قاراشا تۋىپ، قار قىلاۋلاعاندا، قازاقستانداعى تۇڭعىش اۆتوبان اشىلماق. «استانا – ششۋچينسك» تاس جولى بويىندا قازىر قاربالاس تىرلىك: جول بەلگىلەرى قويىلىپ، جارىق ورناتۋ جۇمىستارى قىزۋ ءجۇرىپ جاتىر. جولايرىقتار سالىنىپ، كەيبىر ۋچاسكەلەردە اسفالت توسەلۋدە. قۇرىلىسىنا ەل باسشىلىعى زور ءمان بەرىپ وتىرعان سوڭ، ۇكىمەت باسشىسى دا ۋاقىت ارالاتىپ، اۆتوباندى ونە-بويى «ءسۇزىپ» شىعۋدى وزىنە مىندەت سانايدى. وتكەن سەنبىدە دە پرەمەر كارىم ءماسىموۆ «استانا–ششۋچينسك» اۆتوبانىندا بولىپ، وسى جەردە اتقارىلىپ جاتقان جول قۇرىلىسى جۇمىستارىمەن تانىستى. كورگەنىنە كوڭىلى تولدى. سوسىن جۋرناليستەرگە «جاھاندىق داعدارىستان شىعۋدىڭ شارتى – ينفراقۇرىلىمدىق جوبالاردى دامىتۋ» بولىپ تابىلاتىندىعىن مالىمدەدى.
– ينفراقۇرىلىمدىق جوبالاردىڭ اراسىنان مەن ءدال وسىنداي اۆتوجولداردى دامىتۋدى اتاپ وتەر ەدىم، – دەدى كارىم قاجىمقانۇلى. – ولار جاڭا جۇمىس ورىندارىن اشۋعا جانە يندۋستريانىڭ دامۋىن ىنتالاندىرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. مەنىڭشە، وسىنىڭ ارقاسىندا قازاقستان جاعىمدى ناتيجەلەرگە قول جەتكىزۋدە. ال بىزدە جەتىستىك بارىن بۇگىندە ءبارى ايتادى. مەن ءوزىمىزدىڭ جولشىلاردىڭ جۇمىسىنا ريزامىن!
الەمدى كۇيزەلتكەن قيىن شاققا قاراماستان، قارقىندى جۇزەگە اسىپ جاتقان بۇل تاس جول قۇرىلىسىن، شىن مانىندە، سەرپىندى جوبا دەپ اتاۋعا بولادى: بىرىنشىدەن، سونىڭ ناتيجەسىندە قانشاما قازاقستاندىق جۇمىسكەر جالاقى الىپ، وتباسىن اسىراپ، ناپاقاسىن ايىرىپ وتىر. جوبانى ىسكە اسىرۋعا 3500 ادام قاتىسۋدا. قۇرىلىسقا 1 مىڭعا تارتا تەحنيكا تارتىلعان. ەكىنشىدەن، مول ينۆەستيتسيا قۇيىلۋدا: ۇزىندىعى 224 شاقىرىم بولاتىن بۇل اۆتوباننىڭ جالپى قۇنى 114,4 ميلليارد تەڭگە. 2008 جىلى 215 شاقىرىمدىق جولدىڭ قۇرىلىسى ءبىتىپ، پايدالانۋعا بەرىلگەن. ەندى قالعان جۇمىستاردى تولىق اياقتاۋعا 25,8 ميلليارد تەڭگەدەن استام قارجى باعىتتالماق. ونىڭ ەندىگى 14,7 ميللياردى يگەرىلگەن. ۇشىنشىدەن، وتاندىق كاسىپورىندار تاپسىرىستارعا يە بولۋدا: ماسەلەن، اۆتوبان بويىنا جارىق شاشۋ قاراعاندى ءوڭىرىنىڭ ەنشىسىنە تيگەن، قازىر جول بويىنا ەلەكتر باعانالارى تۇرعىزىلىپ، پود-ستانسالار ورناتىلىپ جاتىر. ونىڭ ءبارى – سول وڭىردەگى زاۋىت ءونىمى. «قاراعاندى ەلەكتروتەحنيكالىق قۇرال-جابدىق زاۋىتىنىڭ» كوممەرتسيالىق ديرەكتورى ەلەۋسىز توكەنوۆتىڭ ايتۋىنشا، بۇعان دەيىن ءتىپتى ەلەكتر قۋاتى باعانالارىن شەتەلدەن – تۇركيا، پولشا، رەسەيدەن ساتىپ الىنىپ كەلگەن. ەندى وسى سالاداعى كەرەك ونىمدەردىڭ ءبارىن ءوزىمىز تۇگەل قامتاماسىز ەتۋگە شامامىز جەتەتىن كورىنەدى. قۇرىلىسقا قاجەتتى ماتەريالداردىڭ ءبارى دەرلىك وزىمىزدە شىعارىلادى. تەك بيتۋم عانا سىرتتان تاسىلادى ەكەن. مۇنى ەستىگەن كارىم ءماسىموۆ بۇل ولقىلىقتىڭ دا جەدەلدەتىپ ورنىن تولتىرۋ كەرەكتىگىن قاداپ ايتتى. «قازىرگى كەزدە بيتۋم ءوندىرىسىن دامىتۋ – قازاقستانداعى اۆتوجولداردى دامىتۋدىڭ شەشۋشى ماسەلەسى. وسىعان وراي بۇگىنگى تاڭدا ۇكىمەتتە ارنايى جۇمىس توبى قۇرىلدى» دەدى ۇكىمەت باسشىسى. جۋرناليستەرگە بەرگەن سۇحباتىندا كارىم ءماسىموۆ ەلىمىزدىڭ جول قۇرىلىسى سالاسىندا اتقارىلىپ جاتقان جۇمىستارعا جوعارى باعا بەرىپ، قازاقستانداعى ءىرى جوبالاردىڭ ءبىرى – اسپاناستى ەلى مەن كۇنباتىس ەلدەرىنىڭ اراسىن جالعايتىن الىپ اۆتوجول جوباسى بويىنشا دايىندىق جۇمىستاردىڭ باستالىپ كەتكەندىگىن ەرەكشە اتاپ ءوتتى. «ءبىز بۇل جولدىڭ دامۋىنىڭ ناقتى ناتيجەلەرىنە كۋا بولدىق جانە جاڭا ۇلكەن جوبانىڭ – «باتىس ەۋروپا – باتىس قىتاي» اۆتوجولىنىڭ باستالۋىنا قادام جاسالعاندىعىن كورىپ وتىرمىز. وسى ورايدا جاي جول عانا سالىنىپ قويمايتىندىعىنا، سونىمەن بىرگە جول قۇرىلىسىن قامتاماسىز ەتەتىن ءارالۋان يندۋستريا تۇرلەرى وركەندەيتىندىگىنە نازار اۋدارعىم كەلەدى» دەگەن پرەمەر توسەلىپ جاتقان تاس جولداردا بيتۋمدى قوسپاعاندا، قالپىمەن «قازاقستاندىق ۇلەس» جۇمىلدىرىلىپ جاتقاندىعىن اتاپ ءوتتى.
