ادامدى، ءتىپتى قوعامدى دا اداستىرمايتىن قاسيەت، ول — شىندىقتى مويىنداۋ! ەندەشە ءبىز وسى ۇستانىمدا بولىپ، وتكەن شەرۋدىڭ ءادىل باعاسىن بەرۋگە تىرىسىپ كورەلىك.

ماسەلەن، وسى شەرۋ بەيبىت ءوتتى مە؟ جوق! قيراتۋ، ورتەۋ، توناۋ، ادام ءولتىرۋ، ت. ب.، ءبارى بولدى! ءوز كوزىمىزبەن كوردىك. شەرۋدىڭ ناتيجەسى بەيبىت ەمەس، قىرعىن بولدى. شىندىعى وسى.

ەندى ويلانايىق. مۇنداي توپالاڭدى قالاي توقتاتۋعا بولاتىن ەدى؟ ادىلدىكتەن اتتاماساق، بۇل سۇراقتىڭ جاۋابى جالعىز عانا: وقپەن!

الەمدە قانشا مەملەكەت بار، ءبارى دەرلىك وسىلاي جاسايدى! ءتىپتى، «ادىلدىك پەن دەموكراتيانىڭ» وتانى دەگەن اقش تا، ەۋروپا دا.

ەگەر بۇلاي جاساماسا، وندا ول مەملەكەت قۇلايدى! قازاققا كەرەگى مەملەكەتىنىڭ قۇلاعانى ما؟ جوق! سوندىقتان، امالسىز وق اتىلدى. قازاق مەملەكەتىنىڭ قۇلاعانى كىمگە كەرەك ەدى؟ كارىم اكاعا كەرەك ەدى! اتا-باباسىنىڭ «الماتى، بالقاش، جاركەنت ءبىزدىڭ اتاجۇرتىمىز» دەگەن ارمانىن ورىنداۋعا ءتيىس-ءتى. تۋراسىندا، كارىم اكا اتا-باباسى ارۋاعى ءۇشىن جانكەشتىلىك جاسادى.

قازىر حالىق اراسىندا: «ءماسىموۆ پرەزيدەنتتى تۇتقىنداۋعا دايىندالىپ جاتقاندا، پرەزيدەنت   شۇعىل قيمىلداپ، ونىڭ ءوزىن تۇتقىنداپ ۇلگەردى» دەگەن جانە «شەرۋشىلەر اراسىندا ۇيعىر ۇلتىنىڭ جاستارى وتە كوپ بولدى ءارى توپ-توبىمەن بىرگە ءجۇردى» دەگەن اڭگىمە جەلدەي ەسىپ تۇر. باسقانى قايدام، مەن ءوزىم بۇل سوزگە سەنەمىن. سەبەبى، 1986 جىلعى جەلتوقسان كوتەرىلىسىنەن كەيىن، 3-4 كۇن وتپەي-اق، ۇيعىر حالقىنىڭ 200-دەي وكىلى «شامپان زاۋىتى» ديرەكتورى — ا. كاراپەتياننىڭ باسقارۋىمەن گورباچەۆكە: «بىزگە اۆتونوميا بەرىڭىز» دەپ حاتتاما جازىپ جاتىپتى. بۇل تۋرالى كەزىندە مارقۇم تولەگەن ءالجانوۆ باق-تاردا جازدى، تۆ-دا تالاي ايتتى.

ەندى قاراڭىز. شىندىققا تۋرا قاراپ تۇرىپ ايتساق: قازاق مەملەكەتىن ساقتاپ قالعان — توقاەۆتىڭ ماسىموۆتەن شاپشاڭ قيمىلداعانى جانە وق اتۋعا بۇيرىق بەرگەنى! ويلانىڭىزدار. ەگەر وسى ەكەۋىنىڭ بىرەۋى بولماعاندا، وندا قازاق بۇگىن مىڭ-مىڭداپ قىرىلىپ، ەڭ باستىسى — مەملەكەتىنەن ايىرىلىپ قالار ەدى! مىسالى، ول جاعدايدا ءماسىموۆ ۋاقىتشا بولسا دا — پرەزيدەنت، ال توقاەۆ — تۇرمەدە وتىر دەپ، جاي عانا ويلاپ كورىڭىزشى. بۇلاي بولۋى مۇمكىن ەمەس سياقتى، ءيا. جوق. ابدەن مۇمكىن ەدى. الەمنىڭ كوپتەگەن ەلدەرىندە ورىن العان قۇبىلىس، بۇل. ەلدە ازامات سوعىسى ورىن الىپ، بۇكىل قازاقستان وتقا ورانار ەدى!

