«قازاق ەلى» حالىقتىق قوزعالىسىنىڭ توراعاسى، پۋبليتسيست، قازاق قوعامىنا قاتىستى ماسەلەگە سەرگەك قارايتىن بۇگىنگى زاماننىڭ وياۋ ازاماتى قاجىمۇقان عابدوللا مىرزا كەيىنگى كەزدەرى جۇرت نازارىن ەرەكشە اۋدارىپ تۇرعان جايتتارعا بايلانىستى ءوز ويىن ورتاعا سالادى. تاۋەلسىز جۋرناليست اسىلحان ابدىكارىموۆپەن اڭگىمە بارىسىندا ول ءبىزدىڭ بيلىكتىڭ ءوزى كەدەن وداعىنا ويىسا كەتكەنىنىڭ قاتە بولعاندىعىن تۇسىنە باستادى دەگەن پىكىر ايتادى.

***

- قاجەكە، سوڭعى كەزدە كەدەن وداعىنا كىرۋىمىزدىڭ قاتە بولعاندىعى، ەۋرازيا وداعىنا ءۇزىلدى-كەسىلدى قارسىلىق، حالىقتىق رەفەرەندۋم وتكىزۋ، تۇركى دۇنيەسىنىڭ بىرلىگى، جاڭاوزەن سوتىنىڭ قورىتىندىسى سياقتى قاداۋ-قاداۋ ماسەلەلەر قازاق قوعامىندا قىزۋ تالقىلانۋدا. بىراق، ءوزىڭىز باسقاراتىن «قازاق ەلى» حالىقتىق قوزعالىسىنىڭ داۋىسى ەستىلمەيدى. نەلىكتەن؟

- كەدەن وداعىن قۇرۋعا بولمايتىنى تۋرالى مۇحتار شاحانوۆ، دۋلات يسابەكوۆ، مۇحتار تايجان، ءامىرجان قوسانوۆ، رىسبەك سارسەنبايۇلى، قابدەش ءجۇمادىلوۆ، تەمىرحان مەدەتبەك، عابباس قابىشەۆ، بولات ءابىلوۆ، ايدوس سارىم ءتارىزدى ۇلتشىل ازاماتتار قاتتى ءسوز، قاتاڭ پىكىرلەرىن از ايتقان جوق. تەك، سول جىگىتتەردىڭ جانايقايىن ەستيتىن قۇلاقتى قۇم باسىپ، ساڭىراۋ سوقتى.

«قازاق ەلى» حالىقتىق قوزعالىسىنىڭ توراعاسى، پۋبليتسيست، قازاق قوعامىنا قاتىستى ماسەلەگە سەرگەك قارايتىن بۇگىنگى زاماننىڭ وياۋ ازاماتى قاجىمۇقان عابدوللا مىرزا كەيىنگى كەزدەرى جۇرت نازارىن ەرەكشە اۋدارىپ تۇرعان جايتتارعا بايلانىستى ءوز ويىن ورتاعا سالادى. تاۋەلسىز جۋرناليست اسىلحان ابدىكارىموۆپەن اڭگىمە بارىسىندا ول ءبىزدىڭ بيلىكتىڭ ءوزى كەدەن وداعىنا ويىسا كەتكەنىنىڭ قاتە بولعاندىعىن تۇسىنە باستادى دەگەن پىكىر ايتادى.

