كەشە رەسەي دۋماسىنىڭ دەپۋتاتى، رلدپ جەتەكشىسى ۆلاديمير جيرينوۆسكي دۇنيە سالدى. ونىڭ ءولىمى تۋرالى اقپاراتتى دۋما سپيكەرى ۆياچەسلاۆ ۆولودين مالىمدەدى. اقپاننىڭ باسىندا جيرينوۆسكي اۋىر حالدە اۋرۋحاناعا جاتقىزىلعان. دارىگەرلەر ونىڭ بەتى بەرى قاراي قويمايتىنىن ايتقان. ال وسىدان بىرنەشە اپتا بۇرىن جيرينوۆسكيدىڭ دۇنيە سالعانى تۋرالى اقپارات شىعىپ، كەيىن ونى جاڭاعى ءۆولوديننىڭ ءوزى تەرىستەگەن.

جيرينوۆسكي 1946 جىلى الماتىدا تۋعان. كەيىن رەسەيگە قونىس اۋدارعان. ول ءار جىلدارى قازاقستانعا قاتىستى ءتۇرلى قيتۇرقى ءارى شوۆينيستىك، باسقىنشىلىق پيعىلداعى پىكىرلەر ايتىپ ءجۇردى. سولاردىڭ ءبىرسىپىراسى مىنەكەي:

2014 جىلى:

«ءبىز جاڭا شاعىن رەسەيدى قۇرۋىمىز كەرەك. رەسەيدىڭ ءبىر فەدەرالدى اۆتونوميالىق وكرۋگىن قۇرىپ، استاناسىن حاركوۆ قىلامىز. رەسەيدىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىندەگى مىڭداعان جاس جىگىتتەر ۋكرايناداعى ورىس باۋىرلارىمىزدىڭ قۇقىعىن قورعاۋعا كومەكتەسكىسى كەلەدى. ورىس تىلىندە سويلەگەنى ءۇشىن قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلىپ جاتقانىن كورىپ، بەي-جاي قاراپ تۇرا المايمىز.

سونىمەن قاتار رەسەيدىڭ شەكاراسىن وڭتۇستىككە قاراي كەڭەيتۋىمىز كەرەك. بۇل ءبىرىنشى كەزەكتە قازاقستان مەن تاجىكستانعا قاتىستى. وڭتۇستىك باعىتىمىزدىڭ تۇركياعا، يرانعا، اۋعانستانعا تاعى دا باسقا كورشى ەلدەرگە قاتىسى بار. جاپوندار مەن قىتايلار «كىم سارى، كىم مىقتى» دەپ تالاسا بەرسىن. مۇندا ورىس-تۇرىك شەكاراسى بولۋى كەرەك»، - دەگەن.

2015 جىلى:

«قازاقستان – مەنىڭ كىشىگىرىم وتانىم. مەن ءتىپتى، الماتىداعى ماسانچي كوشەسىنىڭ اتاۋىن جيرينوۆسكي دەپ وزگەرتسە دە قارسى ەمەسپىن. ال №25 مەكتەپتى جيرينوۆسكي اتىنداعى دەپ تە اتاي بەرسىن. مۇمكىن بولاشاقتا سولاي ىستەگىسى كەلەتىندەر تابىلار؟ ەسەسىنە تۋريستەر كوپ كەلەتىن بولادى. بۇل وزدەرىڭە ءتيىمدى. سوندىقتان الدىن-الا كەلىسىمىمدى بەرەمىن»، - دەپ سويلەگەن.

2020 جىلى:

«ەگەردە مەكتەپتەردە بالالار سول ەلدىڭ تىلىمەن وقىماسا، مەكتەپكە بارماسا، ول ءتىلدىڭ قاجەتى قانشا؟ بىزدە الماتىدا ورىس ءتىلى مەن قازاق ءتىلى بولدى. قازاق مەكتەبىن اشتى، بىراق، ەشكىم بارعان جوق. بۇكىل قازاقتار ورىسشا سويلەيدى، قازاق ءتىلىنىڭ قاجەتى قانشا؟ قازاق تەاترى اشىلدى وعان ەشكىم بارمايدى. قازاق جانە ورىس تىلدەرىندە گازەتتەر شىعاتىن، ورىسشاسىن بارلىعى الاتىن، ال قازاقشاسى مۇلدەم وتپەيتىن. قازاقتاردىڭ وزدەرى قازاقشا گازەتى وقىعىلارى كەلمەيدى، قازاقشا سويلەگىسى كەلمەيدى، بالالارىن قازاق بالاباقشاسىنا بەرگىلەرى كەلمەيدى. سوندىقتان ول ءتىلدىڭ قاجەتى جوق»، - دەگەن.

