رەسەيدىڭ دسۇ-عا ەنۋى كىمگە ءتيىمدى؟

رەسەي ۇزاق جىلدار بويعى كەلىسسوزدەردىڭ ارقاسىندا جەمىستى ناتيجەگە قول جەتكىزىپ، 156-شى مەملەكەت رەتىندە دۇنيەجۇزىلىك ساۋدا ۇيىمىنا (دسۇ) تولىققاندى مۇشەلىككە ءوتتى. اتالمىش ۇيىمنىڭ تورىنەن ورىن الۋدى ماقسات تۇتىپ، ەكونوميكالىق كەڭىستىككە ەداۋىر ىقپال جاساعىسى كەلگەن الپاۋىت مەملەكەت دەگەنىنە جەتكەن سياقتى. الايدا، مۇنىڭ قازاقستانعا پايداسى ءھام زيانى قانداي؟ مىنە، قاراپايىم حالىقتى ماسەلەنىڭ وسى جاعى الاڭداتىپ وتىر.

رەسەيدىڭ دسۇ-عا ەنۋى كىمگە ءتيىمدى؟

رەسەي ۇزاق جىلدار بويعى كەلىسسوزدەردىڭ ارقاسىندا جەمىستى ناتيجەگە قول جەتكىزىپ، 156-شى مەملەكەت رەتىندە دۇنيەجۇزىلىك ساۋدا ۇيىمىنا (دسۇ) تولىققاندى مۇشەلىككە ءوتتى. اتالمىش ۇيىمنىڭ تورىنەن ورىن الۋدى ماقسات تۇتىپ، ەكونوميكالىق كەڭىستىككە ەداۋىر ىقپال جاساعىسى كەلگەن الپاۋىت مەملەكەت دەگەنىنە جەتكەن سياقتى. الايدا، مۇنىڭ قازاقستانعا پايداسى ءھام زيانى قانداي؟ مىنە، قاراپايىم حالىقتى ماسەلەنىڭ وسى جاعى الاڭداتىپ وتىر.

