بريتان ۇكىمەتى تاعى دا قازاقستاننىڭ باي-باعلاندارى تۋرالى ماسەلەنىڭ شەتىن شىعاردى. دەپۋتات مارگارەت حودج «ۇلىبريتانيا بيلىگىنىڭ 2008-2015 جىلدار ارالىعىندا 205 قازاقستاندىق كلەپتوكراتقا «التىن ۆيزا» بەرگەنىن» ايتتى.

ول بريتان بيلىگىنەن قازاقستاننىڭ بايلىعىن زاڭسىز يەلەنگەن شەنەۋنىكتەرگە سانكتسيا سالىپ، شوتتارىن جاپتىرۋدى سۇرادى.

مارگارەت ءحودجدىڭ مالىمەتىنشە، ۇلىبريتانيادا قازاقستاندىق ەليتا وكىلدەرىنىڭ جارتى ميلليارد فۋنت ستەرلينگتەن استام جىلجىمايتىن مۇلىگى بار. بۇل سومانىڭ شامامەن 330 ميلليون فۋنت ستەرلينگى نازارباەۆتار اۋلەتىنە تيەسىلى ەكەن.

مارگارەت حودج سويلەگەن سوزىندە نۇرسۇلتان نازارباەۆ پەن وتباسى مۇشەلەرىنىڭ، ونىڭ ماڭايىنداعى جاقىن ادامدار مەن وليگارحتاردىڭ اتتارىن اتاپ، ولاردىڭ قالاي بايىعاندارىنا شولۋ جاساعان. ول قازاقستاندى «ورتا ازياداعى ەڭ باي ەلدەردىڭ ءبىرى» دەپ اتادى. ۇلىبريتانيانىڭ سىبايلاس جەمقورلىقتى «قولداپ» كەلگەنىن اشكەرەلەگىسى كەلەتىنىن ايتقان.

«كەڭەس وداعىنىڭ ىدىراۋىنان كەيىن تاۋەلسىزدىگىن العان ورتالىق ازياداعى كوپۇلتتى، تابيعي رەسۋرستارعا باي قازاقستان مەملەكەتىنىڭ قۇرىلعانىنا 30 جىل بولدى. اتالعان جىلدار ارالىعىندا قازاقستان كەيبىر كورسەتكىشتەر بويىنشا ەداۋىر تابىسقا جەتتى. ونىڭ ءجىو-ءنىڭ وسىمى رەسەيدى قوسقاندا ماڭايىنداعى كورشىلەس ەلدەردىڭ ءبىرازىنان وزىق. ءومىر ءسۇرۋ دەڭگەيى جوعارى.

2010 جىلدارعا دەيىن قازاقستاندا ساياسي تۇراقتىلىق بار سياقتى كورىندى. بىراق، قازاقستان تاريحىنىڭ الەمگە بەيمالىم قىرلارى دا بار. ەلدى باسقارىپ وتىرعاندار زاڭسىز بايىعان شەنەۋنىكتەر. 2019 جىلعا دەيىن ونىڭ اۆتوكراتيالىق باسشىسى نۇرسۇلتان نازارباەۆ بولدى. قازاقستاندا بار-جوعى 162 ادام بايلىقتىڭ 55%-ىن يەلەنىپ وتىر، ولاردىڭ كوپشىلىگى نازارباەۆتىڭ وتباسى مۇشەلەرى مەن ولاردىڭ جاقىندارى. ەلدىڭ ادام قۇقىقتارى سالاسىنداعى بەدەلى ناشار جانە باق سالاسىندا بوستاندىق از. جاقىندا Chatham House-ءتىڭ جاساعان ەسەبى بويىنشا، قازاقستاندىق ەليتا ۇلىبريتانيادا جارتى ميلليارد فۋنت ستەرلينگتەن استام جىلجىمايتىن مۇلىككە يە بولىپ وتىر. بۇل سومانىڭ شامامەن 330 ميلليون فۋنت ستەرلينگى نازارباەۆتىڭ وتباسىنا تيەسىلى. بولجام بويىنشا، 15 ميلليون فۋنت ستەرلينگكە ساتىلدى دەلىنگەن ساننينگحيلل ءزاۋلىم سارايى نازارباەۆتىڭ كۇيەۋ بالاسىنىڭ يەلىگىندە»، – دەيدى مارگارەت حودج.

