«ديپلوممەن اۋىلعا» باعدارلاماسىن ايتقاندا، الدىمىزعا قارا سالمايمىز. «ينەمەن قۇدىق قازعان» جاستاردىڭ بارلىعى دەرلىك قازاقتىڭ قاراتوبەل اۋىلىنا «اۋىل قايداسىڭ!» دەپ اتتانىپ بارا جاتقانداي كورىنەتىنى راس. نەگىزىندە، قازىرگى كۇننىڭ سيقى مۇلدە بولەك. جاسىرمايىق. سايىپ كەلگەندە، «ديپلوممەن اۋىلعا» جولداما العانداردارعا قاراعاندا، «ديپلومسىز قالاعا» اعىلىپ جاتقان جاستار كوپ. ال ولاردىڭ ماسەلەلەرى ءالى كۇنگە شەشىمىن تاپقان جوق. جۇمىسسىزدىق...

«ديپلوممەن اۋىلعا» باعدارلاماسىن ايتقاندا، الدىمىزعا قارا سالمايمىز. «ينەمەن قۇدىق قازعان» جاستاردىڭ بارلىعى دەرلىك قازاقتىڭ قاراتوبەل اۋىلىنا «اۋىل قايداسىڭ!» دەپ اتتانىپ بارا جاتقانداي كورىنەتىنى راس. نەگىزىندە، قازىرگى كۇننىڭ سيقى مۇلدە بولەك. جاسىرمايىق. سايىپ كەلگەندە، «ديپلوممەن اۋىلعا» جولداما العانداردارعا قاراعاندا، «ديپلومسىز قالاعا» اعىلىپ جاتقان جاستار كوپ. ال ولاردىڭ ماسەلەلەرى ءالى كۇنگە شەشىمىن تاپقان جوق. جۇمىسسىزدىق...

قازاقتا «سەنىمسىز ەل سونەدى، سەنىمدى ەل ونەدى» دەيدى. ءبىز وسىناۋ بۇلجىمايتىن بايلامدى بولاشاق تۇرعىسىنان ايتىپ وتىرمىز. بولاشاق دەگەندە بۇگىنگى مەملەكەتىمىزدىڭ بۇلاق قاينارى، بۇلقىندى كۇشى جاستار جايىن ءسوز ەتپەكپىز. سەنىم كەرەك دەر ەدىك...تۇسىنبەسەڭىز، تالداپ، تارازىلاپ بەرەلىك. بۇگىنگى جاستاردىڭ تۇرمىسى ءماندى، تىرشىلىگى ءساندى ەمەس. ءبىز، بۇل ارادا اكە-شەشەسىنىڭ قولتىعىنىڭ استىنان قانات قاعىپ، جۇمساق كرەسلونى كوركەيتىپ ەمەس، جىلىتىپ وتىرعان جاستاردان بۇرىن، «ەكى قولعا ءبىر كۇرەك» تاپپاي، ديپلومى «كۇرەسىندە» جاتقان جاستاردىڭ جانايقايىنا قۇلاق تۇرەلىك. ال، سوندا سەنىم دەگەنىمىز نە؟ وقىرمان قاۋىمنىڭ ويىنا ورنىقتى قونۋى ءۇشىن بىلايشا جىلىكتەيىك. ءيا، وگەي ەلدە ەمەس، ءوز ەلىمىزدە ءومىر ءسۇرىپ وتىرعان جايىمىز بار. شۇكىر، تاعدىرى-تالايلى قازاق تاۋەلسىزدىك الدى. تىزگىن وزىمىزدە. قالاي تارتساق تا، توبەدەن ءتونىپ تۇرعان سۇستى كومپارتيا جوق... بۇگىنگى تىرلىگىمىز ەرتەڭ تۇزەلەر-اۋ دەگەن ءۇمىتىمىزدىڭ دە ۇزىلەر ءتۇرى كورىنبەيدى. بىراق، بار ماسەلەدە سوندا. جالعىز ءۇمىت ازدىق ەتەدى. دەمەك، تىرلىكتىڭ اعاش ارباسى ەرتەڭ تەمىر تۇلپارعا اينالماسىنا سەنىم بولماسا، سىز جەردە وتىرعان ادامنىڭ كۇيىن كەشەرىمىز ايدان انىق. ال قازىرگى جاستاردىڭ باسىنداعى اۋمالى-توكپەلى حال، سىز جەردە وتىرىپ، سالقىن تيگەن ادامنىڭ كۇيىنە قاتتى ۇقسايدى.

