بازارداعى ءسۇتتى (زاۆودتان شىققان ءسۇت) ءىشىپ ۋلانىپ قالۋىڭىز مۇمكىن.

كۇندەلىكتى تۇتىناتىن ءسۇتىمىز كوبىنەسە سيىر ءسۇتى بولعاندىقتان، سيىر ءسۇتى تۋرالى جازايىن. تابيعي سيىر ءسۇتىنىڭ قۇرامىندا كوپتەگەن پايدالى مينەرالدار مەن ۆيتاميندار بار.

زەرتتەۋلەرگە نەگىزدەلگەندە (2008 جىلى) سيىر ءسۇتى بۇلشىق ەتتىڭ ءوسۇىن جەدەلدەتەدى ەكەن. ياعني سۇيەك بەن بۇلشىق ەتتىڭ ءوسۋى بالالاردىڭ بويشاڭ ءارى دەنەلى بولىپ وسۋىنە كومەكتەسەدى.  تاعى ءبىر زەرتتەۋلەر بويىنشا (The American Journal of Clinical Nutrition. 85 (5): 1203–11.) ءسۇتتىڭ قۇرامىنداعى لينولين قىشقىلى ادام دەنەسىندەگى ارتىق مايدى ىدىراتادى، ياعني سيىر ءسۇتى ارتىق سالماقتان (ارىقتاۋعا) پايداسىن تيگىزەدى. امەريكا تاعام تانۋ مەكەمەسى سيىر ءسۇتىن سۇيەكتى قاتايتۋ ءۇشىن دەنەسىندە كالسي قۇرامى از بالالارعا ۇنەمى ءىشىپ تۇرۋدى ۇسىنعان.

1999 جىلى انىقتالعان “تاعامدىق بيوحيميا” جۋرناللىنا شىققان زەرتتەۋلەر (Nutritional biochemistry) بويىنشا سيىر ءسۇتى كالسي گە باي جانە ءسۇتتىڭ قۇرامىنداعى كالسي باسقا كالسيگە باي وسىمدىكتەردىڭ كالسيىنە قاراعاندا وڭاي سىڭەدى. ياعني باسقا وسىمدىكتەر كالسيگە باي بولعانىمەن دەگەنگە تۇگەلدەي تارامايدى. ال ءسۇتتىڭ قۇرامىنداعى كالسي دەنەگە تولىق تارالادى.

ال كەي جاعىدايدا سيىر ءسۇتىن قابىلداۋعا بولمايتىن اۋرۋلار بولادى. ياعني ونداي اۋرۋلارعا دارىگەر ءوزى كەڭەس بەرەدى. ءبىز بۇل جەردە ول تۇرالى ايتپاي اق قويايىق. سەبەبى وتە ۇزاق بولىپ كەتەدى.

تازا، تابيعي ءسۇت ۇزاق ساقتالمايدى. سەبەبى ءسۇتتىڭ قۇرامىنداعى lactobacilli دەپ اتالاتىن اشىتقى باكتەريا ءسۇتتى اشىتىپ جىبەرەدى. ياعني عىلىمي جولمەن ايتساق جوعارىداعى اتالعان باكتەريا سۇتتەگى لاكتوزانى لاكتون (lactic acid) گە اينالدىرىپ تاستايدى. سوندىقتان تازا ءسۇت 2-3 گرادۋس ارالىعىندا بولسا، ياعني مۇزداتقىشتا ساقتاساق بار بولعانى 7-10 كۇنگە دەيىن عانا ساقتاي الامىز. ال ودان جوعارى تەمپەراتۋرادا ءتىپتى دە از اق ۋاقىت ساقتالادى.