2021 جىلى:

«ورتا ازياداعى جاعداي ۋشىعىپ كەتۋى مۇمكىن. مەن ءوزىم سول جەردەن شىقتىم، ءوزىمنىڭ جەرلەستەرىمە جاعداي شيەلەنەسىپ، قاقتىعىس باستالىپ كەتپەي تۇرىپ رەسەيگە كوشىپ الىڭدار دەر ەدىم. ءبىز ىشكى ىستەر مينيسترىنە ورتا ازيا مەن قازاقستانداعى بارلىق ورىستارعا پاسپورت بەرۋدى جەدەلدەتىپ، ءبىر-ەكى جىل ەمەس، ءبىر اي ىشىندە بەرۋىن سۇراپ حات جولدادىق. ءسىم ورتالىق ازيا مەن قازاقستانداعى بارلىق كونسۋلدىق قىزمەتتەرگە جۇمىستى كۇرت كۇشەيتىپ، شتابتى ۇلعايتۋعا نۇسقاۋ بەرۋى كەرەك. كەتكىسى كەلەتىن ادام تەزىرەك كەتىپ قالۋى ءۇشىن»، - دەگەن.

«قازاقستان، پاۆلودار قالاسى. ورىس اتىمەن اتالاتىن 30 كوشەگە قازاقشا ات بەرمەكشى ەكەن. سىزدەر قازاق قالاسىن تۇرعىزىپ، كوشەلەرىنە قازاقشا ات قويا بەرىڭىزدەر. وزگەنىكىن اۋىستىرىپ نە قىلاسىزدار؟ ءبىرىنشى پەتردىڭ كەزىندە ول جەردە تۇز شىعارۋشىلاردى قورعايتىن كورياكوۆ فورپوستى بولعان. ول جەردە ەشقانداي مەملەكەت بولعان جوق. كوشپەندىلەر كوشىپ-قونىپ ءجۇردى. 300 جىل بويى قايدا قالدىڭىزدار، قازاقستان؟ ول كەزدە سىزدەر بولعان جوقسىزدار. جوڭعار تايپالارى بولدى، بىراق جوڭعار مەملەكەتى بولعان جوق. ءبارىنىڭ اتىن اۋىستىرىپ جاتىر، اۋىستىرىپ جاتىر. تاريح ۇمىتىلىپ، ءبارى تەك قازاقتارعا قالادى دەپ ويلايسىزدار ما؟ ەشكىم ەشتەڭەنى ۇمىتپايدى. ورىس الەمى، ورىس كەڭىستىگى ءوزىنىڭ شەكاراسىن قالپىنا كەلتىرىپ، ءبارىن رەتتەيدى»، - دەپ سويلەگەن.

2022 جىلى:

«ۇلتتىق قىسىم. مەنىڭ بالالىق شاعىمدا ورىستار كوپ بولاتىن، ءبىر سىنىپتا 30 وقۋشى بولسا، سونىڭ ءبىر-ەكەۋى عانا قازاق بولدى. قازىر ءبارى كەرىسىنشە. ورىستاردى قۋدالاپ جاتىر، ولاردىڭ جارتىسى كەتىپ تە قالدى. قازاق ءتىلى بۇرىن قوسىمشا ساباق رەتىندە وقىتىلاتىن، قازىر ءماجبۇرلى تۇردە وقىتادى. مۇنىڭ ءبارى ورىستاردىڭ جانە باسقا دا ۇلتتاردىڭ ىزاسىن تۋعىزادى. رەسپۋبليكا بۇرىن ءىس جۇزىندە اتەيستىك كوزقاراستا بولدى، قازىر مۇسىلماندىققا ءوتتى. بۇعان تۇركيانىڭ ىقپالى ءتيدى. تىلدەرى باسقا بولسا دا، قازاقتارعا تۇرىكتەردىڭ يدەولوگياسى مەن مادەنيەتىن تاڭىپ وتىر. الماتىنىڭ كوتەرىلگەن سەبەبى: قالا «استانا» مارتەبەسىنەن ايرىلىپ قالدى. ۆەرنىي قالاسىن كەزىندە ورىس كازاكتارى سالعان. ول ماسكەۋ سياقتى ەڭ مادەني، ەڭ باي قالا بولدى»، - دەگەن ەدى «قاڭتار كوتەرىلىسى» تۋرالى.

«سىرتقى ەلدەردىڭ اسەرى. بىرىنشىدەن، جان-جاعىن قورشاعان مۇسىلمان ەلدەرىندەگى ءدىني كوتەرىلىستەردىڭ اسەرى. بيلىككە تالىپتەر كەلگەن اۋعانستان سياقتى. ەكىنشىدەن، امەريكالىقتار رەسەيدى ورتالىق ازياداعى ءبىر جاقتاسىنان ايىرعىسى كەلدى. ءسۇيتىپ، ارمەنيا مەن مولداۆاداعىداي بەيتاراپ رەجيم ورناتىپ، ايماقتى رەسەيدەن ءبولىپ الۋدى ويلادى. ولارعا ەندىگى كەزەكتە رەسەيدىڭ ىقپالىن ءبىرجولا جويۋ ءۇشىن وزبەكستاننىڭ بيلىك رەجيمىن وزگەرتۋ عانا قالدى. مەن تۋىپ-وسكەن قالامنىڭ ورتەنىپ جاتقانىنا تىنىش قاراپ وتىرا المايمىن. ول جەردەگى ورىستار حالىقتىڭ ءبىر بولىگى رەتىندە سەزىنىپ، كەز-كەلگەن دەموكراتيالى ەلدەگىدەي تەڭ قۇقىققا يە بولادى دەپ ۇمىتتەنەم»، - دەگەن.

ايجان تەمىرحان

Abai.kz