«ءبارىن ايت تا ءبىرىن ايت، جۇمىسسىزدىڭ جىرىن ايت». بۇل تۇرعىدا «جاستار قايتسە جاريدى؟» دەگەن ساۋال ورالادى ويىمىزعا. ءسوزدىڭ شىنى كەرەك، ۇكىمەت جاستار ساياساتىن جۇيەلى جۇرگىزە الماي وتىر. جاستار قوعامنىڭ قوزعاۋشى كۇشى دەگەن ءتور ۇعىم تەك ءسوز جۇزىندە ايتىلىپ، ءىس جۇزىنە كەلگەندە باسى دا اياعى دا قويىرتپاقتالىپ كەتىپ وتىر. بۇگىنگى قوعامنىڭ ساي-سالاسىنا ءۇڭىلىپ كورەلىكشى كانە! ايتالىق، ناشا شەگىپ، ناعىز  ءوزىن-ءوزى وكسىتەتىن كىم - جاستار، جۇمىسسىزدار - جاستار، تۇرمەنى اۋزى-مۇرىنان لىقا تولتىرىپ، ءارتۇرلى اعىمنىڭ جەتەگىندە جۇرگەن - جاستار، بۇگىن باسى قوسىلسا، ەرتەڭ -اق شاڭىراعى شايقالىپ جاتقان - جاستار، قىل اياعى باسپاناسىز بوسىپ جۇرگەن دە - جاستار. اتاقتى الەۋمەتتانۋشى پيتيريم سوروكيننىڭ تەورياسى بويىنشا، الەۋمەتتىك تەڭسىزدىككە (ەكونوميكالىق، ساياسي، كاسىبي) قوعامنىڭ كەيبىر توپتارى، اسىرەسە، جاستار تاپ بولاتىنى اقيقات. سوزباقتاي بەرسەك ساعىزداي سوزىلاتىن، جانىندى قاجاپ جەپ، جۇيكەڭدى جۇقارتاتىن جايت ەكەنى بارلىعىمىزعا ايان. وسى رەتتە الدىمەن الەمدىك جاريادان وقىرمانعا قىزىقتى كورىنەر دەرەكتەردى العا تارتساق. حالىقارالىق ەڭبەك ۇيىمىنىڭ مالىمەتىنە قاراعاندا، ازىرگى كۇنى ءدۇيىم دۇنيەدە 15 پەن 24 جاس ارالىعىنداعى ازاماتتاردىڭ 13 پايىزى، شامالاپ ايتقاندا 75 ملن. تەپسە تەمىر ۇزەتىن جاس جۇمىسسىز. ۇيىمنىڭ مىنا ءبىر دەرەگى تىپتەن تۇرشىكتىرەدى. ولاردىڭ سوزىنە سەنسەك، بۇلاردىڭ 6 ملن-ى جۇمىس تابۋدان ءبىرجولاتا كۇدەر ۇزگەن ەكەن. ايتالىق، بىلتىرعى «اراب كوكتەمىنىڭ» الاساپىرانىنان كەيىن سولتۇستىك افريكاداعى جاستاردىڭ 27,9 پايىزى جۇمىسسىز قالىپتى. جۇمىسسىزدىقتىڭ پايىزى شىعىس ازيادا دا وڭىپ تۇرعان جوق. ۇيىم دەرەگىنشە، ەكونوميكاسى سەرپىندى دامىپ كەلە جاتقان شىعىس ازيادا دا جاستار اراسىنداعى جۇمىسسىزدىق ەرەسەك ادامدارمەن سالىستىرعاندا 2,8 ەسەگە جوعارى. ال ورتا ازياداعى ونىڭ ىشىندە التايدان اتىراۋعا دەيىن سوزىلىپ جاتقان كەڭ بايتاق قازاقستانداعى جاستار جۇمىسسىزدىعى قانداي دەڭگەيدە؟ بۇگiنگi تاڭدا ەلiمiزدەگi جۇمىسسىزداردىڭ 71 پايىزىن اۋىل جاستارى قۇراسا، سول جاستاردىڭ 76 پايىزىنىڭ جوعارى بiلiمi جوق، تەك مەكتەپتiك ورتا بiلiمi بار ەكەن. دەمەك، ولاردى ءبىر ماماندىققا وقىتۋدىڭ ءوزى بولاشاقتا ۇكىمەتتىڭ كۇن تارتىبىندە تالقىلانىپ، تارازىلانۋى كەرەك. وتكەن جىلى جۇمىسسىز جاستاردىڭ (15-24 جاستاعى) جالپى سانى 12,2 پايىزدى، نەمەسە 57,9 مىڭ ادامدى قۇرادى. بۇل ءبىر دەڭىز. ەلىمىزدە جىل سايىن 600 مىڭداي تۇلەك جوو-لاردى ءبىتىرىپ شىعادى. دەمەك، جىل