ارينە، 225 ادام ەمەس، ءبىر عانا ادامنىڭ قازاسى ۇلكەن قايعى. اسىرەسە جازىقسىز قىرشىن كەتكەن جاستاردىڭ، بۇلدىرشىندەردىڭ ءولىمى اۋىر-اق! امال قانشا؟ تالقانى تاۋىسىلعان بولار. بولماسا، توقاەۆ بيلىگى تەلەديدار، راديودان ءار جارتى ساعات سايىن قايتالاپ: «توتەنشە جاعداي ەنگىزىلدى. كومەندانتتىق ساعات ورناتىلدى. ۇيدەن شىقپاڭىزدار. تەرروريستەردى جويۋ شاراسى ءجۇرىپ جاتىر. ومىرلەرىڭىزگە وتە قاۋىپتى» دەپ، ايتىپ، ەكى كۇن بويى جالىندى. ينتەرنەت جوق بولسا دا، قاۋىپتى ايماققا ەنگەن ادامعا ۇيالى تەلەفوننان وسىنداي سمس حابارلار كەلىپ تۇردى. بىراق، سوعىستىڭ اتى — سوعىس، مۇنداي وكىنىشتەردەن ساقتانا المايدى ەكەنسىڭ.

ەندى، ءتىرى ادام تىرشىلىگىن جاساۋ كەرەك قوي. نە ىستەيمىز؟

تاپ وسى كۇندەرى «قۇلكلاننىڭ» ء(ماسىموۆ توبىنىڭ) سوڭعى اياق سەرپۋى بولىپ جاتىر. ونىڭ كۇشى الىدە سارقىلعان جوق. توقاەۆ قازىر «قۇلكلاننىڭ» ەڭ جوعارعى باسشى وكىلدەرىنىڭ وزىنەن دە تولىق قۇتىلىپ ۇلگىرگەن جوق. بۇعان قوسا، ورتا بۋىن باسشىلارىن ءتىپتى، ءالى «تۇرتپەدى» دە. بىردەن ءبارىن «تازالاۋ» — مەملەكەتتى جانسىزداندىرۋ بولمايدى. مىندەتتى تۇردە ءبىراز ۋاقىت كەرەك. وسىنى جاقسى بىلەتىن، قازىرشە «امان» جۇرگەن «قۇلكلاننىڭ» ورتا بۋىن وكىلدەرى، قاراپ وتىرسىن با، قولىنان كەلگەنشە قوعامدى قايتا دۇرلىكتىرۋگە، وزدەرىنىڭ تومەنگى بۋىنى — «قارماقتاعى» ۇلكەن، وتە كوپ ازعىن توبىن بارىنشا ءىس-ارەكەتكە جەگۋدە. ولار جەلىدە بۇرقىراتىپ پوست، كوممەنت جازىپ، اۋىزدارىنان «بوق شاشىپ» توقاەۆتى، توقاەۆتى قولداعانداردى، ياعني ەلدىڭ تىنىشتىعىن ويلاعانداردى «جەردەن الىپ، جەرگە سالىپ» جاتىر. تۇرمەدەگىلەردى ازاپتاۋ، جازىقسىزداردى قۋدالاۋ دەگەن تاقىرىپتا «وتىرىكتى — شىنداي، شىندى — كۇداي ۇرعانداي» ەتىپ، بارىنشا اسىرەلەپ بەرىپ جاتىر. سولارىن زەر سالىپ وقىساڭىز، ماقساتتارى قوعامدى تاعى دا دۇربەلەڭگە تارتۋ ەكەنىن بايقايسىز.

