ابايدىڭ «اتادان التاۋ، انادان تورتەۋ، جالعىزدىق كورەر جەرىم جوق» دەگەن ولەڭ جولدارىن بىلمەيتىن قازاق جوق. بىراق، تاريحي جازبالاردا اتادان جەتەۋ ەكەنىنە اسا ءمان بەرىلمەي كەلەدى.

قۇنانباي كوپ ايەلدى بولعان. ۇلكەن ايەلى - قىزداي العان كۇڭكەدەن تۋعان بالاسى قۇدايبەردى. ەكىنشى ايەلى – ۇلجاننان تۋعان بالالارى: تاڭىربەردى، ىبىراي (اباي), ىسقاق، وسپان، ءۇشىنشى ايەلى - ايعىزدان حاليوللا، ىسماعۇل دەگەن بالالارى بولعان. قۇنانبايدىڭ ءتورتىنشى ايەلى - نۇرعانىمنان بالا بولماعان.قۇنانباي بالالارىنىڭ ىشىندە ەكى بالاسىنا ۇلكەن ءۇمىت ارتقان. حاليوللانى جاستايىنان ورىس وقۋىنا بەرسە، ابايدى مۇسىلمانشا وقىتادى. قۇنانباي بالالارىنا ءوز اتىن جازدىرىپ وتىرعانىمەن  حاليوللا مەن ابدىراحمانعا اكەسى وسكەنبايدىڭ ەسىمىن بەرەدى.  «حاليوللا وسكەنباەۆ» دەپ جازدىرعانى تۋرالى كۋالىك قاعاز (سۆيدەتەلستۆو) مۇراعاتتاردا  ساقتالعان.حاليوللانى اعايىن تۋى­سى - حالەل دەسە، ونىڭ اتى-ءجونى ورىس باسىلىمدارى مەن ارحيۆ دەرەكتەرىندە «حاليۋللا ۋسكەنباەۆ» دەپ كەزدەسەدى.بۇل جونىندە ءارحام ىسقاقوۆ­تىڭ  كولەمدى ەستەلىگىندە: «ءسويتىپ، (قۇنان­باي) ايعىزدى ەكى ايەل ۇستىنە توقالدىققا الادى. بەرى كەلگەندە بالا­لارى اپپاق اجە دەسەدى ەكەن. وسى ايعىزدان 1848 جىلى ابايدان ءۇش جاس كىشى ۇل تۋسا، قۇ­نانباي ونىڭ اتىن تاعى دا پايعامبار اتىمەن حاليوللا قويادى» – دەپ جازادى.

م.اۋەزوۆ ءوز ەڭبەكتەرىندە حاليوللا تۋرالى جازباعانىمەن، ول جايىندا جاقسى بىلگەنى ءسوزسىز. جاسىندا، بارلىق قۇنانباي بالالارى سياقتى اۋىل مولداسى عابيت­حان­نان ءدارىس الىپ، مۇسىلمانشا حات تانيدى.   كەيىننەن حاليوللا سەمەيدەگى كاماليدەن حازىرەتتىڭ مەدرەسەسىندە 3 جىل وقىپ، وعان قوسا ءوزى ىنتا قويىپ، ورىسشا ساۋاتىن اشادى. بۇل تۋرالى ءارحام ىسقاقۇلى ءوزىنىڭ ەستەلىگىندە ايتادى.   ومبى قالاسىنداعى «كادەت كورپۋسىنا» وقۋعا بەرۋ ءۇشىن كوپ قاراجات جيناعانىمەن، بۇل وقۋعا قارا حالىقتىڭ بالاسىن المايدى.  نە تورە تۇقىمى، نە اعا سۇلتان، نە پاتشادان شەن العانداردىڭ بالاسى بولۋى شارت ەكەن.  سونىڭ انىعىن بىلگەن اباي حالەلدى اعا سۇلتان وسكەنبايدىڭ نەمەرەسى دەگەن كۋالىك قاعاز الىپ، حاليلوللانىڭ تەگىن اتاسى وسكەنبايدىڭ اتىنا جازدىرادى.  ومبىعا وقۋ­­عا اپارىپ ورنالاستىرماق نيە­تى دە بولعان ابايدىڭ ەل ىشىندەگى شارۋالارعا بايلانىستى حا­ليوللانى ومبىعا اپارۋ ماسەلەسى ورىس ءتىلىن بىلەتىن عابيتحان مول­داعا تاپسىرىلادى. ءارحام: «حاليوللا سابىرلى، كوپ ءسوي­لەمەيتىن، تۇيىق بولادى.  اباي ىسقاقتان حاليوللا ارتىق، ويلى اقىلدى، دانا ادام بولار دەپ ءۇمىت ارتادى» دەيدى. ابايدىڭ ءومىرى مەن ادەبي مۇراسىن تانىتۋدا ەلەۋلى ەڭبەك ەتكەن، ابايدىڭ العاشقى ولەڭدەرىن جيناقتاۋشى  كاكىتاي ىسقاقۇلى دا  حاليوللانىڭ ومبىداعى وقۋى جايلى دەرەكتەر كەلتىرىپ: «وزگە جۇرت ورىستان بالاسىن جاسىرىپ جۇرگەندە، بالالارىنا ورىسشا وقۋ وقىتىپ، حاليوللا دەگەن بالاسىن ومسكي كادەتسكي كورپۋستان وقىتىپ، ونان سوڭ موسكۆاداعى پاۆلوۆسكي كاۆەلەريسكي شكولدان وقىتىپ، ساباقتى جاقسى ءبىتىرىپ، كورنەت بولىپ، قىزمەتتە جۇرگەندە، اۋىرىپ دۇنيەدەن قايتىپ ەدى» دەيدى.

حاليوللا 1848 جىلى دۇنيەگە كەلىپ، نەبارى 22 جاسىندا 1870 جىلى ومىردەن وزعان.قايتىس بولعاندا قۇنانباي ومبىعا كىسى جىبەرىپ، ونىڭ دەنەسىن ەلگە العىزىپ، سارى قاتىن قىستاۋىنا جەرلەيدى.

م.اۋەزوۆتىڭ «اباي جولى»  رومان-ەپوپەياسىندا  كىشكەنە قارىنداسى ءۇش جاسار كامشاتتى ەركەلەتىپ ويناتىپ جۇرگەن ابايدىڭ بەينەسى سۋرەتتەلەدى.  كامشات قۇنانبايدىڭ ءۇشىنشى ايەلى ايعىزدان تۋعان سماعۇلدىڭ قارىنداسى. وسى كامشات اباي ۇرپاقتارى تاريحي شەجىرەسىندە كورسەتىلمەيدى.  قۇنانباي مەن بوجەي اراسىنداعى تارتىستا  ءبىتىم ءۇشىن بوجەيگە بەرىلگەن كىشكەنتاي كامشات رۋ ارالىق شەجىرەگە ەنگىزىلمەسە دە تاريحي شەجىرەدە ابايدىڭ قارىنداسى ەكەنى راس.

قۇنانباي قارقارالىدان كەلگەن سوڭ، بوجەيمەن تاتۋلاسۋ ماقساتىندا جيدەبايدا باس قوسىپ، ايعىزدان تۋعان ءۇش جاسار قامشاتتى  بوجەيگە بەرەتىنى تاريحتا ايان.

سوندىقتان ابايدىڭ اتا-انادان تۋعان اعايىنداستارى سەگىز ەكەنىن ايتۋىمىز قاجەت.

الماحان مۇحامەتقاليقىزى،

استانا

Abai.kz