سايىن كەم دەگەندە 600 مىڭ جۇمىس ورنى قۇرىلىپ وتىرۋى ءتيىس دەگەن ءسوز. بىراق، وسى ماسەلە تۇبەگەيلى شەشىمىن تاپپاي وتىرعانى جاسىرىن ەمەس. بىتىرۋشىلەردىڭ كوپشىلىگى - الماتى قالاسىندا ەكەنى ايتىپ ايتپاي-اق بەلگىلى. سانداردى سويلەتسەك، 21-29 جاس ارالىعىنداعى جاستاردىڭ، ولاردىڭ ىشىندە جاس وتباسىلاردىڭ 85 پايىزىنىڭ ءۇي-كۇيسىز جۇرگەنىنە كوز جەتكىزەمىز. بۇل ەكى دەڭىز. ۇشىنشىدەن، ازىرگى كۇنى  قۇرىلىستا - 10 مىڭعا تارتا، اۋىل شارۋاشىلىعىندا - 10 مىڭ، ماشينە جانە جابدىقتاۋ تەحنولوگياسىندا - 8 مىڭعا جۋىق، قىزمەت كورسەتۋ سالاسىندا - 7 مىڭعا جاقىن بىلىكتى كادر­لار جەتىسپەيدى. ەل بولاشاعىنا ەڭ قاجەتتى سالالاردا بىلىكتى كادرگە دەگەن سۇرانىستىڭ وسە بەرەتىنى دە ەشكىمگە جاسىرىن ەمەس. وسى جەردە بار قاجىرى مەن قايراتىن، قولداعى قاراجاتىن جالعىز ديپلومعا  سالعان جاس مامان ماماندىق بويىنشا جۇمىس تاپپاي ساندالىپ جۇرگەنى ەرىكسىز كوڭىل قۇلازىتادى. ايتپاقشى، ءسوز ورايى كەلىپ تۇرعاندا ايتا كەتەلىك، بۇدان ءبىراز بۇرىن ءماجىلىس دەپۋتتارى «الماتىلىق جاستار اراسىنداعى جۇمىسسىزدىق قولدان جاسالىپ وتىر» دەگەن سىڭايداعى ءمىن كوتەرمەس سىن ايتتى. حالىق قالاۋلىلارىنىڭ ايتۋىنشا، الماتىلىق جاستار، 100 مىڭنان كەم جالاقىعا كونبەيتىن كورىنەدى. ءبىزدىڭ بۇل تۇرعىدا ايتارىمىز، «زامانىڭ تۇلكى بولسا، تازى بوپ شال». اينالىپ كەلگەندە، قازىرگى جاستاردى قولداۋعا ارنالعان باعدارلاماردىڭ بارلىعى جاستاردىڭ تۇرمىسىن تۇزەۋ ءۇشىن قولعا الىنىپ وتىرعانى شىندىق قوي. ءبۇ­گىندە جاستار ساياساتى سالاسىندا الەۋمەتتىك ماڭىزى بار 76 جوبا جۇزەگە اسىرىلىپ جاتىر. ونىڭ ىشىندە «اۋىل جاستارى»، «ديپلوممەن - اۋىلعا!»، «جاستار كادرلىق رەزەرۆى»، «جاستار - وتانعا» جانە «جاستار تاجىريبەسى» سياقتى جوسىقتى جوبالار بار. ەندەشە، جاس كادرلاردىڭ جوعارى جالاقىعا ۇمتىلۋى دا بۇگىنگى تىرشىلىكتى تارازىلاي بىلگەنىنەن دەپ ۇعامىز.

ءسوزىمىزدىڭ جۋان قورىتىنداسىندا ايتارىمىز، جاستاردىڭ مىڭسان الەۋمەتتىك ماسەلەلەرى ءالى دە تەرەڭدە جاتىر. وكىنىشتىسى، سول تەرەڭدە جاتقان تۇيتكىلدى سۋ بەتىنە شىعارىپ، شەشىمىن تابۋ كەمشىن سوعىپ جاتقان سەكىلدى. ءبىزدىڭ تاراپتان ايتىلار ءتۇيىن، جاستار اراسىندا الەۋمەتتىك زەرتتەۋلەر جۇرگىزۋ قاجەت. بۇگىنگى جاس نەنى قاجەت ەتەدى؟ جاستار ساياساتىمەن جۇمىستى قالاي جۇرگىزگەن ءجون؟ ولاردى ەڭبەككە باۋلۋ ماسەلەسىن قازىرگى زامانعا قالاي بەيىمدەيمىز؟ انىعى، ءالى دە سوزىلا بەرەتىن وسىنشاما سانسىز ساۋالعا ۇكىمەت تاراپىنان جاسالاتىن قارەكەت قانا جاۋاپ بەرەدى.

«اباي-اقپارات»