بۇلار تاپسىرما ورىنداپ، «كورىپ ءۇرىپ» جاتقاندار دەسەك، بۇلارعا قوسىلىپ تۇك «كورمەي ءۇرىپ» جاتقانداردى ايتساڭشى. ماسەلەن،  «قۇلكلاننىڭ» «قارماعىنداعى» ءبىر سىمباتتى «تاناعا» بىرنەشە جالعىز باستى «وگىزدى» موڭىرەتىپ، تەلمىرتىپ قويسا، «قارماقتاعى» سىمباتتى باقۋاتتى ءبىر «بۇقاعا» بىرنەشە «تانانىڭ» كوزىن ءسۇزدىرىپ قويعان. سوندا وسى امالمەن، «قارماقتاعى» سىمباتتى ءبىر «تانا» مەن ءبىر «بۇقا» ءبىر ەمەس، بىرنەشە قورا «مۇيىزدىلەردى» «قۇلكلاننىڭ» جۇمىسىنا جەگىپ بەرەدى ەكەن. مىنە، «قىتاي+سارتتىق» ساياسي تەحنولوگياسىنىڭ تاسىلدەرى! باعامداي بەرىڭىز. بۇل «تەحنولوگيا» ءماسىموۆتىڭ ۇقك-گە كەلگەن ساتىنەن بەرى جۇزەگە اسا باستاعان.

مەن وسى «قاڭتار شەرۋنەن» 20 كۇن الدىن (11.12.21) «نۇركلان» مەن «قۇلكلان» دەگەن كولەمدى پوست جازىپ، وسىنداي ءبىر قىرعىننىڭ بولاتىنىن ەسكەرتكەنمىن. بىراق وعان قۇلاق اسقان ەشكىم بولمادى. توقاەۆتىڭ «ەسىتەتىن» بيلىگى ەسىتپەدى. مەن وسى جولى دا تاپ سولاي ەسكەرتىپ وتىرمىن. ەلىمىزدە، الدىن الماسا، ورىن الاتىن ەكىنشى دۇربەلەڭنىڭ بولۋ ىقتيمالدىعى باسىم! «قايتا شاپقان جاۋ جامان» دەگەن. ايتقان جەردەن اۋلاق، ەگەر ەندى ەكىنشى رەت ءدۇمپۋ بولسا، كەشەگى — ءبىرىنشىسى بالانىڭ ويىنىمەن تەڭ بولىپ قالادى!

اعايىن، ازاماتتارىمىز امان، ەلىمىز تىنىش بولسىن دەسەك كارىم اكانىڭ ءبىرىنشى جاۋىم دەپ وتىرعان — توقاەۆتى: «شەرۋشىلەردى ەسكەرتۋسىز اتىڭدار» دەگەن بۇيرىق بەردى، ت. ب. دەپ جالعان قارالاۋدى، ەڭ بولماعاندا 3-4 ايعا توقتاتا تۇرىپ، كارىم اكانىڭ جوسپارىمەن ءجۇرۋدى دوعارا تۇرايىق! كىم «جالعان قارالاۋ» ەمەس دەسە، وندا توقاەۆتىڭ سول ءسوزدى ايتقان ۆيدەوسىن، نە جازباسىن وسىندا سالسىن.

توقاەۆ ەشقايدا كەتپەيدى، قاشپايدى. ول كىنالى بولسا، قارالاۋعا دا، ايىپتاۋعا دا ۋاقىت جەتەدى. قازىر توقاەۆقا ۇلت جاۋلارىن ازايتۋعا مۇمكىندىك بەرگەن دۇرىس. بۇل توقاەۆ ءۇشىن، نە باسقا ءبىر جەكە ادام ءۇشىن ەمەس، جالپى قازاق ءۇشىن قاجەت دۇنيە! پرەزيدەنتكە ۇلت ساتقىندارىن انىقتاۋ، جازالاۋ ءۇشىن ۋاقىت كەرەك. ونسىزدا قازىر كۇنىنە بىرنەشە شەندىلەردى ورىندارىنان بوساتىپ جاتىر. كىشكەنە عانا كۇتسەك، ءبارى دە بەلگىلى بولادى. اسىققان — شايتاننىڭ ءىسى.

