20 قازان كۇنى قازاقستان ساياسي ارەناسى ءسال قىزا ءتۇستى. وعان اسەر ەتكەن جايت، اراعا تۋرا ءبىر جارىم جىل ۋاقىت سالىپ، جۋرناليستەر پارلامەنت پەن ۇكىمەتكە كىرۋگە مۇمكىندىك الدى. 2020 جىلدىڭ 16 ناۋرىزىنان باستاپ ەلدەگى توتەنشە جاعدايعا بايلانىستى جۋرناليستەرگە مەملەكەتتىك ورگاندارعا كىرۋگە تىيىم سالىنعان بولاتىن. ءتىپتى قىزىل ايماقتان جاسىل ايماققا وتكەن وبلىستارداعى مەملەكەتتىك ورگان جيىندارىنا دا كىرە المادى.

بىرنەشە اپتا بۇرىن ەلدەگى كوروناۆيرۋستىڭ تارالۋ تۇراقتالىپ، اۋرۋ جۇقتىرۋشىلار سانى ازايعان سوڭ، جاڭا قاۋلى شىعىپ، ەلدەگى كارانتيندىك شەكتەۋلەر ازايدى. بۇل قوعامنىڭ جاندانۋىنا جانە ساياسي ارەنانىڭ قىزا تۇسۋىنە دە اسەر ەتتى. ال ەندى جۋرناليستەرگە پارلامەنتكە كىرۋگە رۇقسات ەتىلدى. بۇل اسا ماڭىزدى، سەبەبى ناق وسى الاڭدا زاڭدار تالقىلانىپ، مينيسترلەر مەن ولاردىڭ وكىلدەرى جوبالاردى تانىستىرۋ جانە قورعاۋعا كەلەدى. ءبىر سوزبەن ايتقان كىل ىعاي مەن سىعايعا توتەسىنەن سۇراق قويىپ، جاۋاپتى اۋزىنان سۋىرىپ الۋدىڭ تاماشا مۇمكىندىگى.

20 قازان كۇنى پارلامەنتكە جۋرناليستەر كىرۋگە قۇقىق الدى. بۇل كۇن رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتى تالقىلاۋ ساتىمەن تۋرا كەلدى. سوندىقتان پارلامەنت قابىرعاسىندا ەلىمىزدىڭ ۇكىمەت باسشىسى مەن بارلىق مينيسترلەر بولدى. بيۋدجەت تالقىلانىپ، 2022-2024 جىلعا بەكىتىلدى. جيىننان كەيىن پارلامەنت زالىنان شىققان شەنەۋنىكتەردى تىلشىلەر سۇراقتىڭ استىنا الا باستادى. ەڭ باستى نازار پرەمەر-مينيستر اسقار ماميندە بولدى، سەبەبى اتالمىش جيىنداعى لاۋازىمى جوعارى جانە اتقارۋشى بيلىكتىڭ تىزگىنىن ۇستاعان جان.

«بيلىك حالىققا جاقىن بولۋى ءتيىس» دەگەن مامين، بۇل جولى جۋرناليستەردىڭ سۇراعىنا جاۋاپ بەرمەي، قاشا جونەلدى. «ءبىر سۇراق، ءبىر سۇراق قويسام بولا ما» دەپ قاۋمالاعان تىلشىلەرگە ءبىر اۋىز جاۋاپ ايتپاستان ليفتىگە بارىپ تىعىلدى. جاۋاپتىڭ ورنىنا كومەكشىلەرى «ءليفتىنىڭ ەسىگىن جابىڭدار» دەپ ايعايلاپ جاتتى. جۋرناليستەر اراسىنان «ءسىز قاشان وتستاۆكاعا كەتەسىز» دەگەن اششى ساۋالدار دا ايتىلىپ جاتتى. ۇكىمەت باسشىسىنىڭ قاشا جونەلۋى مامين كابينەتى جۇمىسىنىڭ كورسەتكىشى بولسا كەرەك.

