كۇپتى ۇسىنىس جاساپ، رەسەي ازاماتتىعىن بەرۋ ءتارتىبىن جەڭىلدەتۋ كەرەكتىگىن ايتتى.

دالىرەك ايتساق، ارالاس نەكەدەن تۋعان بالالارعا اۆتوماتتى تۇردە رەسەي ازاماتتىعىن بەرۋ كەرەك دەپ سويلەدى.

«ارالاس نەكەدەگىلەردىڭ بالاسىنا قاي جەردە تۋعانىنا قاراماستان، رەسەي ازاماتتىعى بەرىلۋى كەرەك. مەيلى ول رەسەي تەرريتورياسىندا تۋىلسىن، مەيلى شەت مەملەكەتتە تۋىلسىن، كونستيتۋتسياعا ساي، اۆتوماتتى تۇردە ازاماتتىق بەرۋ كەرەك»، - دەدى لاۆروۆ.

سەكەڭ، سەرگەي لاۆروۆ سول جيىندا الەمنىڭ ءار تۇكپىرىندەگى ورىس تىلدىلەردىڭ قۇقىن قورعاۋ دەگەن ەسكى ءسوزىن جانە ءبىر قايتالاپ، باتىس ساياساتىن تاعى ايىپتادى.

«بالتىق ەلدەرى، ۋكراينا مەن گۇرجىستاندا ورىس ءتىلىنىڭ الالاۋشىلىققا ۇشىراۋىنا باتىس ەلدەرى ىقپال ەتتى. پوست كەڭەستىك كەڭىستىكتەگى بۇل مەملەكەتتەردە ورىستار ەتنومادەني سيپاتىنا قاراي دا الالاۋشىلىققا ۇشىراپ جاتىر»، - دەدى رەسەيدىڭ سىرتقى ىستەر ءمينيسترى.

لاۆروۆتىڭ لەپىرمە سوزدەرى كرەمل مەن ونىڭ اينالاسىنا توپتالعان ساياسي ەليتا اراسىندا قىزۋ تالقىلانىپ، قولداۋ تاۋىپ جاتىر.

مىسالى، رەسەيدىڭ مەملەكەتتىك دۋماسىنىڭ ۆيتسە-سپيكەرى اننا كۋزنەتسوۆا: «كوپتەگەن وتباسى ءۇشىن اۆتوماتتى تۇردە رەسەي ازاماتتىعىن الۋ پايدالى بولىپ، ماسەلەلەرىن شەشۋ جەڭىلدەمەك»،- دەپتى.

ال رف فەدەراتسيا كەڭەسىنىڭ مۇشەسى، سەناتور سەرگەي تسەكوۆ: «ارالاس نەكەدەن تۋعان بالالارعا اۆتوماتتى تۇردە ازاماتتىق بەرۋ تۋرالى ۇسىنىس وتە دۇرىس. جاڭا تۋىلعان بالا بىردەن مەملەكەت قامقورلىعىنا الىنادى»، - دەپتى دە: «اسىرەسە ۋكراينا مەن بەلارۋستەگى وتانداستارىمىزعا ازاماتتىق بەرۋ ءتارتىبىن جەڭىلدەتۋ كەرەك»، - دەپ جالعاپتى.

رەسەيدەگى قولدانىستاعى زاڭعا سايكەس، ارالاس نەكەدەن تۋعان بالالار قازىردىڭ وزىندە قاي جەردە تۋعانىنا قاراماستان رەسەي ازاماتتىعىن الا الادى ەكەن. تەك بۇل پروتسەس اۆتوماتتى تۇردە جۇرگىزىلمەيدى. تۇسىنىكتى بولۋى ءۇشىن تاراتىپ ايتساق، اكە-شەشەسىنىڭ بىرەۋى ورىس ازاماتى، ەكىنشىسى شەتەل ازاماتى بولسا، بالاسىنا ورىس ازاماتتىعىن الۋىنا بولادى. ول ءۇشىن جاڭا تۋعان بالانىڭ انا-اناسى ءتيىستى مەكەمەلەرگە ءوتىنىش جازۋى كەرەك.

