«جۋىنباعان رەسەيدىڭ» (لەرمونتوۆ ەسىڭىزدە مە، «پروششاي، روسسيا، نە مىتايا») جۋان سارى ساياساتكەرى بار. ءوزى سونداي لاس ادام. «ساياسات ادامدى لاستاپ بىتەردى» دەيدى بىلەتىندەر، ال مىناۋ – سول ساياساتتىڭ ناجىسىنە باتقان بىرەۋ. ىزدەيتىنى – جاۋ، سۇرايتىنى – داۋ. بىراق قۇداي-اۋ، بۇگىنگى رەسەيدەن زيۋگانوۆ، ميرونوۆ، جيرينوۆسكيلەردەن باسقا قانداي ساياساتكەردى كۇتۋگە بولادى. بوريس نەمتسوۆ سياقتى ليبەرالداۋ ازامات بار ەدى، جالعاننىڭ جارتى كۇنىندە جالعىز وققا بايلانىپ كوز جۇمدى. قالعانى قاشىپ شەتەل اسقان، قاشا الماعانى – قاماۋدا. سوندا دا پۋتين ورىس وپپوزيتسياسىنىڭ كۇشىن اسپەتتەپ، اسىرا سويلەۋدەن تانباي كەلەدى. «الەمدە رەسەيدەگىدەي وپپوزيتسيا جوق، – دەيدى ۆۆپ، – رەسەيدىڭ وپپوزيتسيالىق كۇشتەرى وتە الەۋەتتى. ولار ءبىزدى كۇندە سىنايدى، اياماي سىنايدى. بىلگەندەرىن ىستەپ باعادى. مىسالى گازپورم ەۋروپاعا گاز ساتادى دا، تاپقان پايداسىن ساياسي باق-تارعا بەرىپ، ءبىزدى ىرەپ سويادى».

رەسەيدەگى سونداي «سۇمدىق» وپپوزيتسيالىق كۇشتەردىڭ قاتارىندا زيۋگانوۆ تا بار. الايدا ول كرەملگە الشاڭداي باسىپ كىرىپ، ءپۋتيننىڭ قولىنان الەكساندر نەۆسكي اتىنداعى وردەندى ومىراۋىنا تاعىپ شىعادى. پۋتين ونىڭ ۋكراينا مەن قىرىمعا قاتىستى جاۋىزدىق كوزقاراسىن قولداپ، ارقاسىنان قاعادى. قىسقاسى، بوريس ەلتسيننىڭ كەزىندە بارماعىن تىستەپ كوزىنەن تالاي قاندى ءىرىڭ اقتارعان گەننادي زيۋگانوۆ – قازىر ساياساتتا سايىپقىرانعا اينالعان «ساڭلاق تۇلعا». سول «ساڭلاق» جۋىردا قازاقستانعا قاراپ جۇدىرىعىن كەزەكتى رەت بىلەدى. ونىڭ ايتۋىنشا، «قازاقستاندا ورىستىلدىلەرگە قىسىم جاسالاپ جاتىر-مىس». «قازاقستاننىڭ وڭتۇستىك وڭىرلەرىندە ورىس مەكتەپتەرى جابىلىپ قالعان-مىس». سوندىقتان ۆلاديمير ۆلاديميروۆيچ قازاقستانداعى «باۋىرلاردىڭ» جاعدايىنا كوڭىل ءبولۋى كەرەك. «ورىستىلدىلەردىڭ قاۋىپسىزدىگى مەن بايقوڭىردى، وزگە دە اسكەري پوليگوندارىمىزدى قورعاۋىمىز قاجەت»، – دەيدى رەسەي كوممۋنيستەرىنىڭ كوسەمى.

«ىشتەن شىققان جاۋ جامان» دەۋشى ەدىك، وسى كۇنى كىمنىڭ – جاۋ، كىمنىڭ – دوس ەكەنىن انىقتاۋ ءۇشىن رەسەي تاراپى الدەبىر ەلگە كۇش كورسەتە باستاعان كەزدە بىلەتىن بولدىق. مىسالى الەۋمەتتىك جەلىنى «جارىپ جىبەرە» جازداعان مۇعالىم. وسكەمەندە تۇرادى. تاتيانا ميحايلوۆا. وندىردەي جاپ-جاس بالا (قىز، الدە كەلىنشەك). «پۋتين كەلسىن، جاعدايىمىزدى كورسىن، بىزگە قىسىم جاسالۋدا. قازاقستاندى رەسەي باسىپ الماسا، كۇنىمىز قاراڭ»، ­­­­­­– دەپ ەڭىرەپ وتىر.