راسىمەن، تىلشىلەر ايتقانداي مامين كابينەتى قاشان وتستاۆكاعا كەتەدى؟ جالپى كەتۋى ءتيىس پە؟ ونى اسقار مامين باسقارعان ۇكىمەتتىڭ جۇمىسىنا قاراپ، باعالاۋعا بولادى.

اسقار مامين 2019 جىلدىڭ 25 اقپانىندا قازاقستاننىڭ 11-پرەمەر-ءمينيسترى بولىپ تاعايىندالدى. ارتىنشا پرەزيدەنت سايلاۋى ءوتىپ، بيلىك تىزگىنى قاسىم-جومارت كەمەلۇلى توقاەۆقا وتكەن ساتتە دە، ۇكىمەتتى مامين باسقارىپ قالا بەردى. مامين ۇكىمەتى ۇنەمى قيىندىقتار مەن كەلەڭسىزدىكتەرگە تاپ بولدى.

2019 جىلى، 24 ماۋسىمدا ارىس قالاسى ماڭىنداعى اسكەري قويمادا جارىلىس بولىپ، 3 ادام قازا تاپتى. 400-دەن استام ادام ءتۇرلى جاراقات الىپ، قالا حالقىن باسقا ايماققا ەۆاكۋاتسيالاۋعا تۋرا كەلدى. كەلتىرىلگەن شىعىن 173 ملرد تەڭگەنى قۇرادى. مامين ۇكىمەتى توسىننان بولعان وقىس وقيعاعا دايىن بولمادى. ون مىڭداعان ادامدى قايدا ۋاقىتشا ورنالاستىرۋ جانە ولاردىڭ الەۋمەتتىك ماسەلەسىن شەشۋ بىرنەشە كۇنگە سوزىلىپ، حالىق نارازىلىعىن تۋىنداتتى.

2021 جىلى 26 تامىزدا جامبىل وبلىسى، بايزاق اۋدانىنداعى اسكەري قويما تاعى دا جارىلدى. بۇل جولى جارىلىستان 16 ادام قازا تاۋىپ، رەسپۋبليكا بويىنشا «ازا تۇتۋ كۇنى» جاريالاندى. بۇل مامين ۇكىمەتتى ەكى جىل باسقارىپ وتىرعان ۋاقىتتاعى ەكىنشى جارىلىس بولاتىن. ەكى جارىلىستان كەيىن قورعانىس ءمينيسترى نۇرلان ەرمەكباەۆ ءوز ەركىمەن وتستاۆكاعا كەتىپ، ونىڭ ورنىنا ارىستاعى جارىلىسقا قاتىستى سوگىس العان مۇرات بەكتانوۆ تاعايىندالدى. مامين ۇكىمەتى قورعانىس سالاسى بويىنشا قويمالاردىڭ قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋدەگى جۇمىستىڭ دەڭگەيىن وسى ەكى جارالىس ناقتىلاپ تۇرعانداي.

كوروناۆيرۋس داعدارىسى قازاقستان ۇكىمەتىنىڭ شىنايى قاۋقارىن كورسەتتى. ول ءبىلىم، دەنساۋلىق ساقتاۋ جانە الەۋمەتتىك سالادا ايقىن كورىنىس تاپتى. دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسى پاندەميا تۋىنداتقان قيىندىقتاردى ەڭسەرۋدە ناقتى شەشىم تاپپاي دال بولدى. دەنساۋلىق ساقتاۋ ءمينيسترى بولعان ەلجان ءبىرتانوۆ كوروناۆيرۋسپەن كۇرەس جانە ونى توقتاتۋ بويىنشا قاتاڭ شارالار ۇستانۋ كەرەكتىگىن اتىپ، كارانتيندەر ەنگىزدى. العاش رەت قازاقستان تولىق كارانتينگە جابىلىپ، ەل اۋماعىنداعى ءتۇرلى مەكەمەلەردىڭ جۇمىستارى توقتاپ قالدى. بۇل ءوز كەزەگىندە الەۋمەتتىك جاعدايعا جانە ەكونوميكالىق وسىمگە كەرى اسەرىن تيگىزدى.

