ۇلى ارمان جولىندا...

قازاقتىڭ بىرلىگى مەن ەلدىڭ تۇراقتىلىعىنا ارقايسىمىز جاۋاپتىمىز. بۇل ۇستانىمنىڭ ياعني تاۋەلسىزدىكتىڭ قۇنىنىڭ قانداي ەكەندىگىن، وسى قاڭتارداعى ەرەۋىلدەر كورسەتتى. بۇل، ءبىر عاسىرلىق وقيعالاردى بىرنەشە كۇنگە شوعىرلاندىرعان تاريحتىڭ كۋلميناتسياسى جاڭاوزەندە بەيبىت شەرۋمەن باستالىپ، الماتى، تالدىقورعان، اقتوبە، تارازدا ... ۇكىمەتتىڭ عيماراتتارى مەن اۆتوموبيلدەردى ورتەپ، ۇرلىق، ادامنىڭ باسىن كەسۋگە دەيىن بارۋ...، ۇقك باسشىلارىنىڭ مەملەكەتكە ساتقىندىعى... وسى جاعدايدا مەملەكەت تۇتاستىعى مەن تۇراقتىلىقتى ساقتاپ قالۋ ماقساتىندا اقوردانىڭ ودكب اسكەرىن شاقىرىپ، ەرەۋىلشىلەرگە وق اتۋعا رۇقسات بەردى. وسىنداي قىم-قيعاش وقيعالاردىڭ ءبىر ۋاقىتتا، ءبىر جەردە بولۋى، الدىمەن اۆتوريتارلىق بيلىكتىڭ قۇرساۋىن توڭكەرىپ، زۇلىمدىقتىڭ قامالىن قيراتقان قازاقتىڭ اسقاق رۋحىنىڭ كورىنىسى ەدى. بۇل، ءبىزدىڭ جاستار كورسەتكەن كەڭەس وداعى كۇيرەۋىنىڭ ءىزاشارى بولعان «جەلتوقسان-86-نىڭ» جالعاسى. ول ەرەۋىلدى سودىرلاردىڭ ءوز ماقساتتارىنا پايدالانعانى، ونىڭ ارتىن جۇزدەگەن ادامنىڭ ولىمىنە اكەلىپ، تراگەدياعا اينالدىردى.

بۇل ەرەۋىلدەر قازاقتىڭ ءارى-بەرى وتكەن جولىن سارالاپ، ساباق الاتىن جانە بوداندىق سانادان ارىلىپ، ادىلەتتى-ازات قوعام قۇرۋداعى بولاشاق جولىن انىقتايتىن قان مەن كەك، ءومىر مەن ءولىم ارپالىسقان ءبىر عاسىردا وزگەرەتىن سانانى ءبىر تاۋلىكتە وزگەرتكەن، عاسىرعا بەرگىسىز ۋاقىت بولدى.

ادىلەت ىزدەپ جانە بۇرىنعى وزبىر بيلىكتىڭ كەتۋىن تالاپ ەتكەندەر مەن ەل تاۋەلسىزدىگىن ساقتاپ قالامىز دەگەن بيلىكتىڭ ماقساتتارى ءبىر بولدى. بىراق، بۇل جەردەگى ماسەلە قازاقتىڭ ءالى دە ءبىر ماقسات پەن مۇراتتى بىردەي ويلاماۋىنان تۋىندايتىن ولاردىڭ اراسىندا ۇلتتىق يدەياعا نەگىزدەلگەن بىرلىكتىڭ جوقتىعىن كورسەتتى (اكىم ج.م. «تۇركى وركەنيەتى نەگىزىندەگى قازاق يدەياسى» (مونوگرافيا). الماتى، 2008. Abai.kz). ءبىز وسى ۋاقىتقا دەيىن قازاق يدەياسى ماسەلەسىن كوتەرۋگە قورقاتىن قورقاۋلار قوعامىندامىز.

بۇل، ەرەۋىلدىڭ كەلەسى ەرەكشەلىگى - ول ايىر سانالى كوررۋپتسيالىق جۇيەگە اينالعان پوستوتارلىق قوعام مەن تاۋەلسىزدىك كەزىندە ءوسىپ، ەلدى وركەنيەتكە اپاراتىن بۋىن اراسىنداعى كۇرەس.

بۇل ەرەۋىلدەر قازاقستاننىڭ جارقىن بولاشاعى، ياعني «ۇلى ارمان» جولىنداعى كۇرەس بولدى! ونىڭ ماقساتى، وزبىرلىققا نەگىزدەلگەن اۆتوريتارلىق بيلىكتى قۇلاتۋ ەدى. وزبىرلىق قامالى ياعني «باستيليا قۇلادى». ەندى ونىڭ قيراندىلارىن قۇراستىرىپ، جاڭا قوعام قۇرۋ الداعى كۇندەردىڭ مىندەتى. ەسكى قوعاممەن بىرگە، ونىڭ نەگىزىن سالعاندار دا تاريح ساحناسىنىڭ تورىندە قالعان جوق، تابالدىرىعىنا... كەتتى. ولار ەلدىڭ ەسىندە جاقسىلىعىمەن بە، زۇلىمدىقتارىمەن قالادى ما، ونى ۋاقىت كورسەتەر. ال، ءتىرى ادامدار تىرشىلىگىن ىستەۋ كەرەك.

