«جەردىڭ اتى - تاريحتىڭ حاتى» دەگەن ويلى دا، ماعىنالى اتا ءسوزى بايىبىنا بارعان جانعا تىم باعالى ەكەنى انىق. ويتكەنى، ونىڭ ءتۇپ-توركىنىندە جەر اتاۋلارىندا اتا-بابادان بۇگىنگى كۇنگە امان جەتكەن اسا سالماقتى امانات جاتىر. ەل تاۋەلسىزدىگىنىڭ العاشقى جىلدارىندا ءبىر كەزدەگى ورىس وتارشىلدىعى سالدارىنان ادام ءتۇسىنىپ بولماس دارەجەدە وزگەرىسكە ۇشىراعىن جەر اتاۋلارىن قايتا تۇزەپ، ءبىر كەزدەردەگى تاريحي اتاۋلارىن قايتارۋ باعىتىندا ۇلكەن شارالار اتقارىلىپ ەدى، وكىنىشكە قاراي، قازىر ونداي باستامالارعا ۇركە قارايتىن بولدىق. وزگەرتۋ، تاريحي اتاۋدى قايتارۋ تۋرالى ءسوز قوزعالسا، اينالاعا جالتاقتايتىن  جاعدايعا جەتتىك-اۋ دەگەن وي جانىمدى ءجيى مازالايدى.  سونىڭ ءبىرى -  «جىلدار ءوتتى، جاعداي ءالى سولاي ما؟» دەگىزەتىن جاي تۋرالى جازعىم كەلىپ وتىر. ول ارىدان تارتقاندا ءحVى - ءحVىى عاسىرلاردان بەرى اتاۋى بۇرمالانىپ كەلە جاتقان اتاقتى  تاۋ اتاۋى. ناقتىراق ايتقاندا، جوڭعار شاپقىنشىلىعىنان  بەرى «جوڭعار الاتاۋى» دەپ اتالىپ كەلە جاتقان تاۋدىڭ تاريحي اتاۋىن قايتارۋ. وتكەن تاريحىمىزدان ۇزاق ۋاقىت كوز جازىپ قالعان ۇرپاقتارىمىزعا: «بۇل الاتاۋ -  «جوڭعار الاتاۋى ەمەس»، زامانىندا بابالارىمىز بۇل تاۋدى  «ارقاس الاتاۋى»  دەگەن» دەسەك كوپشىلىكتىڭ كۇمانمەن قاراۋى زاڭدى دا، ويتكەنى، تاريحتان سولاي وقىدى.  كۇنى بۇگىنگە دەيىن باسپاسوزدە دە سولاي  جازىلىپ كەلەدى.

«جەردىڭ اتى - تاريحتىڭ حاتى» دەگەن ويلى دا، ماعىنالى اتا ءسوزى بايىبىنا بارعان جانعا تىم باعالى ەكەنى انىق. ويتكەنى، ونىڭ ءتۇپ-توركىنىندە جەر اتاۋلارىندا اتا-بابادان بۇگىنگى كۇنگە امان جەتكەن اسا سالماقتى امانات جاتىر. ەل تاۋەلسىزدىگىنىڭ العاشقى جىلدارىندا ءبىر كەزدەگى ورىس وتارشىلدىعى سالدارىنان ادام ءتۇسىنىپ بولماس دارەجەدە وزگەرىسكە ۇشىراعىن جەر اتاۋلارىن قايتا تۇزەپ، ءبىر كەزدەردەگى تاريحي اتاۋلارىن قايتارۋ باعىتىندا ۇلكەن شارالار اتقارىلىپ ەدى، وكىنىشكە قاراي، قازىر ونداي باستامالارعا ۇركە قارايتىن بولدىق. وزگەرتۋ، تاريحي اتاۋدى قايتارۋ تۋرالى ءسوز قوزعالسا، اينالاعا جالتاقتايتىن  جاعدايعا جەتتىك-اۋ دەگەن وي جانىمدى ءجيى مازالايدى.  سونىڭ ءبىرى -  «جىلدار ءوتتى، جاعداي ءالى سولاي ما؟» دەگىزەتىن جاي تۋرالى جازعىم كەلىپ وتىر. ول ارىدان تارتقاندا ءحVى - ءحVىى عاسىرلاردان بەرى اتاۋى بۇرمالانىپ كەلە جاتقان اتاقتى  تاۋ اتاۋى. ناقتىراق ايتقاندا، جوڭعار شاپقىنشىلىعىنان  بەرى «جوڭعار الاتاۋى» دەپ اتالىپ كەلە جاتقان تاۋدىڭ تاريحي اتاۋىن قايتارۋ. وتكەن تاريحىمىزدان ۇزاق ۋاقىت كوز جازىپ قالعان ۇرپاقتارىمىزعا: «بۇل الاتاۋ -  «جوڭعار الاتاۋى ەمەس»، زامانىندا بابالارىمىز بۇل تاۋدى  «ارقاس الاتاۋى»  دەگەن» دەسەك كوپشىلىكتىڭ كۇمانمەن قاراۋى زاڭدى دا، ويتكەنى، تاريحتان سولاي وقىدى.  كۇنى بۇگىنگە دەيىن باسپاسوزدە دە سولاي  جازىلىپ كەلەدى.