قازاقستاننىڭ ءىرى قالالارىنداعى زەرتحانالار تىم ەسكى، ددسۇ تالاپتارىنا ساي بولماق تۇگىلى، ماڭايىنا دا جاقىندامايتىنى ايقىندالدى. مەديتسينالىق ماسكالار تاپشىلىعى مەديتسينا سالاسىنداعى ءوندىرىسىمىزدىڭ شىنايى بەت بەينەسى بولاتىن. ونى پرەزيدەنتتى 2021-جىلدىڭ 1 قىركۇيەكتەگى جولداۋىنان دا اڭعارساق بولادى. پرەزيدەنت ەلىمىز بويىنشا 12 جاڭا زەرتحانا سالۋدى جانە ەلىمىزدەگى ۆارماتسەۆتيكالىق ءونىمدى جانە مەديتسينالىق جابدىقتاردى كەمى 50 پايىز وتاندىق ەتۋگە تاپسىرما بەردى. قازىرگى تاڭدا ول بار بولعانى 17 پايىزدى قۇرايدى.

2020 جىلدىڭ شىلدەسى جانە قىركۇيەك ايلارىندا حالىق ءبىر جۇتىم اۋاعا زار بولىپ، اۋا تولتىرىلعان باللونداردى وزدىگىنەن ىزدەي باستادى. سەبەبى ۇكىمەت ول ماسەلەنى ناقتى شەشە المادى. وكپەنى تىنىستاندىرۋ اپپاراتتارىن شەتتەن جەتكىزۋ ماسەلەسى ءوز شەشىمىن ۇزاق كۇتتى. پرەزيدەنت 2020 جىلى شىلدەنىڭ 18-ىندە ۇكىمەتتى قاتاڭ سىنعا الدى. ستاتيستيكاداعى قاتەلىك پەن ۆيرۋسپەن كۇرەستەگى ناتيجەسىزدىكتى اشىق ايتتى. جاعدايدىڭ كۇردەلى ەكەنىن كورسەتتى.

«باياندامالارعا قاراسام، جاعداي قالىپتى جانە باقىلاۋدا سياقتى. الايدا شىنايى ىسكە كەلسەك ولاي ەمەس. مەن ءوزىمنىڭ اكىمشىلىگىمە ەلىمىزدەگى ءدارى-دارمەكتىڭ قولجەتىمدىلىگى مەن تاپشىلىعىن تەكسەرۋدى تاپسىردىم. ناتيجەسى قۋانتارلىقتاي ەمەس. باتىس قازاقستان، اتىراۋ، جامبىل، قاراعاندى وبلىستارىندا، نۇر-سۇلتان جانە الماتى قالالارىندا ءدارى جەتىسپەۋشىلىگى بايقالادى. دارىگە كەزەككە تۇرۋ، قاجەت دارىلەردىڭ تىم قىمباتتاپ كەتۋى ورىن الۋدا.

مەملەكەتىك ورگاندار تاراپىنان ناقتى جۇمىس بولماعاندىقتان حالىق بۇل ماسەلەنى ءوز بەتىنشە شەشۋگە كىرىسىپ كەتتى. بۇل نونسەنس! حالىق جاپپاي وتتەگى تولتىرىلعان باللوندار ساتىپ الۋدا. بۇل اۋرۋحانالاردىڭ تىكەلەي مىندەتى. وندىرىستىك وتتەگى باللوندارىن ءۇي جاعدايىندا قولدانۋ فاكتىلەرى تىركەلۋدە. ۇكىمەت پەن اكىمدىككە بەس كۇننىڭ ىشىندە اۋرۋحانالاردا جانە ءۇي جاعدايىندا قولدانۋعا بولاتىن وتتەگى تولتىرىلعان باللوندارمەن قامتاماسىز ەتۋدى تاپسىرامىن»، - دەپ تاپسىرما بەرگەن بولاتىن», - دەدى پرەزيدەنت.