ەلىمىزدىڭ كاسىپكەرلەرى ازىق-تۇلىك دۇكەندەرىنەن وتاندىق ونىمدەردىڭ ازايىپ كەتكەندىگىن ايتىپ، دابىل قاعۋدا. ءتىپتى، الداعى ەكى-ءۇش ايدا دۇكەن سورەلەرىن رەسەي مەن بەلارۋستىڭ تاۋارلارى جاۋلاپ السا، تاڭ قالۋعا بولمايتىندىعىن جاسىرمايدى. شىندىعىندا، بۇگىندە ادام بالاسىنا اۋا­داي قاجەتتى ازىقتار - ماي، ءسۇت، ىرىمشىك، ەت پەن داقىلداردىڭ ءتۇر-ءتۇرى كۇننەن كۇنگە قىمباتتاپ بارادى. ال ولاردىڭ 80 پايىزى سىرتتان كەلگەن تاۋارلار. ءبىر قىزىعى، يمپورتتان كەلگەن تاۋارلار وتاندىق ونىمگە قاراعاندا 10-15 تەڭگەگە ارزان. بۇل سوندا كورشى مەملەكەتتەردىڭ قازاقستاندىق نارىقتى جاۋلاپ الۋ ءۇشىن جاسالعان نار تاۋەكەلى مە، الدە...
تاۋەلسىز كاسىپكەرلەر اسسوتسياتسياسىنىڭ ۆيتسە-پرەزيدەنتى تيمۋر نازحانوۆتىڭ ايتۋىنشا، مۇنىڭ استارىندا وتاندىق ءونىمدى شەتكە ىسىرۋ ساياساتى جاتىر. «ءبىزدىڭ كەدەن وداعىنا كىرگەنىمىزگە 3 جىلداي بولىپ قالدى. ارينە رەسەي مەن بەلورۋسپەن سالىستىرعاندا ءبىز دايىن ەمەس ەدىك. سەبەپتەرى كوپ. سونىڭ ىشىندە شاعىن جانە ورتا بيزنەسكە ۇكىمەت تاراپىنان ناقتىلى كومەك بەرۋ جونىندە ءسوز بولىپ ەدى، بىراق ناقتى جاعداي جاسالعان جوق»، - دەيدى ول. جاسىراتىنى جوق، قازاقستان يمپورتىنىڭ تەڭ جارتىسىن شيكىزات قۇرايدى ەكەن. بىزدەگى ىرىمشىكتىڭ 90, ال مايدىڭ 60 پايىزى سىرتتان كەلەدى. رەسەيدىڭ دسۇ-عا ەنۋى دە ماسەلەنى ۋشىقتىرىپ جىبەرەتىنگە ۇقسايدى. كاسىپكەرلەردىڭ پايىمىنشا، الداعى ۋاقىتتا ەلىمىزدى ەۋروپالىق تاۋارلار باسىپ الماق. ال وعان وتاندىق وندىرۋشىلەر باسەكەلەسە المايتىنى ايتپاسا دا تۇسىنىكتى. «ساۋدا ورنىنا باس سۇقساڭىز ازىق-تۇلىك باعالارىنىڭ ايىرماشىلىعىن بايقايسىز. مەنىڭشە، قازىر تاۋار نارىعىنداعى وزگەرىستەرگە زەرتتەۋ جۇرگىزۋ ءۇشىن باسەكەلەستىكتى قورعاۋ اگەنتتىگىنە، ستاتيستيكاعا قارجى ءبولۋ كەرەك سياقتى»، - دەيدى وتاندىق كاسىپكەرلەر.
وتاندىق تاۋار وندىرۋشىلەر كەدەندىك وداق پەن رەسەيدىڭ دسۇ-عا كىرۋىنەن وسىنداي تەپەرىش كورىپ وتىرعانىن ايتسا، تاياۋ­دا وتكەن ماسكەۋ-استانا بەينەكوپىرى كەزىندە تاۋ-كەن ءوندىرۋ جانە تاۋ-كەن مەتاللۋرگيا كاسىپورىندارىنىڭ رەسپۋبليكالىق قاۋىمداستىعىنىڭ اتقارۋشى ديرەكتورى نيكولاي رادوستوۆەتس: «قازاقستان ءۇشىن رەسەيدىڭ دسۇ-عا ەنۋى - اسا ماڭىزدى قادام. ءبىز دسۇ-نىڭ ەلىمىزگە وڭ كوزقاراس تانىتقانىن بايقادىق. ەندى جاقىن ارادا كەلىسىمدەردى اياقتايمىز. قازاقستان بۇل جۇمىستى جەدەلدەتۋدە. سول سياقتى دسۇ-عا قازاقستاننىڭ ەنۋ ۇدەرىسى دە جۋىردا اياقتالادى دەپ ويلايمىن. بۇل، بىرىنشىدەن، ءىرى تاۋ-كەن جانە مەتاللۋرگيا كومپانيالارىنا وزگە ەلدەرگە وندىرىستەرىن ەكسپورتتاۋ ماسەلەسىن شەشۋگە كومەكتەسپەك»، - دەدى.
