ءبىر جىلدان بەرى ەل اراسىن دۋىلداتقان «زەينەتاقى بەزگەگىنە» ەم تابىلعان سياقتى. 23 قاڭتاردا مەملەكەت باسشىسى ەلدەگى زەينەتكەرلىك سالىمداردىڭ ءبارىن ءبىر قورعا بىرىكتىرىپ، مەملەكەت قاراماعىنا بەرۋدى تاپسىردى.
سوڭعى جىلداردا زەينەتاقى قورلارىنىڭ شىعىنى كىرىسىنەن كوپ. 15 جىل بويى بۇكىل حالىق بولىپ جيعان-تەرگەنىمىزدى شاشاۋ شىعارماي ساقتاۋدىڭ تالاي امالى ايتىلعان. ونىڭ ءبىرىنشىسى - زەينەت جاسىن كوتەرۋ «باستاماسى» جاپپاي نارازىلىق تۋدىردى. ول تۋرالى بۇرىن دا جازعانبىز («مەرەكەلىك سىيلىق: زەينەتكە 63 جاسىڭىزدا شىعۋىڭىز مۇمكىن». №18-19, 6 ناۋرىز، 2012, «زەينەتاقى قورلارى دەمىگىپ تۇر...» №96, 4 جەلتوقسان، 2012). ەكىنشىسى - مىندەتتى سالىمداردى 10 پايىزدان اسىرۋ جايلى ايتۋ ءتىپتى ەرتە. نە كەرەك، «التىن باستار» ويلاسا كەلە كوپ قوردىڭ ءبارىن ءبىر «قوراعا» تىعاتىن بولىپ كەلىسىپتى. ونىڭ ۋاقىتى دا بەلگىلەنىپ قويدى. 2013 جىلدىڭ 1 شىلدەسى. ال قاراپايىم حالىق «ۇلار ۇمىتتەگى» اقشامنىڭ جايى نە بولادى؟» دەپ الاڭداي باستادى. نە كەرەك، قوردىڭ ەڭ پىسىعى «كاپيتال» بولىپ شىقتى. سالىمشىلارىنا «ەسەپشوتىنداعى قاراجات ءبىر تيىنىنا دەيىن ساقتالادى» دەگەن مازمۇندا حات جازىپ جاتىر. ياعني 10 زەينەتاقى قورىندا شاشىراپ جۇرگەن 20 ملرد. دوللارىمىز «تىرناعى دا قيسايماي» ءبىر قازانعا قۇيىلادى. ەندى ول قازاندى قالاي ساپىرسا دا ۇلتتىق بانكتىڭ ءوز ەركى.

ءبىر جىلدان بەرى ەل اراسىن دۋىلداتقان «زەينەتاقى بەزگەگىنە» ەم تابىلعان سياقتى. 23 قاڭتاردا مەملەكەت باسشىسى ەلدەگى زەينەتكەرلىك سالىمداردىڭ ءبارىن ءبىر قورعا بىرىكتىرىپ، مەملەكەت قاراماعىنا بەرۋدى تاپسىردى.
سوڭعى جىلداردا زەينەتاقى قورلارىنىڭ شىعىنى كىرىسىنەن كوپ. 15 جىل بويى بۇكىل حالىق بولىپ جيعان-تەرگەنىمىزدى شاشاۋ شىعارماي ساقتاۋدىڭ تالاي امالى ايتىلعان. ونىڭ ءبىرىنشىسى - زەينەت جاسىن كوتەرۋ «باستاماسى» جاپپاي نارازىلىق تۋدىردى. ول تۋرالى بۇرىن دا جازعانبىز («مەرەكەلىك سىيلىق: زەينەتكە 63 جاسىڭىزدا شىعۋىڭىز مۇمكىن». №18-19, 6 ناۋرىز، 2012, «زەينەتاقى قورلارى دەمىگىپ تۇر...» №96, 4 جەلتوقسان، 2012). ەكىنشىسى - مىندەتتى سالىمداردى 10 پايىزدان اسىرۋ جايلى ايتۋ ءتىپتى ەرتە. نە كەرەك، «التىن باستار» ويلاسا كەلە كوپ قوردىڭ ءبارىن ءبىر «قوراعا» تىعاتىن بولىپ كەلىسىپتى. ونىڭ ۋاقىتى دا بەلگىلەنىپ قويدى. 2013 جىلدىڭ 1 شىلدەسى. ال قاراپايىم حالىق «ۇلار ۇمىتتەگى» اقشامنىڭ جايى نە بولادى؟» دەپ الاڭداي باستادى. نە كەرەك، قوردىڭ ەڭ پىسىعى «كاپيتال» بولىپ شىقتى. سالىمشىلارىنا «ەسەپشوتىنداعى قاراجات ءبىر تيىنىنا دەيىن ساقتالادى» دەگەن مازمۇندا حات جازىپ جاتىر. ياعني 10 زەينەتاقى قورىندا شاشىراپ جۇرگەن 20 ملرد. دوللارىمىز «تىرناعى دا قيسايماي» ءبىر قازانعا قۇيىلادى. ەندى ول قازاندى قالاي ساپىرسا دا ۇلتتىق بانكتىڭ ءوز ەركى.
