قارجى پيراميدالارىنا قارجى سالعان حالىق ەندى مۇنداي ارەكەتكە بارمايتىن بولادى. ويتكەنi جاقىن ارادا وسىعان قاتىستى زاڭ قابىلدانادى. بۇل اڭگىمەنى قارجى ۆيتسە-ءمينيسترى رۋسلان دالەنوۆ دە قۋاتتاپ، ءوزi Twitter-دە بىلاي دەپ جازدى: «تاياۋدا قارجى پيراميدالارىنا تىيىم سالىنادى. زاڭ جوباسىنىڭ تۇجىرىمداماسى ءتۇستى. وعان قاتىسقانداردى دا جازالاۋدى ۇسىنامىن».

قارجى پيراميدالارىنا قارجى سالعان حالىق ەندى مۇنداي ارەكەتكە بارمايتىن بولادى. ويتكەنi جاقىن ارادا وسىعان قاتىستى زاڭ قابىلدانادى. بۇل اڭگىمەنى قارجى ۆيتسە-ءمينيسترى رۋسلان دالەنوۆ دە قۋاتتاپ، ءوزi Twitter-دە بىلاي دەپ جازدى: «تاياۋدا قارجى پيراميدالارىنا تىيىم سالىنادى. زاڭ جوباسىنىڭ تۇجىرىمداماسى ءتۇستى. وعان قاتىسقانداردى دا جازالاۋدى ۇسىنامىن».