ال «دسۇ-عا تولىققاندى مۇشەمىز!» دەگەن رەسەي شەتەلدىك ينۆەستورلاردى قۇشاق جايا قارسى الۋعا ساقاداي-ساي ەكەندىكتەرىن جاريالاۋدا. سودان با ەكەن، قازىر ەلدە اۋىلشارۋاشىلىعى مەن مەتاللۋرگيا سالاسىنداعى تاۋارلاردى تاسىمالداۋ سالىقتارىن ەداۋىر تۇسىرۋگە ارەكەت جاسالدى. دۇنيەجۇزىلىك بانكتىڭ باعالاۋىنشا، رەسەيدىڭ دسۇ-عا ەنۋىنەن باستاپقى ءۇش جىل ىشىندە ەلگە كىرىس رەتىندە شامامەن 3,3 پايىز ءجىو اكەلەدى. ال 10 جىلدان كەيىن بۇل 11 پايىزعا نەمەسە 162 ملرد. اقش دوللارىن قۇراماقشى.
حالىقارالىق ۇيىمداردىڭ ايتۋىنشا، كورشى مەملەكەتتىڭ دسۇ-عا ەنۋى جالاقىنىڭ وسۋىنە، تۇتىنۋشى كىرىسىنىڭ ارتۋىنا اسەر ەتەدى. لوندونداعى «سيتي يۋنيۆەرسيتي» پروفەسسورى دەۆيد كوللينز: «دسۇ-نىڭ اكەلەتىن ماڭىزدى وزگەرىسى - بانكتەر مەن تەلەكوممۋنيكاتسيالىق كومپانيالاردا شەتەلدىك كاپيتالدىڭ ۇلەسىنە باعىتتالعان تىيىمدى الىپ تاستاۋ. بۇل ون جىلدان كەيىن رەسەيدە حالىقارالىق ساقتاندىرۋ كومپانيالارىنىڭ بولىمشەلەرىن اشۋعا بولادى دەگەن ءسوز»، - دەپتى. الايدا، اركىم ءوز پايداسىن، ءوز ايلاسىن اسىرعان زاماندا دوستىڭ دا، دۇشپاننىڭ دا پىكىرىنە قۇلاق اسۋعا تۋرا كەلەدى. الگى پروفەسسور دەۆيد كوللينز باسپاسوزگە بەرگەن پىكىرىندە: «19 جىل بويى جۇرگىزىلگەن كەلىسسوزدەردەن كەيىن دە رەسەيدىڭ دسۇ-عا دايىندىعى شامالى. مەملەكەتتىڭ اتالمىش ۇيىمعا كىرۋىنە داۋىس بەرگەن نەمەسە قارسى پىكىر بىلدىرگەن كوپتەگەن ساياساتكەرلەردىڭ ءوزى دە مۇنىڭ قانداي پايداسى بار ەكەندىگىن دە بىلمەيدى»، - دەگەنى ءبىراز جايتتان حاباردار ەتسە كەرەك. حاتتامانى راتيفيكاتسيالاۋ كەزىندە لدپر باسشىسى ۆ.جيرينوۆسكيدىڭ: «دسۇ-نىڭ پايداسى بار دەسەك، ونىڭ قاراما-قايشى تۇسى دا سونشالىقتى كوپ. بۇدان ەكونوميكانىڭ ىلگەرى دامىپ كەتۋى ەكىتالاي. ءبىز ترانسۇلتتىق كومپانيالاردىڭ ايداۋىنا كونىپ، ايتقانىمەن جۇرەتىن بولامىز» دەگەنىن دە ەشكىم ءالى ۇمىتا قويعان جوق.
رەسەيدىڭ دسۇ-عا مۇشەلىككە ءوتۋىن قۇپ­تاي­تىندار مەن قارسى تاراپتاردىڭ پىكىرى وسىنداي. بۇل تۇرعىدا، اسىرەسە وتاندىق ءونىم وندىرۋشىلەردىڭ ۇرەيى باسىم. ويتكەنى ەلىمىزدىڭ نارىعى كۇن سايىن رەسەي مەن بەلورۋسسيانىڭ تاۋارىمەن تولىعىپ كەلەدى. ال وعان توسقاۋىل قويۋ مۇمكىن ەمەس. مۇنى تىعىرىققا تىرەلگەن وتاندىق تاۋار وندىرۋشىلەرى دە امالسىز مويىندايدى.
ەلىمىز دە اتالمىش ۇيىمعا كىرۋ ءجونىن­دەگى كەلىسسوزدەر جوسپارىن كەلەسى جىلى اياقتاماقشى. ال، كەدەندىك وداقتاعى كەلەسى ءبىر مەملەكەت - بەلورۋسسيا دسۇ-عا ءوتۋ زامان تالابى دەگەنگە سايىپ وتىر. بەلورۋسسيا پرەزيدەنتى الەكساندر لۋكاشەنكو: «ءومىردىڭ ءوزى ءبىزدى دسۇ-عا مۇشە بولۋعا يتەرمەلەۋدە. ءبىز دە ەرتەڭ سول ۇيىمنىڭ قاتارىندا بولامىز. قالاي دەسەك تە، بۇدان بويىمىزدى اۋلاق ۇستاي المايمىز. قازىردىڭ وزىندە ءبىر اياعىمىز دسۇ-نىڭ تابالدىرىعىندا تۇر. سوندىقتان دا قاي كەزدە دە باسەكەگە قابىلەتتى بولۋىمىز كەرەك»، - دەپ مالىمدەدى. ەگەر بەلورۋس مەملەكەتى دسۇ-عا ەنسە، ەلىمىزدىڭ نارىعى يمپورتتىق تاۋارلاردان كوز اشپايتىنى بىلاي تۇرسىن، وتاندىق وندىرۋشىلەر باسەكەلەستەرىنىڭ شاڭىن قاۋىپ قالاتىن سياقتى.
دينارا مىڭجاسارقىزى

"تۇركىستان" گازەتى