ال ەندى سول «جوڭعار الاتاۋى» دەگەن اتاۋعا ءبىراز توقتالىپ وتەيىك. «وزەندەر ورنەكتەگەن ولكە» اتتى كىتاپتى (اۆتورى ب.نۇرجەكەەۆ، 33-بەت) وقىساق، جەتىسۋدىڭ شىعىس جاعى باتىس ءسىبىر گەنەرال گۋبەرناتورىنا قارايتىن. سول ۋاقىتتا جەتىسۋ جەرىنىڭ كارتاسىن جاساۋ پولكوۆنيك اباكۋموۆقا تاپسىرىلىپتى (ونىڭ بەيىتى قاپالدا جاتىر). ول جەرگىلىكتى حالىقتان سۇراي وتىرىپ، تاۋ-تاستى، جەردى  كارتاعا تۇسىرسە كەرەك. سول كەزدە ماڭىندا جۇرگەندەردەن: «باتىستان شىعىسقا قاراي سوزىلىپ جاتقان مىنا تاۋدىڭ جالپى اتاۋى بار ما؟» دەپ سۇراعان كورىنەدى. العاشىندا ءبارى «الاتاۋ عوي» دەي سالىپتى. قازاقتا نە كوپ، الاتاۋ كوپ. «بۇل قاي الاتاۋ؟»  دەگەندە بىرەۋلەرى «زاڭعار الاتاۋ»، تاعى بىرەۋى «جوڭعار الاتاۋى»، مۇندا بۇرىن جوڭعارلار تۇرعان» دەپتى. ونىڭ ارىسىن قايدان ءبىلسىن، ودان بەرى قانشا ۇرپاق اۋىستى؟ سولاي ارقاس اتى ءوشىپ، جوڭعار اتالعانى انىق. بۇل جاعداي  اتاقتى قوجابەرگەن جىراۋدىڭ مىنا ءبىر شۋماق ولەڭىنەن دە كورىنىس تابادى:

تەرىسكەي الاتاۋدى قالماق الدى،

نايمان مەن قوڭىراتتى قۋىپ سالدى.

قايران جەر، جاۋ يەلىگىنە كوشكەننەن سوڭ،

جوڭعاردىڭ الاتاۋى دەپ اتالدى.

قازبەك بەك تاۋاسارۇلىنىڭ «ءتۇپ-تۇقياننان وزىمە دەيىن» كىتابىن اشىپ كورسەك تە وسى دەرەك الدان شىعادى  (108 بەت), «بايدىبەك بالالارى كوبىنەسە بەس الاتاۋدى -ارقاس-لاباس-شۋاس-شىڭباس-تالاس ماڭىنا كوشىپ-قونىپ مەكەن ەتكەن» دەيدى. مۇندا دا  جوڭعار دەگەن اتاۋ مۇلدە جوق. ال ارقاستان باسقا اتاۋلار كۇنى بۇگىنگە دەيىن ساقتالعان. سول كىتاپتا كەيىننەن:  «تولە بي بيلەيتىن جايىلماس قاپال رۋلارى سول ءبىر زاماندا ارقاس تاۋىنىڭ ەڭ ءبىر شۇرايلى ايماعى بايانجۇرەكتە قىستايتىن ەدى» دەپ اتاپ كورسەتكەن. سول بايانجۇرەك تاۋى - قازىرگى اقسۋ اۋدانىنداعى اراسان اۋىلىنىڭ جەرى. وسى وڭىردەگى كونەكوز قاريالار - سلامپول، بالاتۇرسىن، قىزايبەكتەر: «قايران، ارقاسىم، جوڭعار اتالىپ، جاساپ تۇرسىڭ-اۋ» دەپ كۇرسىنەتىنىن قايتەرسىز؟ قازەكەم جەر-سۋ، ساي-سالا، تاۋلارعا ات قويۋدا شەبەر حالىق قوي. ارقاس-لاباس-شىڭباس-تالاس اتاۋلارى، ءبىر اتانىڭ بالالارىنداي ۇيلەسىپ،  جاراسىپ تۇرعان جوق پا؟ ەندى ءسوز سوڭىندا ايتايىن دەگەنىم، سول «جوڭعار الاتاۋى» دەگەندى وزگەرتىپ، ورنىنا «ارقاس الاتاۋى» دەپ بايىرعى اتاۋدى قايتارساق، تاريحقا جاسالعان قياناتتىڭ بەتىن قايتارعان بەرەكەلى ءىسىمىز بولار ەدى.   قۇرمەتتى وقىرمان، زيالى قاۋىم، سىزدەر قالاي قارايسىزدار؟...

ق. قۇدايبەرگەنوۆ،

الماتى وبلىسى.

«Abai.kz»