مۇعالىم وسى كۇنى قازاقستاندا از جالاقى المايدى. ونىڭ ۇستىنە ءبىزدىڭ تانيانىڭ ءتورت قۇبىلاسى تۇگەل بولۋى ابدەن مۇمكىن. ءبىر باسىندا ءۇيى-جايى، اۆتوكولىگى، قالا سىرتىندا شاعىن جەرى، ساياجايى، بارىنەن بۇرىن تۇراقتى جۇمىسى بار. ول جانە ءوز تىلىندە قايدا بارسا دا سايراپ، سارناپ جۇرە بەرەدى. شىركىننىڭ بەتىنەن قاعاتىن ەشكىم جوق. كەيدە ءتىپتى ەڭبەك دەمالىسىن الىپ، تەڭىز تولقىندارىنا بالتىرىن سۇيگىزىپ، باۋىرىن توسەپ، القىپ-شالقىپ انتاليا مەن دۋبايدىڭ بىرىندە دەمالىپ تا قايتادى. سوندا دا قازاق – «يديوت»، قازاقستان – «وتستالىي». بۇگىنگى تاتيانانىڭ «قىرداعى ءانى» – وسى. وسى «ءانىمدى» ول جالعىز ءوزى جاھانعا سوعىس اشىپ وتىرعان پۋتين ەستىسە ەكەن، زيۋگانوۆتار ءىلىپ اكەتسە ەكەن دەيدى. قاسىنداعى بەيبىت ادامداردىڭ ومىرىنە ءولىم، تىرشىلىگىنە سوعىس تىلەيدى. ەرتەڭ كەرزى ەتىگىن سۇيرەتىپ ورىس سولداتى كەلسە دەيدى. سوندا ءبىزدىڭ تانيۋشا ولاردى ەتەگىن ءتۇرىپ..، كەشىرىڭىزدەر، قۇشاعىن جايىپ قارسى الماق. مىنە، ساعان قازاقستانداعى حالىقتار دوستىعى! مىنە، ساعان وتىز جىلدىقتىڭ جەمىسى. تۇتاس الەم حالقى تولقىپ، ۋكراينانىڭ سار جولاق تۋىن كوتەرىپ، سوعىستى توقتاتۋدى سۇراپ جالبارىنسا، تاتيانا مەن ونىڭ كوممۋنيست اتاسى تاعى ءبىر وتتى وشاقتىڭ ورنىن ىزدەپ الاس ۇرۋدا.

ءبىر «قىزىعى» زيۋگانوۆتىڭ جوعارىداعى مالىمدەمەسى وسىدان ەكى اي بۇرىن جاسالعان كورىنەدى. بىراق جەر بەتىندەگى ەڭ كارى كوممۋنيستتىڭ الگى ساندىراعى بىزگە ۋكراينا مەن رەسەيدىڭ اراسىنداعى كەسكىلەسكەن مايدان قىزعان كەزدە جەتىپ جاتىر. ارانداتۋشىنىڭ اۋزىنان شىققان سوزگە بايلانىستى بۇگىن (10.03.02) قر سىرتقى ىستەر ءمينيسترى مۇحتار تىلەۋبەردى بىلاي دەپ پىكىر ءبىلدىردى:

«رەسەي كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ جەتەكشىسى زيۋگانوۆ ءوزىن بيلىككە وپپوزيتسيا رەتىندە كورسەتىپ ءجۇر. ال وپپوزيتسيا ۇنەمى بيلىكتىڭ رەسمي ۇستانىمىنا قايشى پىكىر ايتادى. زيۋگانوۆتىڭ مالىمدەمەسى رەسەيلىك فەدەرالدىق ارنالاردىڭ بىردە-بىرىنەن كورسەتىلمەدى. پرەزيدەنتتىڭ ماسكەۋگە جۇمىس ساپارى بارىسىندا رەسەيدىڭ قازاقستانعا تەرريتوريالىق تۇرعىدا ەشقانداي پرەتەنزياسى جوق ەكەنى جوعارى دەڭگەيدە راستالدى».

تىلەۋبەردى مىرزانىڭ بۇل ءسوزىن ءبىز ديپلوماتتارعا ءتان ماسەلەنىڭ بەتىن بۇركەمەلەپ، ءبارىن مامىلەگە اكەلىپ جىعاتىن ءسوز دەپ بىلەمىز. شىن مانىسىندە زيۋگانوۆ كرەملدىڭ دە، ءپۋتيننىڭ دە جاۋى نەمەسە ساياسي باسكەلەسى ەمەس. ول ءپۋتيننىڭ – دوسى. ەكەۋى ءبىر ادام. زيۋگانوۆ – ءپۋتيننىڭ «ءتىلى». ءپۋتيننىڭ ىمى وسى زيۋگانوۆتاردىڭ اۋزىمەن ايتىلادى. اباي بولايىق!

زيۋگانوۆ ءبىر سۇحباتىندا اناسىنىڭ قۇراساعىنان ايى مەن كۇنىنە جەتپەي شالا تۋعانىن ايتىپ ەدى. ياعني، نەدونوشەننىي. رەسەي قازىر «نەدونوشەننىيلاردىڭ» قولىندا. بۇل – قاۋىپتى جاعداي.

داۋرەن قاسەنۇلى

«قازاق ادەبيەتى» (№10. 11.03.2022)

Abai.kz