ادامدى، ءتىپتى قوعامدى دا اداستىرمايتىن قاسيەت، ول — شىندىقتى مويىنداۋ! ەندەشە ءبىز وسى ۇستانىمدا بولىپ، وتكەن شەرۋدىڭ ءادىل باعاسىن بەرۋگە تىرىسىپ كورەلىك.

ماسەلەن، وسى شەرۋ بەيبىت ءوتتى مە؟ جوق! قيراتۋ، ورتەۋ، توناۋ، ادام ءولتىرۋ، ت. ب.، ءبارى بولدى! ءوز كوزىمىزبەن كوردىك. شەرۋدىڭ ناتيجەسى بەيبىت ەمەس، قىرعىن بولدى. شىندىعى وسى.

ەندى ويلانايىق. مۇنداي توپالاڭدى قالاي توقتاتۋعا بولاتىن ەدى؟ ادىلدىكتەن اتتاماساق، بۇل سۇراقتىڭ جاۋابى جالعىز عانا: وقپەن!

الەمدە قانشا مەملەكەت بار، ءبارى دەرلىك وسىلاي جاسايدى! ءتىپتى، «ادىلدىك پەن دەموكراتيانىڭ» وتانى دەگەن اقش تا، ەۋروپا دا.

ەگەر بۇلاي جاساماسا، وندا ول مەملەكەت قۇلايدى! قازاققا كەرەگى مەملەكەتىنىڭ قۇلاعانى ما؟ جوق! سوندىقتان، امالسىز وق اتىلدى. قازاق مەملەكەتىنىڭ قۇلاعانى كىمگە كەرەك ەدى؟ كارىم اكاعا كەرەك ەدى! اتا-باباسىنىڭ «الماتى، بالقاش، جاركەنت ءبىزدىڭ اتاجۇرتىمىز» دەگەن ارمانىن ورىنداۋعا ءتيىس-ءتى. تۋراسىندا، كارىم اكا اتا-باباسى ارۋاعى ءۇشىن جانكەشتىلىك جاسادى.

قازىر حالىق اراسىندا: «ءماسىموۆ پرەزيدەنتتى تۇتقىنداۋعا دايىندالىپ جاتقاندا، پرەزيدەنت   شۇعىل قيمىلداپ، ونىڭ ءوزىن تۇتقىنداپ ۇلگەردى» دەگەن جانە «شەرۋشىلەر اراسىندا ۇيعىر ۇلتىنىڭ جاستارى وتە كوپ بولدى ءارى توپ-توبىمەن بىرگە ءجۇردى» دەگەن اڭگىمە جەلدەي ەسىپ تۇر. باسقانى قايدام، مەن ءوزىم بۇل سوزگە سەنەمىن. سەبەبى، 1986 جىلعى جەلتوقسان كوتەرىلىسىنەن كەيىن، 3-4 كۇن وتپەي-اق، ۇيعىر حالقىنىڭ 200-دەي وكىلى «شامپان زاۋىتى» ديرەكتورى — ا. كاراپەتياننىڭ باسقارۋىمەن گورباچەۆكە: «بىزگە اۆتونوميا بەرىڭىز» دەپ حاتتاما جازىپ جاتىپتى. بۇل تۋرالى كەزىندە مارقۇم تولەگەن ءالجانوۆ باق-تاردا جازدى، تۆ-دا تالاي ايتتى.

ەندى قاراڭىز. شىندىققا تۋرا قاراپ تۇرىپ ايتساق: قازاق مەملەكەتىن ساقتاپ قالعان — توقاەۆتىڭ ماسىموۆتەن شاپشاڭ قيمىلداعانى جانە وق اتۋعا بۇيرىق بەرگەنى! ويلانىڭىزدار. ەگەر وسى ەكەۋىنىڭ بىرەۋى بولماعاندا، وندا قازاق بۇگىن مىڭ-مىڭداپ قىرىلىپ، ەڭ باستىسى — مەملەكەتىنەن ايىرىلىپ قالار ەدى! مىسالى، ول جاعدايدا ءماسىموۆ ۋاقىتشا بولسا دا — پرەزيدەنت، ال توقاەۆ — تۇرمەدە وتىر دەپ، جاي عانا ويلاپ كورىڭىزشى. بۇلاي بولۋى مۇمكىن ەمەس سياقتى، ءيا. جوق. ابدەن مۇمكىن ەدى. الەمنىڭ كوپتەگەن ەلدەرىندە ورىن العان قۇبىلىس، بۇل. ەلدە ازامات سوعىسى ورىن الىپ، بۇكىل قازاقستان وتقا ورانار ەدى!