6 اقپاندا ۆيتسە-پرەمەر قايرات كەلىمبەتوۆ تە سونى ايتتى. «قازاقستاندا قۇرىلىپ جاتقان بىرەگەي جيناقتاۋشى زەينەتاقى قورىنىڭ (بزجق) يەسى - قازاقستان ۇكىمەتى، ال اكتيۆتەرىن باسقارۋ ۇلتتىق بانك ەنشىسىندە. ەسەسىنە قازىرگى زەينەتاقى قورلارى تۇگەل تاراتىلماي، ينۆەستيتسيالىق پورتفەلدى باسقارادى»، - دەدى تولىقتىرىپ. سوندا ەندى قورلار نەمەن اينالىسادى دەيسىز عوي. 7 اقپاندا گريگوري مارچەنكو زەينەتاقى قورلارىنىڭ ءۇش «ۆاريانتى» بار ەكەنىن اشىق ايتتى. «زەينەتاقى قورلارى باسقارۋشى كومپانياعا اينالۋى مۇمكىن (كەلىمبەتوۆ مىرزا ايتقانداي - رەد.), نەمەسە تەك قانا ەرىكتى سالىمدارمەن جۇمىس ىستەيتىن زەينەتاقى قورى رەتىندە جۇمىسىن جالعاستىرادى، يا بولماسا ءوز ەركىمەن تاراتىلىپ، نارىقتان كەتەدى. ءوزىن-ءوزى جويعىسى كەلەتىن قورلار اكتيۆتەرىن ساتىپ، باستاپقى كاپيتالىن قايتارىپ الا الادى. بۇل ەندى قوردىڭ ءوز شارۋاسى».
بۇل جاعدايدان ايقىن ۇتىلىپ تۇرعان ءبىر تاراپ بولسا، ول جيناقتاۋشى زەينەتاقى قورلارى. ءبىز حابارلاسقان قورلاردىڭ وكىلدەرى ازىرگە تۇسىنىكتەمە بەرۋدەن باس تارتىپ وتىر. سوعان قاراعاندا، اياق استىنان مۇنداي شەشىم قابىلدانارىن وزدەرى دە كۇتپەگەن سياقتى. «قىزمەتكەرىمىز قىسقارىپ، ەلدى جاپپاي جۇمىسسىزدىق جايلايدى» دەپ قورقىتىپ قوياتىندار بار. بىراق شىندىقتىڭ كوزىنە تۋرا قاراساق، سالىمشى، ياعني ءسىز بەن ءبىز «پارازيت» قوردى اسىراعىمىز كەلمەيدى عوي؟ «كوپ قوردىڭ بولۋىنىڭ ارتىقشىلىعى - تاڭداۋ ەركىندىگى» دەيدى  بىلگىشتەر. بىراق جاسىرىپ نە قىلامىز، جەمە-جەمگە كەلگەندە قازاقتىڭ قارجىلىق ساۋاتى ايلىعىن ساناپ الۋدان اسپايدى. اۋىلداعى كەز كەلگەن مۇعالىمنەن سۇراڭىز، «ديرەكتوردىڭ ايتۋىمەن «اتامەكەنگە» (شارتتى تۇردە الىنىپ وتىر- رەد.) كىردىك قوي» دەيدى الاڭسىز. كەزىندە اۋدان، اۋىل باسشىلىعىنا قاي قوردىڭ «قولى» ءبىرىنشى جەتسە، حالىقتىڭ اقشاسى سونىڭ الاقانىندا كەتتى. ال زەينەتاقى قورلارىنىڭ ينۆەستيتسيالىق تابىسىن ەسەپتەپ، جيناعىن ەسەلەۋدى ويلايتىن «كوزى اشىق» كىسىلەر 2-3 پايىزدان اسپايدى.