رەسەي ءىىم دەرەگىنشە، جىل باسىنان بەرى رەسەي ازاماتتىعىن العاندار سانى جارتى ميلليونان اسقان. ولاردىڭ 50 پايىزى ۋكراينانىڭ وڭتۇستىك-شىعىس بولىگىنىڭ تۋمالارى ەكەن.

2020 جىلدىڭ شىلدەسىنەن بەرى رەسەي ازاماتتىعىن الۋ ءتارتىبى دە جەڭىلدەتىلگەن ء(پۋتيننىڭ باستاماسى). ول بويىنشا، «شەتەلدىك تۇلعالار رەسەي ازاماتتىعىن الۋ ءۇشىن وزدەرى تىركەلگەن وزگە ەلدىڭ ازاماتتىعىنان شىعۋعا مىندەتتى ەمەس».  ال بۇرىنعى كسرو قۇرامىندا بولعان ەلدەردەن كەلىپ، رەسەي ازاماتتىعىن سۇرايتىندارعا ءتىپتى، جەڭىلدىك جاسالعان. ولار «3 جىل رەسەي اۋماعىندا تۇراقتاپ تۇرۋى كەرەك»، - دەگەن تالاپتان بوساتىلعان، ياعني، ولارعا اتالعان تالاپ قولدانىلمايدى. ول از دەسەڭىز، ونداي ازاماتتاردان كىرىس تۋرالى انىقتاما دا سۇرالمايتىن بولعان. انىعىندا بۇل - سيگنال!

شىندىعى سول، سولتۇستىكتەگى سويى بولەك، سالتى باسقا كورشى ەلدىڭ ءوزى كولەڭكەسىنەن ۇلكەن بوپ تۇر. ورتالىق ازيادا ورىس دەسە جاقتاس كوڭىل ەكى ەل بولسا، سونىڭ ءبىرى ءھام ءبىرىنشىسى قازاقستان (قازاقستان بيلىگى). سوڭعى كەزدە بۇرىن ءسوز ەتىلمەگەن جاڭا گاپ شىقتى. سىزبەن ءبىزدىڭ شوشىناتىنىمىز دا سول – ول قوس ازاماتتىق ماسەلەسى. ارينە، رەسپۋبليكا ازاماتتارىنا قوس ازاماتتىق الۋىنا اتا زاڭىمىزدا رۇقسات بەرىلمەگەن.

ال «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ازاماتتىعى تۋرالى» 1991 جىلعى 20 جەلتوقسانداعى № 1017-XII زاڭىنىڭ «ازاماتتىقتى توقتاتۋ» تۋرالى 3 تاراۋىنىڭ 21 بابىندا: «ەگەر ادام باسقا مەملەكەتتىڭ ازاماتتىعىن العان بولسا، قر ازاماتتىعىنان شىعارىلاتىنى» تايعا تاڭبا باسقانداي جازىلعان. دەسە دە، ەلىمىزدىڭ كەي ازاماتتارىنىڭ امالىن تاۋىپ، ءارى رف، ءارى قر ازاماتى اتانىپ جۇرگەندىگى سوڭعى جىلدارى ءجيى اشكەرەلەنىپ جاتىر. قاراڭىز، بيىل 6 قازاندا شىققان اقپارات: «جىل باسىنان بەرى شقو اۋماعىندا ءتارتىپ ساقشىلارى 60-تان استام «قوس ازاماتتىعى» بارلاردى انىقتاعان».

نەمەسە بيىل قىركۇيەكتەگى اقپارات: «پاۆلودار وبلىسىندا جىل باسىگنان بەرى 1726 ادام قر ازاماتتىعىن جوعالتقان». ونىڭ ىشىندە 160-ىنا اكىمشىلىك جازا قولدانىلىپ، 32-ءسىن ەل اۋماعىنان شىعارىپ جىبەرگەن.

مۇنداي ءبىرلى-جارىم دەرەكتەر وتە كوپ. ءبارىن بىردەي تىزىمدەي الماسپىز. دەسە دە، قوس ازاماتتىق الىپ، ءۇنسىز جۇرگەندەردىڭ ىشىندە ەلىشىلىك سوزتالقىعا ەڭ كوپ تۇسكەنى - ولەگ پوچيۆالوۆ دەيتىن شىمكەنتتىك ەكس-شەندى بولدى.