ارينە، 225 ادام ەمەس، ءبىر عانا ادامنىڭ قازاسى ۇلكەن قايعى. اسىرەسە جازىقسىز قىرشىن كەتكەن جاستاردىڭ، بۇلدىرشىندەردىڭ ءولىمى اۋىر-اق! امال قانشا؟ تالقانى تاۋىسىلعان بولار. بولماسا، توقاەۆ بيلىگى تەلەديدار، راديودان ءار جارتى ساعات سايىن قايتالاپ: «توتەنشە جاعداي ەنگىزىلدى. كومەندانتتىق ساعات ورناتىلدى. ۇيدەن شىقپاڭىزدار. تەرروريستەردى جويۋ شاراسى ءجۇرىپ جاتىر. ومىرلەرىڭىزگە وتە قاۋىپتى» دەپ، ايتىپ، ەكى كۇن بويى جالىندى. ينتەرنەت جوق بولسا دا، قاۋىپتى ايماققا ەنگەن ادامعا ۇيالى تەلەفوننان وسىنداي سمس حابارلار كەلىپ تۇردى. بىراق، سوعىستىڭ اتى — سوعىس، مۇنداي وكىنىشتەردەن ساقتانا المايدى ەكەنسىڭ.

ەندى، ءتىرى ادام تىرشىلىگىن جاساۋ كەرەك قوي. نە ىستەيمىز؟

تاپ وسى كۇندەرى «قۇلكلاننىڭ» ء(ماسىموۆ توبىنىڭ) سوڭعى اياق سەرپۋى بولىپ جاتىر. ونىڭ كۇشى الىدە سارقىلعان جوق. توقاەۆ قازىر «قۇلكلاننىڭ» ەڭ جوعارعى باسشى وكىلدەرىنىڭ وزىنەن دە تولىق قۇتىلىپ ۇلگىرگەن جوق. بۇعان قوسا، ورتا بۋىن باسشىلارىن ءتىپتى، ءالى «تۇرتپەدى» دە. بىردەن ءبارىن «تازالاۋ» — مەملەكەتتى جانسىزداندىرۋ بولمايدى. مىندەتتى تۇردە ءبىراز ۋاقىت كەرەك. وسىنى جاقسى بىلەتىن، قازىرشە «امان» جۇرگەن «قۇلكلاننىڭ» ورتا بۋىن وكىلدەرى، قاراپ وتىرسىن با، قولىنان كەلگەنشە قوعامدى قايتا دۇرلىكتىرۋگە، وزدەرىنىڭ تومەنگى بۋىنى — «قارماقتاعى» ۇلكەن، وتە كوپ ازعىن توبىن بارىنشا ءىس-ارەكەتكە جەگۋدە. ولار جەلىدە بۇرقىراتىپ پوست، كوممەنت جازىپ، اۋىزدارىنان «بوق شاشىپ» توقاەۆتى، توقاەۆتى قولداعانداردى، ياعني ەلدىڭ تىنىشتىعىن ويلاعانداردى «جەردەن الىپ، جەرگە سالىپ» جاتىر. تۇرمەدەگىلەردى ازاپتاۋ، جازىقسىزداردى قۋدالاۋ دەگەن تاقىرىپتا «وتىرىكتى — شىنداي، شىندى — كۇداي ۇرعانداي» ەتىپ، بارىنشا اسىرەلەپ بەرىپ جاتىر. سولارىن زەر سالىپ وقىساڭىز، ماقساتتارى قوعامدى تاعى دا دۇربەلەڭگە تارتۋ ەكەنىن بايقايسىز.