ال زاۆودتان شىققان سۇتتەر نە ءۇشىن 6 ايعا دەيىن ساقتالادى؟

تازا ءسۇت از اق ۋاقىت ساقتالادى. ول ءسۇت وندىرەتىن كومپانيالار ءۇشىن وتە ءتيىمسىز، ياعني اقشا تاپپاي قالادى. سول ءۇشىن ولار “پاستەرلەۋ” دەگەن تەحنولوگيا قولدانادى. تازا ءسۇتتى پاستەرلەيدى. پاستەرلەۋ دەگەن نە؟ ول دەگەن ءسۇتتى وتە جوعارى تەمپەراتۋرادا قىزدىرىپ، قايتا وتە تەز سۋىتۋ دەگەن ءسوز. وسى جوعارى تەمپەراتۋرادا قىزدىرىپ (170-200 C دەيىن) قايتا تەز سۋىتقاندا جوعارىداعى ءبىز اتاعان ءسۇتتى اشىتاتىن اشىتقى باكتەريا، lactobacilli دەپ اتالاتىن باكتەريا ءولىپ قالادى دا ءسۇت اشىماي ۇزاق ساقتالادى.

پاستەرلەنگەن ءسۇتتىڭ پايداسى مەن زيانى.

پايداسى ءسۇت وندىرەتىن كومپانيالار ءسۇتتى كوپ ۋاقىت ساقتاي الادى دا اقشاعا قارىق بولادى.

زيانى جاڭاعى lactobacilli دەگەن اشىتقى باكتەريا K2 ءۆيتامينىن جاسايدى. ول ۆيتامين ءسۇتتىڭ ءنارىنىڭ ادام دەنەسىنە سىڭۋىنە كومەكتەسەدى. تاعىدا lactobacilli اشىتقى باكتەرياسى ءسۇت قانتىن (لاكتوزا) وزگەرتىپ دەگەنگە جىلدام تاراتادى. بۇنى بازار ءسۇت، ياعني زاۆوتتىڭ ءسۇتى تەز سىڭبەيدى سوندا وزىڭىزدە سەزەسىز. ارتىق ىشسەڭىز اسقازانعا باتادى. تاعى دا پاستەرلەنگەن سۇتتە كالسي دەنەگە سىڭبەيدى. ياعني ءسۇتتىڭ قۇرامىنداعى بويدى وسىرەتىن، سۇيەكتى مىقتى ەتەتىن كالسي فوسفاتىن وسى lactobacilli اشىتقى باكتەرياسى سىڭىرەدى. سوندا بازار (پاستەرلەنگەن سۇتتە) سۇتتە lactobacilli اشىتقى باكتەرياسى جوق بولعاندىقتان ول ەندىگى جەردە بىزگە ءسۇتتىڭ قۇرامىنداعى بويدى وسىرەتىن، سۇيەكتى مىقتى ەتەتىن كالسي فوسفاتىن بەرە المايدى.

ءسۇت وندىرەتىن كومپانيالارعا ول دا ازدىق قىلىپتى. جاقىنعى كەزدەردە سۇتكە سۋتەكپەروكسيدى مەن فورمالين قوساتىندى شىعارىپتى. شەت ەلدە وسىنداي جاعىداي انىقتالعان. ءبىزدىڭ سۋتتەرگە سۋتەكپەروكسيدى مەن فورمالين قوساتىنىن دا قوسپايتىنىن دا بىلمەيمىز.

سۋتەكپەروكسيدى مەن فورمالين نە ءۇشىن قوسادى؟

ولار ءسۇتتى ءتىپتى دە ۇزاق ساقتاۋعا كومەكتەسەدى.

بۇل ەكى زات وتە ۋلى زاتتار. وندا نەگە سونداي ءسۇتتى ىشكەن بەتى ادام ۋلانىپ ءولىپ قالمايدى؟ سەبەبى ولاردىڭ دوزاسى از. ءبىر جولدا ۋلاپ ولتىرمەگەنىمەن ۇزاق ۋاقىت تۇتىنۋ بارىسىندا مىندەتتى تۇردە ۋلايدى. ياعني زيانى بىرتىندەپ بىلىنەدى. سوندىقتان تابيعي ءسۇتتى تۇتىنعان دۇرىس.

جەكسەن توقتارباي

Abai.kz