ول 2006 جىلى كلينتون اكىمشىلىگىندە ىستەگەن دجوناتان ۆينەردىڭ نازارباەۆتىڭ جەمقورلىعى تۋرالى ايتقان ءسوزىن مىسالعا كەلتىرەدى:

«ۆيننەر: «مەن ەركىن الەمدە نازارباەۆ سياقتى ءوزىنىڭ سىبايلاس جەمقورلىعىمەن تانىمال كوشباسشىنى ەلەستەتە المايمىن. ءبىز ونىڭ سىبايلاس جەمقورلىق ارەكەتتەرىن 15 جىل بويى كورىپ كەلە جاتىرمىز»، - دەگەن. ۇلىبريتانيا بۇعان كوز جۇمىپ، سىبايلاس جەمقورلىقتى ەلەمەي، قازاقستاندىق رەجيمنىڭ «زاڭسىز» اقشاسىن جاسىرۋعا كومەكتەستى. بۇل ماسەلەنىڭ وزەكتى بولىپ وتىرعان سەبەبى، قازاقستاننىڭ جەمقور ەليتاسى ابدەن شەكتەن شىقتى. سۇيىتىلعان گاز باعاسى ءوسىپ، قارسى شىققان ەرەۋىلشىلەردىڭ شەرۋى بيلەۋشى توپقا قارسى بۇكىلحالىقتىق قوزعالىسقا اينالدى»، - دەيدى حودج.

ول دالەل رەتىندە نازارباەۆتىڭ $7,8 ميللياردت بولاتىن اكتيۆتەرىن جاسىرعان «قايىرىمدىلىق» قورىن جاسىرىن تۇردە قالاي باسقاراتىنىن انىقتاعان «ۇيىمداسقان قىلمىس پەن سىبايلاس جەمقورلىقتى زەرتتەۋ جوباسىنىڭ» (OCCRP) مالىمەتتەرىن العا تارتتى.

بۇل اكتيۆتەر ۇلىبريتانيادا تىركەلگەن Jusan Technologies حولدينگىنە تيەسىلى، ەكەنىن ايتادى.

سونداي-اق، حودج قاڭتار قاسىرەتىنە ۇشىراپ، قازا تاۋىپ، تۇرمەگە قامالىپ، ازاپتالىپ جاتقانداردى ەلدەگى رەجيمنىڭ قۇرباندارى دەپ اتاعان.

ول پالاتاداعى بايانداماسىندا قازاقستاندىق «كلەپتوكراتتارعا» جەكە-جەكە توقتالىپ ءوتتى.

نازارباەۆتىڭ قىزى دينارا نازارباەۆا مەن كۇيەۋ بالاسى تيمۋر قۇلىباەۆ، داريعا نازارباەۆا مەن ونىڭ كۇيەۋى قايرات شارىپباەۆ، داريعانىڭ ۇلى ءنۇرالى اليەۆ، بۇگىنگى تاڭدا مەملەكەتكە وپاسىزدىق جاسادى دەگەن كۇدىكپەن تەرگەۋدە وتىرعان ۇقك-نىڭ ەكس-باسشىسى كارىم ءماسىموۆ پەن ونىڭ سەنىمدى سەرىگى بانكير ايگۇل نۇريەۆا، قازاقستانداعى ەڭ ءىرى وليگارح – ۆلاديمير كيم، جۇمباق بايلىعى $1,6 ميللياردتى قۇرايتىن كەڭەس راقىشەۆ، قۇنى $3 ميللياردتىق بەرمۋد كومپانياسىنىڭ جاسىرىن يەسى بولىپ كەلگەن ەنەرگەتيكا جانە مينەرالدىق رەسۋرستار مينيسترلىگىنىڭ ەكس-ءمينيسترى – ساۋات مىڭباەۆ، «ۇشتىك» رەتىندە تانىمال التىن ۆيزا يەگەرلەرى – الەكساندر ماشكەۆيچ، پاتوح شوديەۆ جانە ولاردىڭ مارقۇم سەرىكتەسى (اليدجان يبراگيموۆ), نازارباەۆ اپپاراتىنىڭ بۇرىنعى باسشىسى – بولات وتەمۇراتوۆ، «سامۇرىق-قازىنا» تاۋەلسىز ءال-اۋقات قورىنىڭ ەكس-توراعاسى احمەتجان ەسىموۆ، لاۋازىمدى قىزمەتتەر اتقارعان نازارباەۆتىڭ قۇداسى – قايرات بورانباەۆ، بايلىعى $374 ميلليوندى قۇرايتىن الەكساندر كلەبانوۆ پەن ۇلى ياكوۆ، «Nur Otan»پارتياسىنىڭ جوعارى لاۋازىمدى تۇلعالارى – نۇرلان نىعماتۋلين، باۋىرجان بايبەك جانە مارات بەكەتاەۆتىڭ اتى اتالدى.