ياعني قوعامدا قورلارعا جانى اشىپ بارا جاتقان ەشكىم كورىنبەيدى. كۇنى كەشە ءماجىلىس دەپۋتاتى داريعا نازارباەۆا: «زەينەتاقى قورلارىنىڭ كوميسسياسى وتە جوعارى. حالىقارارىق ساراپشىلاردىڭ ەسەبىنشە قورلاردىڭ كوميسسياسى بۇكىل سالىمنىڭ 25-30 پايىزىن قامتىعان. جيناقتاۋشى قورلار كوميسسيا بەلگىلەيتىن كەزىندە ءوزىنىڭ تابىس دەڭگەيىمەن، ەلدەگى ينفلياتسيا دەڭگەيىمەن ساناسپايدى»، - دەپ ۋايىمداعان بولاتىن. «ۇلار ۇمىتتەردىڭ» «دارىنسىز مەنەدجمەنتىن» دە اياۋسىز سىناعان.
بەلگىلى قارجىگەر وراز جاندوسوۆتىڭ پىكىرى دە «وزدەرىنە دە سول كەرەك»-كە سايادى: «زەينەتاقى قورلارى ءبىزدىڭ سالىمدارىمىزدى وتە جاقسى باسقاردى دەپ ايتا المايمىن. ءتىپتى ناشار باسقاردى دەۋگە بولادى. ءبىز جالاقىمىزدىڭ 10 پايىزىن بەرەمىز، ولار وزدەرىنە اسپانداتىپ ايلىق بەلگىلەيدى، ال ينۆەستيتسيالىق تابىسى ينفلياتسيادان اسا المايدى. مىندەتتى سالىمدارعا سەنىپ العان زەينەتاقى قورلارى ەرىكتى زەينەتاقى سالىمدارىن ىزدەگىسى كەلمەيدى. ايتپەسە ولار ءۇشىن سالىق جەڭىلدىكتەرى 1997 جىلى-اق قاراستىرىلعان. ەندى ولار نارىقتىق ەكونوميكا شارتتارىمەن جۇمىس ىستەپ كورسىن»، - دەپ قۋلانا جىميدى. سينگاپۋر، مالايزيا، وڭتۇستىك كورەيا سياقتى ەلدەردە حالىقتىڭ سالىمدارىن مەملەكەت باسقاراتىنىن دا، «وندا تۇرعان ەشتەڭە جوق» ەكەنىن دە جاندوسوۆ مىرزادان بىلدىك.
ەندى ويلايسىڭ. تاۋەلسىز ساراپشىلار جيناقتاۋشى جۇيە ءوزىن اقتامادى، بۇرىنعىداي سوليدارلىق جۇيەگە كوشۋ كەرەك دەگەندى ايتادى. سوندا جاڭا جۇيەنىڭ سوليدارلىق جۇيەدەن ايىرماشىلىعى قايسى؟ مەملەكەتكە بەرىپ وتىرعان زەينەتاقى سالىمدارىنىڭ - قاراپايىم سالىقتان نە وزگەشەلىگى بار؟ اقىرى مەملەكەتكە، اقىرى مىندەتتى تۇردە اۋداراسىڭ، ول اقىرى وسى مەملەكەتتىڭ ەكونوميكاسىنا قۇيىلادى، اقىرى قايتارىمىن دا مەملەكەتتەن عانا كۇتەسىڭ. بۇل - سالىقتى كوبەيتىپ، كوزبوياۋ ءۇشىن «زەينەتكەرلىك سالىم» اتاي سالۋدىڭ ءبىر جولى ەمەس پە؟.. سوڭعى كەزدە بيۋدجەتتى تولتىرۋدىڭ نەبىر قيتۇرقى ارەكەتتەرىن بايقاپ ءجۇرمىز عوي ايتپەسە...