***

- قاجەكە، سوڭعى كەزدە كەدەن وداعىنا كىرۋىمىزدىڭ قاتە بولعاندىعى، ەۋرازيا وداعىنا ءۇزىلدى-كەسىلدى قارسىلىق، حالىقتىق رەفەرەندۋم وتكىزۋ، تۇركى دۇنيەسىنىڭ بىرلىگى، جاڭاوزەن سوتىنىڭ قورىتىندىسى سياقتى قاداۋ-قاداۋ ماسەلەلەر قازاق قوعامىندا قىزۋ تالقىلانۋدا. بىراق، ءوزىڭىز باسقاراتىن «قازاق ەلى» حالىقتىق قوزعالىسىنىڭ داۋىسى ەستىلمەيدى. نەلىكتەن؟

- كەدەن وداعىن قۇرۋعا بولمايتىنى تۋرالى مۇحتار شاحانوۆ، دۋلات يسابەكوۆ، مۇحتار تايجان، ءامىرجان قوسانوۆ، رىسبەك سارسەنبايۇلى، قابدەش ءجۇمادىلوۆ، تەمىرحان مەدەتبەك، عابباس قابىشەۆ، بولات ءابىلوۆ، ايدوس سارىم ءتارىزدى ۇلتشىل ازاماتتار قاتتى ءسوز، قاتاڭ پىكىرلەرىن از ايتقان جوق. تەك، سول جىگىتتەردىڭ جانايقايىن ەستيتىن قۇلاقتى قۇم باسىپ، ساڭىراۋ سوقتى.

مۇحتار تايجان بىلىكتى ەكونوميست رەتىندە كەدەن وداعىنان قازاق وڭباي وپىق جەيتىندىگىن قارجىلىق ەسەپ-قيسابىمەن دايەكتەپ بەردى. ال، مۇحتار شاحانوۆ: «تاۋەلسىزدىگىمىزگە قاۋىپ ءتوندى!» - دەپ، داۋىسى جەتكەن جەرگە دەيىن جار سالدى. بۇگىنگى تاڭدا ەكى مۇحتاردىڭ دا ايتقاندارى اينىماي كەلدى: ەكونوميكالىق تۇرعىدا شاش-ەتەكتەن زيان شەكسەك; جىلانداي جىلجىپ، جاقىنداپ العان ورىس بيلىگى وكتەمدىگىن كورسەتە باستادى...

ءوز باسىم، قازاق جانە ورىس باسپاسوزىندە جاريالانعان كەدەن وداعى تۋراسىنداعى سىني ماقالالاردى جيناقتاپ، استاناعا باردىم. ۇكىمەت كەڭسەسى ارقىلى پرەمەر-مينيستر كارىم ماسىموۆپەن جولىعىپ، حالىقتىڭ شىنايى كوڭىل-كۇيىن اۋىزبا-اۋىز ءتۇسىندىرىپ، جيناقتالعان ماقالالاردى تاپسىرىپ كەتپەك بولدىم.

- جولىڭىز بولىپ، جولىقتىڭىز با؟

- كومەكشىلەرى ءبىر-بىرىنە سىلتەپ، «كۇنى ەرتەڭمەن» كۇن ارتىنىن كۇن وزىپ، اقىرى، شارشادىم. بيۋروكراتيا ولمەيدى-وشپەيدى ەكەن، جانى ءسىر ەكەن...

مەنىڭ ەسىمدە قالعانى: كەدەن وداعىندا 170 ملن حالقى بار ءۇش مەملەكەتتىڭ ورتاق نارىعى بىرىگىپ، ەكونوميكامىز دامىلسىز دامۋ جولىنا تۇسەدى، دەگەن ەرتەگى...

- تاياۋداعى ءبىر سوزىڭىزدە كەدەن وداعىندا «قازاقستان - ىدىس جۋشى» دەپسىز؟..

- ونىڭىز راس. مەن بىلاي دەدىم: كەدەن وداعىن، «اسحانا» دەپ الساق، وندا رەسەي - باس اسپازشى، بەلارۋس - اعا اسپازشى، قازاقستان - ىدىس جۋشى بولىپ وتىر...