الداعى بىرنەشە جىلدا ەل، بولاشاعىن ق-ج.توقاەۆتپەن بايلانىستىرادى. وليگارحيالىق كلاندار مەن كوررۋپتسياعا ارالاسپاعان وعان ەل وسى ۋاقىتقا دەيىن سەندى...، بۇدان كەيىن دە سەنۋى ەلگە ىستەگەن ىسىمەن كورىنەدى. سەبەبى، ەلدىڭ بولاشاعى سوعان بايلانىستى! وسى جولداردىڭ اۆتورى ەلىمىزدىڭ 30 جىلدا وتكەن جولى، ونىڭ ىشىندە پرەزيدەنت.توقاەۆتىڭ قىزمەتى مەن قازاقستاننىڭ بولاشاعىنا ارنالعان «تاۋەلسىزدىكتىڭ بۇلدىر جولى» («نەيسپوۆەديمىە پۋتي نەزاۆيسيموستي». يزۆەستيە مەجدۋنارودنوي اكادەمي كونكورد، پاريج، 2021, №3, س.9-42.) ساراپتاما ماقالاسىندا قازاقستاننىڭ وتكەنى، بۇگىنى جانە ارايلى ەرتەڭىنە كەڭىرەك توقتالادى.

«قاڭتار-2022» ەرەۋىلدەرى ەلدى الاياق، ماڭگۇرت، كوررۋپتسيونەر ياعني سودىر بيلىك باسقارعاندا، قوعامدا وعان قارسى كۇشتەردىڭ پايدا بولاتىنىن كورسەتتى.

«جەلتوقسان-86»، «جاڭاوزەن-2011» جانە «قاڭتار-2022» ەرەۋىلدەرىنىڭ تاريحي سەبەپتەرىن جان-جاقتى سارالاماي تۇرىپ ءبىز «بىرلىگىن ساقتايتىن ەل،  ۇرپاعىنا ۇلاعاتتى تاربيە بەرەتىن، رۋحى اسقاق، وركەنيەتتى ۇلت بولا الامىز با» دەگەن سۇراقتار الدىمىزدان شىعا بەرەدى. بۇل سۇراققا جاۋاپ بەرمەي تۇرىپ ءبىزدىڭ قوعامداعى پاراقورلىق، كوررۋپتسيا، ترايبوليزم، ماڭگۇرتتىك ت.ب. مەنتاليتەتىمىزدىڭ قۇرامداس بولىگىنە اينالعان، وركەنيەتكە جات قىلىقتاردان ارىلۋ قيىن بولادى.

2016 ج. جەرگە بايلانىستى ەرەۋىلدەر مەن «قاڭتار-2022» قوعامداعى ماسەلەلەردى كوشەدەگى قاقتىعىستارمەن ەمەس، پرەزيدەنت، نە ۇكىمەت جانىنان قۇرىلعان كوميسسيادا قوعاممەن كەلىسۋ ارقىلى شەشۋدىڭ تيىمدىلىگىن كورسەتتى. سول جىلى «قازاقستان اليانسى» (قا) قاۋىمداستىعىنىڭ (تىركەلمەگەن) ۇسىنىسىمەن اقوردا 2016 ج. مامىردا جەرگە موراتوري جاريالاپ، ۇكىمەت جانىنان كوميسسيا قۇردى، 1760 مىڭ ادامعا جەر بەرۋگە شەشىم قابىلداپ، ۇكىمەتتى وتستاۆكاعا جىبەردى.

قا 2012 ج. قوعامداعى دياسپورالار، وداقتار، قاۋىمداستىقتاردى، كاسىپكەرلەر، زيالىلاردى... ياعني قوعامدى بىرىكتىرىپ، ەلدە قالىپتاسقان ماسەلەلەردى كەلىسىم ارقىلى شەشۋ ءۇشىن قۇرىلعان (قوسىمشا 1). سەبەبى، 2009 ج. كۇزدە بيلىك ەكى رەت «قىتايعا جەر بەرەمىز» دەپ جاريالاسا، 2011 ج. دايىندالعان «دوكترينا…» دەگەن قۇجاتتىڭ جوباسىندا بۇل ەلدە قازاق دەگەن حالىق جوق بولىپ شىقتى؟! قا كەلەسى نەگىزگى مىندەتى وسىنداي قالايماقاندى توقتاتۋ ەدى.