ۇكىمەت باسشىسىنا ەسەپ بەرگەن كولىك جانە كوممۋنيكاتسيالار ءمينيسترى ابىلعازى قۇسايىنوۆتىڭ ايتۋىنشا، ەلىمىزدەگى بيتۋمگە دەگەن قاجەتتىلىك كەلەر جىلعا قاراي 600 مىڭ توننادان اسىپ تۇسپەك. «ۇساقتاس-شەبەنگە دەگەن جىلدىق سۇرانىس – 6 ميلليون توننا، ينەرتتىك ماتەريالدارعا 2 ميلليون توننا بولادى. 2010 جىلدان باستاپ بيتۋمعا قاتىستى قاجەتتىلىك 651 مىڭ توننانى قۇرايدى. ال ءبىز قازىر 100-120 مىڭ توننا عانا وندىرەمىز» دەدى ول. ءا.قۇسايىنوۆتىڭ مالىمەتىنشە، بيىل «جول كارتاسى» بويىنشا ءىرى اۆتوموبيل تراسسالارىمەن قاتار، قالالار مەن ەلدى مەكەندەردەگى كوشەلەر جوندەلمەك. بۇعان 201 ميلليارد تەڭگەدەن استام قارجى ءبولىندى. مينيستر مىرزا سونداي-اق 2010-2014 جىلداردا قازاقستاننىڭ اۆتوجولدار سالۋعا 2,482 تريلليون تەڭگە قارجى باعىتتايتىندىعىن حابارلادى. ونىڭ 1 ميلليارد 114 ميلليونى – بيۋدجەتتىك قاراجاتتار. 422 ميللياردى – حالىقارالىق قارجىلىق قۇرىلىمداردان الىناتىن زاەم. تاعى 625 ميلليارد تەڭگەنى جول سالىپ، سونىمەن جۇيتكىگەن «تەمىر تۇلپارلاردان» الىم الىپ، پايدا تابۋدى كوزدەيتىن كونتسەسسيونەرلەر بولۋگە ءتيىس. مۇنداي كونتسەسسيونەرلەر «استانا–ششۋچينسك» تاس جولىنا دا قارجى قۇيعانىن ەسكە سالا كەتكەن ءجون. دەمەك، 2011 جىلى استانا مەن ششۋچينسك اراسىندا قاتىناۋ ءۇشىن اقى تولەۋ كەرەك بولادى. تەك جول شەتىندەگى اۋىل تۇرعىندارى مەن جولاۋشىلار اۆتوبۋستارىنا جەڭىلدىكتەر قاراستىرىلاتىن كورىنەدى. «اقىسىنا كەلەتىن بولساق، ونى ۋاقىت كورسەتەدى. كونتسەسسيونەردىڭ ۇسىنىسى ەسكەرىلەدى. بىراق ۇكىمەت ونى شەكتەپ وتىرادى. شامامەن، جەڭىل ماشيناعا استانادان ششۋچينسكىگە بارۋ 500-600 تەڭگەنىڭ شاماسىندا بولادى دەپ جوسپارلاپ وتىرمىز» دەيدى مينيسترلىكتىڭ اۆتوموبيل جولدارى كوميتەتىنىڭ توراعاسى زامير ساعىنوۆ.
جاقىندا جول جيەگىندە ايالداپ، تابيعات اياسىندا تىنىعۋعا ارنالعان 3 كەمپينگ بوي كوتەرمەك (اتاپ ايتقاندا، استانادان شىعا بەرىستە – 7 شاقىرىمدا، اقكولدىڭ تۇسىندا – 97 شاقىرىمدا جانە ششۋچينسكىگە جەتپەي – 223 شاقىرىمدا). سونىمەن قاتار جول بويىندا جانار-جاعارماي ستانسالارى، دۇكەندەر، كولىك جۋاتىن ورىندار، قوناقۇي، پاركينگ، ساياباق جانە بالالار وينايتىن الاڭ سياقتى بىرنەشە نىسان اشىلادى.
– ناقتى ناتيجەنى مينيستر ماعان باياندادى. وسى جىلى اۆتوجولدىڭ دامۋى كەرەمەت ەكەن، – دەپ قازاقشا ءتۇيدى پرەمەر ك.ءماسىموۆ.

ايحان ءشارىپ
“ايقىن” گازەتى