ويتكەنى، بيىلعى جىلدىڭ التى ايىندا كەدەن وداعىنا كىرگەن مەملەكەتتەردىڭ ءوزارا ساۋدا-ساتتىق كورسەتكىشتەرىندە رەسەيدىڭ ۇلەسى 66 پايىزدى، بەلارۋستىكى 24 پايىزدى، قازاقستاندىكى نەبارى 9,6 پايىزدى قۇراپ، رەسەي 22,5 ميلليارد اقش دوللارىنىڭ، بەلارۋس 8,1 ملرد اقش دوللارىنىڭ، قازاقستان بار بولعانى 3,3 ملرد اقش دوللارىنىڭ ءونىمىن ساتقان. بۇل نە دەگەن ءسوز؟ بۇل - قىپ-قىزىل شىعىندى شارۋاعا شالىس باستىق دەگەن ءسوز. ياعني، قازاق ەلىنە سوقىر تيىن پايداسى جوق وداقتىڭ بىزگە كەرەگى دە جوق!

- قالاي ويلايسىز: «كەدەنگە قازاقستاندى جەتەكتەپ كىرگىزگەن كارىم ءماسىموۆ» دەگەن ءسوزدىڭ قيسىنى بار ما؟

- «مەن ەلباسىنىڭ ماڭگىلىك كومەكشىسىمىن» دەۋدەن جاڭىلمايتىن ادام ءوز بەتىنشە شەشىم قابىلداي الا ما؟..

- جاڭاوزەن سوتى اياقتالدى. كوزلوۆ ۇزاق جىلدارعا قاپاسقا كەسىلدى. قالاي دەيسىز؟

- ەشتەڭە دەمەيمىن!.. قاپاستا وتىرسا دا، كوزلوۆتىڭ دەنى ساۋ، كەۋدەسىندە جانى بار. ال، قانشاما قازاقتىڭ بالاسى باقيلىققا اتتانىپ كەتتى؟!.

سوتتالعان ادامدى اقتاپ الۋ ءۇشىن شيبورىدەي شۋلايمىز، ەندى ولگەن ادامنىڭ «ءوزى دە، كوزى دە جوق» دەپ، ۇمىتىپ كەتۋىمىز كەرەك پە؟ جازىقسىز باقيعا اتتانعان  مارقۇمداردىڭ دەنەسىن توپىراققا كومگەنىمىزبەن، رۋحىن كومە المايمىز عوي...

جالپى، جاڭاوزەن سوتى جونىندە مەنىڭ باسقالاردان مۇلدەم بولەك، ايرىقشا ايتارىم بار، قازىر ۋاقىتى جەتكەن جوق...

- قۇدايعا شۇكىر، قالاي بولعاندا دا، جاۋاپكەرشىلىكتىڭ باسىم سالماعى تۇسكەن ءماسىموۆ قىزمەتىنەن كەتتى ەمەس پە؟

- ءوزىڭىز ايتىڭىزشى: ءبىز وسىعان قۋانۋىمىز كەرەك پە؟ كۇللى قازاق جابىلىپ، ءبىر ادامدى 5 جىل 8 اي 2 اپتا بويى ومالعان ورىنىنان قوزعالتا المادىق... قازىر الىس كەتتى مە؟.. ماڭعىستاۋ تۇبەگى - ارۋاقتى ايماق، كيەلى توپىراق. ءپىر بەكەتتىڭ بايتاق ەلى. اتامىز قازاق: «ارۋاق اتتاعان - وڭبايدى» دەيدى، اشىققان بالا مەن اشىنعان انانىڭ كوز جاسىن 7 اي بويى «كورمەگەن» كورسوقىرلار كوردە دە تىنىش جاتپاس...

- قاجەكە، ءىشىڭىزدىڭ زار مەن زاپىرانعا تولىپ قالعانىن ءتۇسىنىپ وتىرمىن. اششى ساۋالدار قويۋ - ماعان دا وڭاي ەمەس. ايتىڭىزشى: بۇكىلحالىقتىق رەفەرەندۋمدى «قازاق ەلى» حالىقتىق قوزعالىسى قولداي ما؟

- تايلى-تاياعىمەن، تۇگەل قولدايدى. نەگە دەسەڭىز، ءدال قازىر ەل باسىنا كۇن تۋىپ وتىر. مەنىڭشە، ءبىزدىڭ بيلىكتىڭ ءوزى كەدەن وداعىنا ويىسا كەتكەنىنىڭ قاتە بولعاندىعىن تۇسىنگەن سياقتى. بىراق، بۇگىن وقىس قيمىلدارعا بارۋ - اناعۇرلىم قاۋىپتى.