بۇل دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىنداعى ۇكىمەت جۇمىسىنىڭ ناتيجەسىزدىگى بولاتىن. الايدا سىننان ناتيجە شىعارعان ۇكىمەت بولمادى. وعان پرەزيدەنتتىڭ 2021-جىلدىڭ 1 ءساۋىر كۇنى پرەزيدەنت تسويدىڭ قىزمەتىن قاتاڭ سىنادى.

«الەكسەي ۆلاديميروۆيچ، مەن بۇرىن ايتقانىمداي، قازىرگى ۋاقىتتا ۇكىمەتتەگى باستى مىندەت دەنساۋلىق ساقتاۋ ءمينيسترى، ءسىزدىڭ ەرەكشە قۇزىرەتىڭىز بار. ءسىز جۇمىسىڭىزدى جاقسى باستادىڭىز دا، كەيىننەن ەكپىنىڭىز ازايدى. ءساۋىر ايىندا ءسىز جاعدايدى قالىپقا كەلتىرۋگە ءتيىسسىز. ولاي بولماعان جاعدايدا ءسىزدى قاپالاندىراتىن كادرلىق تاعايىنداۋلار بولادى. بۇل تەك قانا دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگىنە عانا ەمەس، جالپى ۇكىمەتكە قاتىستى»، - دەگەن بولاتىن پرەزيدەنت توقاەۆ.

تسوي جيىندا قىركۇيەككە دەيىن 10 ملن ادامدى ۆاكتسيناتسيالاۋعا ۋادە ەتكەن. الايدا كۇنتىزبەدە قازاننىڭ 21-جۇلدىزىن كورسەتىپ تۇرسا دا، ەلىمىزدە تولىق ۆاكتسيناتسيا العان جانداردىڭ سانى ءالى 8 ملن ادامدى قۇرايدى. ۇكىمەت ءالى كۇنگە ەلىمىزگە ددسۇ مويىنداعان ەۋروپا ەلدەرىنىڭ ۆاكتسينالارىن جەتكىزبەدى. «انە-مىنە جەتكىزەمىز» دەگەن ۋادەلەر تولاستار ەمەس، بىراق ناقتى كۇن ءالى بەلگىسىز.

مامين 2021 جىلدىڭ 5 اقپانىندا ەلىمىزدەگى ينتەرنەت جايلى بىلاي دەدى:

«تسيفرلاندىرۋ ەكونوميكا سالاسىندا دا، ادام ومىرىندە دە وتە ماڭىزدى ماسەلە ەكەنىن ايتا كەتكەن ءجون. بارلىق جەردە جۇمىس، ءبىلىم بەرۋ سالاسى قاشىقتان جالعاسىپ جاتىر. بۇل تسيفرلىق ەكونوميكانىڭ ايتارلىقتاي ماڭىزدى ەكەنىن كورسەتەدى. پاندەميا قازاقستاننىڭ ەكونوميكاسى تۇراقتى ەكەنىن كورسەتتى. 2020 جىلى قازاقستان ەلەكتروندى ۇكىمەتتى دامىتۋ بويىنشا 29 ورىنعا تۇراقتادى. ءبىز ارى قاراي دا تسيفرلاندىرۋدى دامىتۋدى ماقسات ەتىپ وتىرمىز. مەملەكەت باسشىسىنىڭ تاپسىرماسى بويىنشا، ءبىز قازىرگى تاڭدا مەملەكەتتىك ورگانداردى تولىعىمەن تسيفرلاندىرۋ جۇمىستارىن جۇرگىزىپ وتىرمىز. اقپارات جيناۋ جانە اناليز جاساۋ جولىندا تسيفرلىق يننوۆاتسيالاردى قولدانا وتىرىپ، جاڭا جۇيەلەرگە جول باستايتىن بولامىز. الداعى بەس جىلدا قازاقستاننىڭ بارلىق وبلىستارى مەن ايماقتارى 5G ينتەرنەتپەن قامتاماسىز ەتىلەتىن بولادى.