قالاي ايتقاندا دا قاتەلىكتەن حالىق ساباق العان جوق. وتكەن عاسىردىڭ 90 -جىلدارى رەسەيدى دۇركىرەتكەن ماۆ­روديدىڭ «ممم» قارجى پيرا­ميداسى­نان ميلليونداعان ادام زارداپ شەكتى. ايتسە دە حالىق اۋادان اقشا جاساعىسى كەلەدى. قارجى پيراميداسىنداسىن قۇرعاندار ەشقاشان وزدەرىن «الاياقپىز» دەپ ەسەپ­تەمەيدى، ال حالىق «كاسىبى» كۇماندى بولسا دا ولارعا سەنەدى. بىراق الەمدىك قارجى نارىعىنداعى قانداي جاعدايعا دا كوز سالىپ قاراساق تا، قۇرىلعان قارجى پيراميداسىنىڭ ەشقايسىسى دا حا­لىق­قا وپا بەرمەگەن. وتكەن تاريح تا وسىنى قاۋزايدى.
الەمدە ەڭ العاش رەت قارجى پيرا­ميداسىن فرانتسيادا دجون لوۋ قۇرعان. قارجى سالاسىنا جانداندىرۋ ءۇشىن جاساعان ول، بايىپ - 1719-1720 جىلدارى كومپانيانىڭ اكتسيالارىن ساتا باس­تايدى. اكتسيانىڭ قۇنى ارتادى. قىزىققان كوپتەگەن جاندار وزدەرىنىڭ نەگىزگى جۇمىسىن تاستاپ، ونىڭ قۇندى قاعازدارىن ساتۋمەن اينالىسادى. اقى­رىندا كومپانيانىڭ جۇمىسى كەرى كەتىپ، ءبىر-اق كۇندە بانكروت بولادى. 1919 جىلى يتالياندىق چارلز پونتي پوشتا مار­كالارىن ساتۋ جانە ساتىپ الۋدان پايدا تابۋعا كىرىسەدى. العاشىندا ودان جاقسى ديۆيدەند الىپ تۇردى. ءسويتىپ، ميل­ليونداعان دوللاردى اينالدىردى. اقى­رىندا شاعىم تۇسكەن سوڭ قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى كومپانيانى تەكسەرگەن ساتتە فيرمانىڭ ەشقانداي ينۆەس­تيتسيالاۋ ىسىمەن اينالىسپاعانى انىق­تالعان. ءسويتىپ، اۋادان اقشا جا­ساعىسى كەلگەن چارلز پونتي سوڭىندا تالاي ادامعا قارىز بولىپ قالدى. 1990 جىل­داردىڭ باسىندا «ممم»، «حوپەر-ينۆەست»، «رۋسسكي دوم سەلەنگا»، «سماگۋلوۆ ي ك» سەكىلدى قارجى پي­راميدالارىنىڭ سالىمشىلارى دا سان سوعىپ قالعانى بەلگىلى. مۇنداي الاياق­تار كوپ. وتكەن جىلى كوكشەتاۋدا قۇرىل­عان «قاز­روسينۆەستپروەكت» سەرىكتەستىگى دە حالىقتان 600 ميلليون تەڭگەنى قالتاعا باستى. ونىڭ قوجايىندارى اقىرىندا الاياقتىعى ءۇشىن 6-7 جىلعا سوتتالدى. وكىنىشتىسى، ادام قانشا وپىق جەسە دە
بۇل جاعداي ولارعا ساباق بولمايدى. قالاي ايتقاندا سالىمشىلار بۇل ىسكە
ءوز ەركىمەن باردى ەمەس پە؟ بىراق وعان بولا بيلىكتى جازعىرۋدىڭ رەتى بار ما؟ دەگەنمەن قارجى پيراميدالارىنىڭ قىزمەتىنە كوپتەگەن ەلدەردە تىيىم سالىنعان. اتاپ ايتار بولساق، اۆستراليا، برازيليا، ۇلىبريتانيا، كانادا، قىتاي، فرانتسيا، گەرمانيا، يتاليا، يران، جاپونيا قارجى پيراميدالا­رىن قۇرۋعا مۇلدەم رۇقسات بەرىلمەيدى، ال وعان قارجى سالعاندار دا جازالانادى.
ەندى بۇل زاڭ جوباسى قازاقستاندا دا جۇزەگە اسپاق. ۇلتتىق بانكتىڭ توراعاسى گريگوري مارچەنكو تاياۋدا قازاقستان حالقىنىڭ مۇددەسىن قورعاۋ ماقساتىندا باس پروكۋراتۋرا مۇددەلى مەملەكەتتىك ورگاندارمەن بىرىگىپ 2012 جىلدىڭ قىر­كۇيەك ايىنىڭ اياعىنا دەيىن ەل اۋماعىن­دا قارجى پيراميدالارىن قۇرعان جانە ۇيىمداستىرعان تۇلعالاردى جاۋاپ­كەر­شىلىككە تارتۋدى قاراستىراتىن قا­زاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ زاڭنامالىق اكتىلەرىنە تۇزەتۋلەر جوباسى ازىرلە­نىپ جاتقانىن ايتتى. اتالعان زاڭ جوباسىن­دا ەل اۋماعىندا الداعى ۋاقىتتا قار­جى پيراميدالارىن قۇرۋ قىزمەتىنە تىيىم سالىنادى. سونداي-اق اكىمشىلىك جانە قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىككە ۇيىم­داستىرۋشى عانا ەمەس، قارجى پيرا­ميداسىنىڭ قاتىسۋشىسى دا تارتىلاتىن بولدى. جالپى، بۇل ارەكەت الاياقتار­دىڭ الدىن الۋ ءۇشىن مەملەكەتتىڭ جاساپ جاتقان شاراسى.
سونىمەن قاتار مامىر ايىندا ال­ماتى قالاسىنىڭ اكىمى احمەتجان ەسى­موۆ قالالىق ەكونوميكالىق جانە سىباي­لاس جەمقورلىق قىلمىسىنا قار­سى كۇرەس دەپارتامەنتىنە بارلىق زاڭدى ءتاسىل­دەرمەن قالادا «ممم-2011» ۇيى­مى­نىڭ قىزمەتىن ۋاقىتشا توقتاتۋدى تاپسىر­عانى بەلگىلى. مىنە ەندى اۋزى كۇيگەن ادامدار كوبەيگەنننەن كەيىن جوعارى بيلىك باس پروكۋراتۋرانىڭ جۇ­مىسشى توبىمەن زاڭ جوباسىن پار­لامەنتتە ۇسىنۋدى قاراستىرۋدا. دەمەك، زاڭ كەرەك، الاياقتى قارجى نارىعىنا جىبەرمەۋ ءۇشىن قاراشانى ولاردان قورعاۋ ءۇشىن...

ەركىن قالدان

"ايقىن" گازەتى