ەۋرازيالىق وداق - قازاقتى ورعا جىعادى. تاۋەلسiزدiگiمiزدi تارك ەتەدى، ەركىندىگىمىزدىڭ ەبىل-دەبىلىن شىعارادى. «ورتاق ۆاليۋتا، ورتاق تەمىرجول، ورتاق تاريفتەر، ورتاق مۇناي باعالارى» دەگەنىمىز - قازاقشالاپ ايتسام - «ورتاق وگىز» دەگەنمەن بىردەي. ال، وگىزدە ءبىر عانا قوجايىن بولادى. دانىشپان بابالارىمىز: «ورتاق وگىزدەن - وڭاشا بۇزاۋىم ارتىق» دەگەن...

- بايقايسىز با، قوعام قانشاما سىن ساداعىنا السا دا، زيالى قاۋىم وكىلدەرى بۇل جولى دا ماسەلەدەن تىس قالىپ وتىر عوي؟..

- استاناداعا ءوز مەرەيتويىنا ءوزى قاتىسا الماي، جانساقتاۋ بولىمىنەن ءبىر-اق شىققان مۇحتار شاحانوۆ اعامىز جازۋشىلار وداعىنىڭ سەزىندە: «پرەزيديۋم تورىنە وزۋعا ۇمتىلعاندا الدارىڭا جان سالمايسىڭدار، ال، ۇلت تاعدىرىنا قاۋىپ تونە قالسا، باسىن قۇمعا تىققان تۇيەقۇس سەكىلدى ۇستەلدىڭ استىنا تىعىلاسىڭدار!» - دەپتى...

قازاقتىڭ ەركىندىگىنىڭ جيىرما جىلىندا قازاق ءتىلىنىڭ مارتەبەسى ءۇشىن بۇكىل جازۋشىلار وداعى جابىلىپ ءجۇرىپ، ءبىر مۇحاڭنىڭ جاساعان ءىسىن جاساي المادى!!!

قازاق ەلىنىڭ تاۋەلسىزدىگىنىڭ العاشقى جىلدارىندا پرەمەر-مينيستر سەرگەي تەرەششەنكو مەن ونىڭ پەتر سۆويك سەكىلدى قۇيىرشىقتارى قازاق ءتىلىنىڭ تامىرىنا بالتا شاۋىپ جاتقاندا، جۇمعان اۋزىن اشا الماعان قالامگەر زيالى ەمەس - زياندى!.. وسىناۋ 20 جىلدا قازاقتىڭ ۇكىمەتى دە قازاق ءتىلىن تەرەڭ مەڭگەرگەن ادامعا جارىمادى. تەك يمانعالي تاسماعامبەتوۆ قانا تازا قازاقشا بىلەتىن. بىراق، پرەزيدەنت اكىمشىلىگىندەگى كەلىمسەكتەر مەن ورىسشىل شالاقازاقتار قازاق ءتىلىن وركەندەتۋ جونىندەگى يمەكەڭنىڭ بارلىق باستامالارىنىڭ جولىن ءاردايىم كەسىپ وتىردى...

- ءسويتىپ، مۇحتار شاحانوۆتان باسقانىڭ ءبارى زياندى بولىپ شىقتى ما؟

- مەن ولاي دەگەن جوقپىن. ءاربىر قالام ۇستاعان ادام مۇقاڭداي مۇقالماس جىگەرىمەن، قۋاتتى رۋحىمەن ۇلتىنا قىزمەت جاساسا، قازىر بىزدەگى قازاق ءتىلىنىڭ ماسەلەلەرى دە، ۇلتىمىزدىڭ باسقا دا تولىپ جاتقان مۇددەلەرى كۇن تارتىبىنەن الدەقاشان الىنىپ تاستالعان بولار ەدى. مەنىڭ توقەتەر ويىم وسى...