حودجدىڭ سوزىنشە، نازارباەۆتىڭ جاقىن سەرىكتەستەرى جانە سىبايلاس جەمقورلىقتى قولداۋعا، ادام قۇقىقتارىن بۇزۋعا قاتىستارى بار بولعاندارى ءۇشىن جاۋاپقا تارتىلۋلارى ءتيىس.

ۇلىبريتانيا جوعارعى سوتى نازارباەۆتىڭ كىشى قىزى ءاليا نازارباەۆانىڭ وففشورلىق قۇرىلىمدار ارقىلى، ونىڭ ىشىندە بريتان-ۆيرگين ارالدارىندا ەلدەن $300 ميلليوننان استام قاراجات شىعارعانىنا باسا نازار اۋدارعان.

بيزنەسمەن ايدان كارىبجانوۆتىڭ ەكس-ايەلىنىڭ «قازاقستاننىڭ ۇلتتىق تەلەكوممۋنيكاتسيالىق كومپانياسىن ساتۋ ارقىلى ءوز جاعدايىن جاسادى. مەملەكەت ەسەبىنەن ساياسي بايلانىسى بار ينسايدەرلەرگە ۇلكەن پايدا اكەلەتىن مەملەكەتتىك اكتيۆتەردى جەكەشەلەندىردى» دەپ تاققان ايىبىن دا قاراستىرۋ كەرەكتىگى ايتىلدى.

وففشورلىق قۇرىلىمدار ارقىلى ايتارلىقتاي جەتىستىككە جەتكەن نازارباەۆتىڭ تۋىستارى - قايرات ساتىبالدى مەن سامات ءابىش تە اتالعان تىزىمدە بار ەكەن.

قورىتىندىلاي كەلە، مارگارەت حودج جەمقور ەليتاعا سانكتسيالار سالۋ - قازاقستاندى تۇبەگەيلى دەموكراتيا جولىنا جەتەلەپ اپارمايتىنىن، بىراق وسى ارقىلى «زاڭسىز» كەلگەن اقشا مەن سىبايلاس جەمقورلىقپەن كۇرەسۋگە مىندەتتەمە العاندارىن كورسەتكىسى كەلەتىنىن ايتقان.

«لوندون مەن ءبىزدىڭ قارجىلىق قىزمەت كورسەتۋ سەكتورىمىزدىڭ بەدەلى تۇسكەن، سەبەبى، ۇلىبريتانيا «ارام اقشانى بۇركەۋشى» رەتىندە قاراستىرىلادى. ءبىز بۇل ارەكەتىمىز ارقىلى ۇلىبريتانيا يدەياسىن قالپىنا كەلتىرىپ، وداقتاستارىمىزعا كلەپتوكراتتار مەن وليگارحتارعا باسپانا بەرمەيتىنىمىزدى كورسەتەمىز»، - دەپ اياقتادى ءسوزىن.

Abai.kz