شەكتەۋلەرگە قاراماستان، ءبىز تسيفرلىق ينفراقۇرىلىمنىڭ قول جەتىمدىلىگى مەن ساپاسىن جاقسارتۋ بويىنشا كۇش-جىگەرىمىزدى جەدەلدەتتىك. 2020 جىلى ءبىز 20 مىڭ شاقىرىمدىق تالشىقتى-وپتيكالىق بايلانىس جەلىلەرىن سالۋدىڭ ءمجا جوباسىن اياقتادىق. مىڭنان استام ۇيالى بايلانىستىڭ بازالىق ستانتسيالارى ورناتىلدى، بۇل ايماقتارداعى تەحنولوگيالىق تەڭسىزدىك دەڭگەيىن ايتارلىقتاي تومەندەتۋگە مۇمكىندىك بەردى. ناتيجەسىندە بۇگىندە قازاقستان حالقىن ينتەرنەتپەن قامتۋ 99% قۇرايدى».

99 پايىز! ارينە بۇل تسيفرعا تەك ۇكىمەتتەگى جاندار عانا سەنەتىن شىعار. سەبەبى ءار قالادان قىرىق شاقىرىم شىققانان كەيىن بايلانىس ناشارلاپ كەتەتىنى ءار قازاقستاندىققا ءمالىم، ال كوپتەگەن اۋىلداردا ءتىپتى ينتەرنەت جوق، ءالى جەتكىزىلمەگەن. مىسالى پاندەميا ءبىلىم سالاسىن ونلاين فورماتقا اۋىستىردى. الايدا وقىتۋدى كوپتەگەن اۋىل بالالارى قاشىقتان وتۋگە ءماجبۇر بولدى. تىكەلەي ەفير وتكىزۋگە ينتەرنەت مۇمكىندىك بەرمەي، whatsapp جەلىسى ارقىلى تاپسىرما الىپ، وعان جاۋاپ بەرۋ فورماتىندا ءبىلىم بەرىلدى. ارينە، ونداي ءبىلىمنىڭ ساپاسى جايلى ايتۋدىڭ ءوزى ارتىق شىعار.

الەۋمەتتىك قامسىزداندىرۋ سالاسى دا تۇرالىپ قالدى. تەڭگە قۇنسىزدانۋى ارتتى، ينفلياتسيا كوبەيدى. 2021 جىلدىڭ كوكتەمىندە نەگىزگى تۇتىنۋ تاۋارلارى مەن ازىق-تۇلىك تۇرلەرىنىڭ باعاسى كۇرت قىمباتتادى. قويمالاردا كارتوپ، ءسابىز، كارتوپ جانە باسقا كوكونىس باعالارى شارىقتاپ كەتتى. وعان ۇكىمەتتىڭ اسەرى قاتە ساياساتى اسەر ەتكەن بولاتىن. مىسالى قويماداعى كارتوپتى سىرتقا ەكسپورتتان، اراعا ۋاقىت سالىپ، ءۇش ەسە قىمباتقا يمپورتپەن الۋىنا تۋرا كەلدى.

بۇل قازىرگى ۇكىمەتتىڭ سانسىز ولقىلىقتارىنىڭ ءبىر بولىگى عانا. سوندىقتان جۋرناليست قويعان سۇراقتىڭ جاۋابى بىزگە دە قىزىق: مامين ۇكىمەتى قاشان وتستۆاكاعا كەتەدى؟

كا مىرزا

Abai.kz