- قاجەكە، ءوزىڭىز ورىسپەن شەكارالاس ايماقتا تۋىپ-ءوستىڭىز. ەلباسىنىڭ «تۇركى دۇنيەسىنىڭ بىرلىگى» تۋرالى اڭگىمەسىنەن سولتۇستىك كورشىمىز شورشي-شوشىپ، «شانىشقىسىن» الىپ اتويلاپ، شىعا كەلدى عوي...

- كۇشى باسىم «دوسىنىڭ» ايبالتاسى بولسا، قازاقتا تاپتاپ وتەر تانكى بولۋى كەرەك. بۇل قاۋىپ تۋرالى تالاي مارتە ايتىلدى...

قازىر الەمنىڭ قاي تۇكپىرىندە دە قۇلقىن ءۇشىن كۇرەس ءجۇرىپ جاتىر. ەندى ەرتەڭگى كۇننىڭ سەنىمدى كەپىلى - قارا التىن. قازاقتىڭ قارا التىنى - مەملەكەتتىك بيۋدجەتىنىڭ نەگىزىن قۇراپ وتىرعانىمەن، وزگە دە قازىنامىز تەلەگەي-تەڭىز. ونىڭ ۇستىنە، ءالى اشىلماعان مۇنايلى كەن ورىندارىمىز از ەمەس. ەرتەڭگە ەلەڭىمىز جوق. قارا التىنىمىزدىڭ جالپى ءوندىرۋ كولەمىن 2017 جىلعا تامان 102 ملن تونناعا دەيىن وسىرۋگە مۇمكىندىگىمىز بار. دەمەك، قازاق مۇنايىنىڭ 25-30 پايىزىن وندىرەتىن قىتايدىڭ دا،  ورىستىڭ دا قولىنا سۋ قۇيمايمىز!..

نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ ورىستىڭ جەرىنەن تۇرىكتەرگە تۋرا تارتىپ، «تۇركى قاعاناتىنىڭ» قۇدىرەتى تۋرالى، ۇلتىمىزدىڭ ورىستىڭ بودانىنا اينالعاندىعى تۋراسىنداعى جانە «بارلىق تۇركى حالقى بىرىكسەك، ءبىز قۋاتتى وداققا اينالامىز» - دەگەن اششى دا اقيقات سوزدەرى جەر بەتىندەگى 200 ميلليوننان استام تۇركى بالاسىنا قانات ءبىتىرىپ، ءدۇر سىلكىندىردى.

...تۇركىلەردىڭ باس قوسۋى، تۇركىلەردىڭ ىرىسى مەن ىنتىماعى - الەمدەگى باسقا جۇرتتاردىڭ يمان-تارازىسىن قالىپقا كەلتىرەدى...

سوندىقتان، كەدەن وداعى مەن ەۋرازيالىق وداققا قارسىلىقتار ەلىمىزدىڭ بارلىق وڭىرلەرىندە بوي كورسەتۋدە. قازاقتىڭ مومىن بولعانىمەن، ەل تاعدىرى تارازىعا تارتىلار تۇستا تاعىداي تارپاڭ مىنەز تانىتىپ شىعا كەلەتىندىگىن تاريح تالاي رەت دالەلدەگەن. «بوستاندىعىمىزدىڭ باسىن بايلاپ، بوداندىقتىڭ قامىتىن قايتا كيمەيمىز!» - دەپ، ءاربىر قازاق اتتاندايدى! وعان ءشۇباڭىز بولماسىن!!!

- اڭگىمەڭىزگە راحمەت!

اسىلحان ابدىكارىموۆ

تاۋەلسىز جۋرناليست.

«Abai.kz»