«جيناقتاعى اقشا بۇرىنعىداي «جابۋلى قازان» بولمايدى. و دۇنيەلىك بولعان، شەت ەل اسقان 750 مىڭ سالىمشىنىڭ اقشاسى دا جەكەلەگەن كاسىپكەرلەردىڭ قالتاسىندا قالمايدى»، - دەپ قۋانادى ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ ءمينيسترى سەرىك ابدەنوۆ. ەلدى ۋايىمداپ، «جەكەلەگەن كاسىپكەرلەرگە» جەم بولماسىن دەيدى عوي. ال ءبىزدىڭ ۋايىم - «جەكەلەگەن كاسىپكەرلەردىڭ» ۋىسىنان شىعىپ، جەكەلەگەن شەنەۋنىكتەرگە تۇتىلمايمىز با دەگەن ۋايىم. ەرتەڭ جەلدىڭ قاي جاقتان ەسىپ، تاعى قانداي رەفورما بولارىن كىم ءبىلسىن. ايتەۋىر حالىقتىڭ ازىرگى ويى - «ايدالاداعى كارىس پەن ورىسقا جەلىنگەنشە، تۋعان وكىمەتىمە جەلىنگەن جاقسى» دەگەنگە سايادى. قانشا دەگەنمەن، ۇيرەنىپ قالدىق قوي...

تاقىرىپقا وراي
ايدار الىباەۆ، زەينەتاقى قورلارى اسسوتسياتسياسىنىڭ پرەزيدەنتى:
زەينەتاقى سالىمدارىن شەنەۋنىكتەردەن الىس ۇستاۋ كەرەك
- مەملەكەتتىڭ قانداي قارجىگەر ەكەنىن جاقسى بىلەمىز. ۇلتتىق بانك قاراماعىنداعى قاراجاتتى قالاي باسقارادى، ونى دا ازداپ بولجاي الامىز. مىسالى، ۇلتتىق قوردىڭ قارجىسى تابىسى وتە تومەن باتىس قاعازدارىندا جاتىر. سوندىقتان ۇلتتىق بانك ءبىر كۇندە وزگەرىپ، زەينەتكەرلەردى باراقاتقا كەنەلتەرىنە كۇمانىم بار. جيناقتاۋشى جۇيەنىڭ العاشقى جەمىسى كەم دەگەندە 40 جىلدا بەلگىلى بولادى. ال ەل ءۇشىن ەڭ قيىن كەزەڭدەردە ۇكىمەتتەن كومەك سۇراماي، داعدارىستان ءوز كۇشىمەن شىققان جۇيەگە، 15 جىل بويى جۇمىس ىستەگەن جۇيەگە كۇرت وزگەرىستەردىڭ كەرەگى جوق ەدى. مەنىڭشە، زەينەتاقى سالىمدارىن شەنەۋنىكتەردەن الىس ۇستاۋ كەرەك.

سەرىك وسپانوۆ، ءماجىلىس دەپۋتاتى:
بايبالام سالاتىن نەگىز جوق
- پرەزيدەنت تاپسىرما بەرگەندىكتەن، بۇل قالاي دا ىسكە اسىرىلاتىن شارۋا. ۇكىمەت پەن ۇلتتىق بانك ناقتى مەحانيزمدەرىن ايقىنداپ العان سوڭ حالىق قالاۋلىلارى - ءبىزدىڭ، دەپۋتاتتاردىڭ الدىنا كەلىپ ول ۇسىنىستارىن جەتكىزۋ كەرەك. بۇل  - ۇكىمەت ءوز بەتىمەن شەشىم قابىلداي سالاتىن ماسەلە ەمەس دەپ سانايمىن. قازىر ەلدە ون زەينەتاقى قورى بار، ولاردىڭ اكىمشىلىك شىعىنى بار، جارناماسى بار، شىعىنى از ەمەس. ينۆەستيتسيالىق تابىسىنا قاراساڭ، قورعا ساقتاعاننان گورى بانكتەردەگى دەپوزيتكە سالعان پايدالى. نەگىزگى سەبەپ سول. زەينەتاقى قورلارىنىڭ قازىرگى كوڭىل-كۇيى بەلگىلى. «ويباي، نە بولادى؟» دەپ اتتانعا كوشىپ جاتىر. ەڭ باستىسى، بۇل وزگەرىستەر حالىقتىڭ قامى ءۇشىن جاسالىپ جاتىر، حالىقتىڭ سالىمدارىنا نۇقسان كەلمەۋى كەرەك. قورقاتىن، بايبالام سالاتىن نەگىز جوق

«حالىق ءسوزى» گازەتى