بۇلار تاپسىرما ورىنداپ، «كورىپ ءۇرىپ» جاتقاندار دەسەك، بۇلارعا قوسىلىپ تۇك «كورمەي ءۇرىپ» جاتقانداردى ايتساڭشى. ماسەلەن،  «قۇلكلاننىڭ» «قارماعىنداعى» ءبىر سىمباتتى «تاناعا» بىرنەشە جالعىز باستى «وگىزدى» موڭىرەتىپ، تەلمىرتىپ قويسا، «قارماقتاعى» سىمباتتى باقۋاتتى ءبىر «بۇقاعا» بىرنەشە «تانانىڭ» كوزىن ءسۇزدىرىپ قويعان. سوندا وسى امالمەن، «قارماقتاعى» سىمباتتى ءبىر «تانا» مەن ءبىر «بۇقا» ءبىر ەمەس، بىرنەشە قورا «مۇيىزدىلەردى» «قۇلكلاننىڭ» جۇمىسىنا جەگىپ بەرەدى ەكەن. مىنە، «قىتاي+سارتتىق» ساياسي تەحنولوگياسىنىڭ تاسىلدەرى! باعامداي بەرىڭىز. بۇل «تەحنولوگيا» ءماسىموۆتىڭ ۇقك-گە كەلگەن ساتىنەن بەرى جۇزەگە اسا باستاعان.

مەن وسى «قاڭتار شەرۋنەن» 20 كۇن الدىن (11.12.21) «نۇركلان» مەن «قۇلكلان» دەگەن كولەمدى پوست جازىپ، وسىنداي ءبىر قىرعىننىڭ بولاتىنىن ەسكەرتكەنمىن. بىراق وعان قۇلاق اسقان ەشكىم بولمادى. توقاەۆتىڭ «ەسىتەتىن» بيلىگى ەسىتپەدى. مەن وسى جولى دا تاپ سولاي ەسكەرتىپ وتىرمىن. ەلىمىزدە، الدىن الماسا، ورىن الاتىن ەكىنشى دۇربەلەڭنىڭ بولۋ ىقتيمالدىعى باسىم! «قايتا شاپقان جاۋ جامان» دەگەن. ايتقان جەردەن اۋلاق، ەگەر ەندى ەكىنشى رەت ءدۇمپۋ بولسا، كەشەگى — ءبىرىنشىسى بالانىڭ ويىنىمەن تەڭ بولىپ قالادى!

اعايىن، ازاماتتارىمىز امان، ەلىمىز تىنىش بولسىن دەسەك كارىم اكانىڭ ءبىرىنشى جاۋىم دەپ وتىرعان — توقاەۆتى: «شەرۋشىلەردى ەسكەرتۋسىز اتىڭدار» دەگەن بۇيرىق بەردى، ت. ب. دەپ جالعان قارالاۋدى، ەڭ بولماعاندا 3-4 ايعا توقتاتا تۇرىپ، كارىم اكانىڭ جوسپارىمەن ءجۇرۋدى دوعارا تۇرايىق! كىم «جالعان قارالاۋ» ەمەس دەسە، وندا توقاەۆتىڭ سول ءسوزدى ايتقان ۆيدەوسىن، نە جازباسىن وسىندا سالسىن.

توقاەۆ ەشقايدا كەتپەيدى، قاشپايدى. ول كىنالى بولسا، قارالاۋعا دا، ايىپتاۋعا دا ۋاقىت جەتەدى. قازىر توقاەۆقا ۇلت جاۋلارىن ازايتۋعا مۇمكىندىك بەرگەن دۇرىس. بۇل توقاەۆ ءۇشىن، نە باسقا ءبىر جەكە ادام ءۇشىن ەمەس، جالپى قازاق ءۇشىن قاجەت دۇنيە! پرەزيدەنتكە ۇلت ساتقىندارىن انىقتاۋ، جازالاۋ ءۇشىن ۋاقىت كەرەك. ونسىزدا قازىر كۇنىنە بىرنەشە شەندىلەردى ورىندارىنان بوساتىپ جاتىر. كىشكەنە عانا كۇتسەك، ءبارى دە بەلگىلى بولادى. اسىققان - شايتاننىڭ ءىسى.

گەرويحان قىستاۋباەۆ

Abai.kz