وتكەن جىلدىڭ جەلتوقسان ايىنىڭ ورتاسىندا بىرقاتار الەۋمەتتىك جەلى پاراقشالارىندا شىمكەنتتىك شەنەۋنىك ولەگ پوچيۆالوۆتىڭ رەسەي ەلىنىڭ ازاماتى ەكەنى تۋرالى اقپارات تاراپ، ءتىپتى كەيبىر قۇجاتىنىڭ كوشىرمەسى جاريا ەتىلدى.

كەيىن سوت بولدى. ۇكىم شىعارعان سوت توراعاسى: «2005 جىلى پوچيۆالوۆ رەسەي فەدەراتسياسىنىڭ ازاماتتىعىن العان، 2007 جىلى پاسپورتىن العان. سول قۇجاتتاردىڭ بارلىعى رەسەي فەدەراتسياسى ىشكى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ حاتتارىمەن ءوز دالەلىن تاپتى. ەكى ازاماتتىقتىڭ انىقتالۋىنا بايلانىستى پوچيۆالوۆقا قاتىستى قر-نىڭ ازاماتتىعىنان ايىرۋ جونىندە ماسەلە قويىلعان»،- دەگەن ەدى.

مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ 2020 جىلى قىركۇيەك ايىنداعى قازاقستان حالقىنا جولداۋىندا: «ەگەر مەملەكەتتىك قىزمەتشى نەمەسە كۆازيمەملەكەتتىك مەكەمەنىڭ باسشىسى قوس ازاماتتىق السا، ولار قىزمەتىنەن بوساتىلادى»، - دەپ مالىمدەگەن.

قوس ازاماتتىق ەلگە تونگەن تىكەلەي قاۋىپ. مەملەكەتتىك مۇددە مەن اۋماقتىق تۇتاستىققا قاتەر اكەلەتىن قۇبىلىس. سەپاراتيزم ارەكەتتەرىنە يتەرمەلەيتىن تەندەنتسيا. انىعىندا بۇل وسى كەزگە دەيىن جاسىرىلىپ-جابىلىپ كەلگەن تاقىرىپتاردىڭ ءبىرى بولعان. ال قوس ازاماتتىق ارقىلى وزگە ەلدىڭ تۇتاستىعىنا قاۋىپ ءتوندىرىپ، اگرەسسيالىق ارەكەتىن اقتاپ الۋشىلاردىڭ ءبىرى رەسەي. 2014 جىلى رەسەي ۋكرايناعا شابۋىل جاساپ، گيبريدتىك سوعىس باستادى. الەمدىك قاۋىمداستىقپەن مويىندالعان قىرىمدى وككۋپاتسيالاپ، باۋىرلاس ەلدىڭ شىعىسىن قىزىل قانعا بويادى. ارتىنشا رەسەي ۋكراينا شىعىسىنداعى ازاماتتارعا رەسەي پاسپورتتارىن تاراتا باستادى.

ءپۋتيننىڭ 3 پايىز قولداۋشىلارى

نۇرلان جۇماقانوۆ، جۋرناليست:

- گرۋزيانىڭ ەكس-پرەزيدەنتى ميحايل سااكاشۆيلي باتىسقا بەت بۇرعان ساتتە پۋتين وسەتيا مەن ابحازيانى باسىپ العانىن بىلەمىز. سول كەزدە ابحازدار مەن وسەتيندەردىڭ كرەملدىڭ باسقىنشىلىق ارەكەتىن قانشالىقتى قولداعانىن بىلمەدىك. گرۋزياعا ماڭداي تىرەگەنىمىزدە جەرگىلىكتى حالىقتان وسى ماسەلەنى سۇرادىق. سونداعى جەرگىلىكتى حالىقتىڭ ايتقان اڭگىمەسى مىناۋ:

- پۋتين باسقىنشىلىق ارەكەتىن جۇزەگە اسىرعاندا وسەتيا مەن ابحازيادا تۇراتىن حالىقتىڭ 3 پايىزى عانا ورىستاردى قولدادى. ال قالعاندارى گرۋزيانىڭ تۇتاستىعىن جاقتادى. ءوز كەزەگىندە ورىستار وسى جاعدايدى ەسكەرىپ، اسكەري وپەراتسياسىن جۇزەگە اسىرعاندا اسكەري اۋە كۇشتەرىن پايدالاندى. ابحازدار مەن وسەتيندەر ورىس اسكەرىمەن تىزە قوسىپ، گرۋزياعا قارسى سوعىسقان جوق. قازىر ابحازدار مەن وسەتيندەردىڭ الەۋمەتتىك جاعدايى وتە ناشار. گرۋزياعا قوسىلعىسى كەلەدى. بىراق كرەمل ولارعا ونداي مۇمكىندىك بەرمەۋدە، – دەدى جەرگىلىكتى تۇرعىندار.

كوپشىلىكتىڭ ابحازدار مەن وسەتيندەرگە قارسى اناۋ ايتقانداي وكپە-رەنىشىن بايقامادىق. بايقاعانىمىز، يمپەريالىق دەرتى قوزعان پۋتين حالىقتىڭ وتە از بولىگى ورىستى قولداسا (بار بولعانى 3 پايىز), سونى جەلەۋ قىلىپ كەز كەلگەن ەلگە اسكەر كىرگىزۋگە ارلانبايتىنىن ۇداي ەستە ۇستاۋىمىز كەرەك ەكەن.

سوڭعى ۋاقىتتارى ءپۋتيننىڭ بۇل دەرتى اسقىنىپ تۇر. بۇگىندە ءاربىر باسقىنشىلىق ارەكەتى ونىڭ ساياسي مانسابىن ۇزارتاتىن ءادىس-امالعا اينالعانى جاسىرىن ەمەس. قىرىم مەن دونباستا دا وسى ءۇشىن باسىپ كەرگەنى انىق.

ەرتەڭگى كۇنى جيرينوۆسكيلەر مەن فەدروۆتاردىڭ ءسوزىن شىندىققا اينالدىرۋ ءۇشىن پۋتين اتقا قونسا، تاڭقالماڭىز. ەگەر پۋتين قازاقستاننان ءوزىنىڭ 3 پايىز قولداۋشىلار ىزدەپ جاتسا، تايشىبەكوۆ سىندى ورىسقۇل قازاقتاردىڭ وزىدەرى 3 پايىزدىق مەجەنى ءاپ-ساتتە تولتىرا سالۋى مۇمكىن. سوندىقتان رەسەيدىڭ گرۋزيا مەن ۋكرايناعا باسىپ كىرۋىنەن بيلىك تە، حالىق تا ساباق الۋ كەرەك.

قازاقستانمەن بىرگە يادرولىق قارۋدان باس تارتقان «بۋداپەشت كەلسىمىنە» قول قويعان ۋكرايناعا قانداي سويقان سالعانىن بىلەسىز. ال مۇندايدا قازاقتاردى ايايدى دەيسىز با؟

ءتۇيىن. ايتپاقشى، ءبىز بۇل ماقالانى جازىپ وتىرعاندا رەسەيلىك اقپارات پرەزيدەنت ءپۋتيندى «پايعامبارعا» تەڭەپ تە جىبەرىپتى. ۆلاديمير ءپۋتيننىڭ ءباسپاسوز حاتشىسى دميتري پەسكوۆ ايتقانى ايداي كەلەتىن اۋليەلىگىن ايتىپ، سۇحبات بەرىپتى. «موسكۆا. كرەمل. پۋتين» دەيتىن «روسسيا 1» ارناسىنداعى باعدارلامادا ايتىپتى.

«پرەزيدەنت پۋتين وسىمەن بىرنەشە رەت «پايعامبارلىق» مالىمدەمەلەر جاساعان. ونىڭ قارۋسىزداندىرۋ، قاۋىپسىزدىك، كليماتتىڭ وزگەرۋى تۋرالى ايتقاندارى ءدال كەلەتىن. پرەزيدەنت كەيدە پەرسپەكتيۆالاردى سۋرەتتەيدى. كەيبىرى ونى تىڭداماسا دا، كەيىن جاعداي ءدال سولاي بولىپ جاتقانىن تۇسىنەدى، - دەپتى.

نۇرگەلدى ابدىعانيۇلى

Abai.kz