ءار اتقان تاڭ قازاقستان تاريحىنداعى ەلەۋلى ءرول اتقارعان «قاڭتار-2022» ەرتەڭگى كۇننىڭ ۇلەسىنە اينالدىرۋدا. سول كۇندەرگە قۇرمەت رەتىندە جانە ۇلت پەن قوعامدى بىرىكتىرۋ جانە ەلىمىزدىڭ تاريحى الدىندا ادال بولۋ ءۇشىن، قازاقستاننىڭ بولاشاعى جولىندا زارداپ شەككەندەر مەن مەرت بولعانداردىڭ رۋحىنا ارناپ ورتاق ەسكەرتكىش ورناتۋ قاجەت!

«ۇلى ارمان» نەمەسە ماڭگىلىك ەل جولىنداعى كەلەسى مىندەت - ول قوعامدى اۆتوريتارلىق رەجيمنىڭ قۇرساۋىنان تازارتىپ، «جاڭا قازاقستان» باعدارلاماسىن ىسكە اسىرۋ.

قوسىمشا 1

«قازاقستان اليانسى» قاۋىمداستىعى اتقارعان نەگىزگى ىستەر:

2012 ج.

- مەملەكەتتىك ءتىل تۋرالى ۇكىمەت قاۋلىسىنىڭ قابىلدانۋىنا مۇرىندىق بولدى;

- رەسەيدە، پەتەربوردان-يركۋتسكگە دەيىن قازاق ءتىلىن ۇيرەنەتىن 32 توپ اشتىرۋ.

2013 ج.

- 20 جىلدا مەمل تىلدە بىردە-ءبىر وقۋلىق، نە مونوگرافيا جازباعان 46 ۋنيۆەرسيتەتتى قىسقارتۋ (وپتيميزاتسيا).

2014 ج.

- مەمل ءتىلدى مەڭگەرمەگەن توتەنشە جاعداي اگەنتتىگىن جاپتىرۋ;

- پرەزيدەنت اكىمشىلىگىمەن بىرگە ەلدەگى بارلىق جەتىم بالالار ۇيلەرى، بالا باقشا، مەكتەپ، كوللەدج، ۋنيۆەرلەردەگى ون بەس جىلداعى مەمل ءتىلدىڭ دامۋ تەندەنتسياسىن سارالاۋ;

2015 ج.

- ەكى اەس سالۋدى توقتاتۋعا اتسالىسۋ;

- كيىكتىڭ جاپپاي قىرىلۋىنا بايلانىستى ۇكىمەت كوميسسياسىن قۇرعىزۋ;

- قانداستاردىڭ ەلگە كەلۋىنە ءۇش جىل جاريالانعان ءموراتوريدى بۇزدىرىپ، ولاردىڭ ەلگە كەلۋىنە جول اشۋ.

2016 ج.

- جەر ساتۋعا موراتوري جاريالاتۋ;

- ۇكىمەت جانىنان جەر كوميسسياسىن قۇرعىزۋ;

- قحر سوتتالعان قر ستۋدەنتىنىڭ ءولىم جازاسىن جەڭىلدەتۋ;

- 1760 000 ادام جەر الدى;

- 08.16. جەر ساتۋدى قولداپ جۇرگەن ءماسىموۆ ۇكىمەتىن وتستاۆكاعا كەتىرۋ.

2017 ج.

– باس پروكۋراتۋرا ءبىلىم ساپاسى تومەن 22 ۋنيۆەردىڭ ليتسەنزيالارىن قايتارىپ الىپ، ولاردىڭ ءبىرازىن اكادەمياعا ءتۇسىردى جانە جابۋدا.

2018 ج.

- 2025 جىلعا دەيىن جاستارعا ارنالعان ەكى ملن پاتەر سالۋعا بيۋدجەتتىڭ باعدارلاماسىنا كىرگىزدى.

2019 ج.

- ەلدە اەس سالۋدى توقتاتۋعا اتسالىسۋ.

2020 ج.

- «بورات-2» ءفيلمىنىڭ الەمگە تاراپ، كينوفەستيۆالدەردە كورسەتۋگە تيىم سالۋ;

- تاۋەلسىزدىك كۇنى الەمنىڭ مەگاپوليستەرىندە قازاقستاننىڭ تۋىن كوتەرۋ ء(ار جىل سايىن)...

وسى جىلداردا ەكى وبلىستىڭ ءتورت اكىمى قر قارسى كوكشەتاۋدا ميتينگ ۇيىمداستىرعانى، كازاكتارعا قارجى بولگەنى ت.ب. ءۇشىن جۇمىستان كەتتى. اليانس وتكىزەن 50-دەن استام اكتسيالارىنا رەسمي ورگانداردان 430-داي جاۋاپ حات الدى.

جانۇزاق اكىم

Abai.kz