بىزدە قاي سالا بولسا دا كوپ نارسە ءاتۇستى جاسالادى. تەرگەپ-تەكسەرۋ، ءتيىمدى-ءتيىمسىز تۇسىن ءتۇيسىنۋ دەگەن اتىمەن جوق. جوعارىدان ايتىلدى بولدى، ۇلارداي شۋىلداپ قويا بەرەتىن ادەتىمىز. «شەتەلدەن اسىل تۇقىمدى مال ساتىپ الۋ» ناۋقانى دا تۋرا وسىلاي باستالدى. وسىدان بىرنەشە جىل بۇرىن ومىرزاق شوكەەۆتىڭ (ول كەزدە شوكەەۆ پرەمەر-ءمينيستردىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى ەدى) «2015 جىلعا قاراي جىلىنا 60 مىڭ توننا ەت ەكسپورتتايمىز. ول ءۇشىن شەتەلدەن مال اكەلىپ، وسى سالانىڭ الەۋەتىن كوتەرۋ كەرەك» دەۋى مۇڭ ەكەن كۇللى شەنەۋنىك بىتكەن شەكارا اسىپ، شۇبىرىپ كەتتى. بەرىسى - اۆستريا، ارىسى - اقش، كانادا اسىپ بارىپ، كەلىسىم جاساسىپ قايتتى.

بىزدە قاي سالا بولسا دا كوپ نارسە ءاتۇستى جاسالادى. تەرگەپ-تەكسەرۋ، ءتيىمدى-ءتيىمسىز تۇسىن ءتۇيسىنۋ دەگەن اتىمەن جوق. جوعارىدان ايتىلدى بولدى، ۇلارداي شۋىلداپ قويا بەرەتىن ادەتىمىز. «شەتەلدەن اسىل تۇقىمدى مال ساتىپ الۋ» ناۋقانى دا تۋرا وسىلاي باستالدى. وسىدان بىرنەشە جىل بۇرىن ومىرزاق شوكەەۆتىڭ (ول كەزدە شوكەەۆ پرەمەر-ءمينيستردىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى ەدى) «2015 جىلعا قاراي جىلىنا 60 مىڭ توننا ەت ەكسپورتتايمىز. ول ءۇشىن شەتەلدەن مال اكەلىپ، وسى سالانىڭ الەۋەتىن كوتەرۋ كەرەك» دەۋى مۇڭ ەكەن كۇللى شەنەۋنىك بىتكەن شەكارا اسىپ، شۇبىرىپ كەتتى. بەرىسى - اۆستريا، ارىسى - اقش، كانادا اسىپ بارىپ، كەلىسىم جاساسىپ قايتتى.
وسى ارالىقتا مىڭ بولعىرلار، ەشكىمگە جالىندىرماي-اق، («قازاگروقارجى» مەكەمەسىن ايتامىز) «قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا ءىرى قارا مال ەتىنىڭ ەكسپورتتىق الەۋەتىن دامىتۋ» جوباسىن ازىرلەپ تاستادى. اراعا اي سالماي جاتىپ «2016 جىلعا قاراي ەلىمىزدەن ەكسپورتتالاتىن ءىرى قارا مال ەتىنىڭ كولەمىن 60 مىڭ تونناعا، ال 2020 جىلعا دەيىن 180 مىڭ تونناعا جەتكىزۋ ماقساتىندا الداعى 5 جىل ىشىندە ەلىمىزگە 72 مىڭعا جۋىق اسىل تۇقىمدى مال اكەلىنەدى»، - دەگەن تاباقتاي قۇجات تا تاستاي بولىپ، ۇكىمەتتىڭ تالقىلاۋىنا تۇسە قالماسى بار ما؟ «وتاندىق شارۋاشىلىقتاردا اسىل تۇقىمدى جانە تيىمدىلىگى جوعارى مالدىڭ جەتكىلىكسىزدىگىن ەسكەرە وتىرىپ، شەت ەلدەن ءىرى قارا مال اكەلىپ، ەت وندىرىسىنە باعىتتالعان جوعارى ءتيىمدى ءىرى قارا مال ءوسىرۋ شارۋاشىلىقتارىنىڭ جەلىسىن قۇرۋدىڭ تيىمدىلىگى وتە زور»، - دەپ شوكەەۆ مىرزا كۇن سايىن بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنا قاسقايىپ تۇرىپ سۇحبات بەرىپ جاتتى. اقىرىندا ۇكىمەتتە باعدارلامادا كورسەتىلگەنىندەي، الەمدەگى ەت يندۋسترياسى دامىعان اۆستراليا، اقش، كانادا سەكىلدى ەلدەردەن 72 مىڭعا جۋىق اسىل تۇقىمدى مال ساتىپ الىنسىن»، - دەگەن قاۋلى شىعىپ، قول قويىلىپ، بارماق باسىلدى دا «قازاگرونىڭ» سول كەزدەگى قوجايىنى اسىلجان مامىتبەكوۆتىڭ قولىنا تابىستالعان بولاتىن. وسىلايشا قۇنى 7 مىڭ دوللار تۇراتىن «امەريكالىق كۇيەۋ بۇقالاردىڭ» بىرنەشە تابىنى شەكارامىزدان امان-ەسەن كەلىپ، اتتادى. ولار قازاقتىڭ ءوڭى تۇرماق تۇسىنە دە كىرمەيتىن «جۇماق» جاعدايدا ءومىر ءسۇرىپ جاتقان ەدى.
ەندى، مىنە، سول مالدان قاۋىپتى اۋرۋ تابىلىپ وتىر. بىلتىر عانا اۆستريادان اكەلىنىپ، سولتۇستىك قازاقستاننىڭ «لەونوۆ» جانە «پولتاۆسكوە» شارۋاشىلىعىندا كۇتىپ-باپتالىپ جاتقان 722 باس سيىردىڭ بارلىعى اۋرۋ دا بولىپ شىقتى. اتتاي قالاپ ءجۇرىپ مۇحيتتىڭ ار جاعىنان الدىرىلعان ءىرى قارالار قازاققا مال، مامىتبەكوۆتىڭ وزىنە باق بولىپ جارىتپادى. اۋرۋ بولعاندا دا ەلىمىزگە ەجەلدەن تانىس - اۋسىل مەن برۋتسەللەز سەكىلدى ۇيرەنشىكتى كەسەل ەمەس، اتى دا زاتى دا بەيمالىم ۆيرۋستىق ديارەيا مەن شماللەنبەرگ دەگەن سۋ جاڭا اۋرۋ. ەڭ قورقىنىشتىسى، بۇل بەيمالىم ۆيرۋس ادامعا دا جۇعۋى مۇمكىن كورىنەدى. سوندىقتان ەل ۇكىمەتى ەكىنشى اقپان كۇنى ارقايسىسى 5-6 مىڭ دوللار تۇراتىن 722 باس ءىرى قارانىڭ بارلىعىنان اقساق بۇزاۋ دا قالدىرماستان ءبارىن ورتەپ جىبەرۋ تۋرالى قاۋلى قابىلداپ قويىپتى. توتەنشە جاعدايدان كەيىن شۇعىل تۇردە تەرىسكەي وڭىرگە تابان تىرەگەن اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترلىگى ۆەتەرينارلىق باقىلاۋ جانە قاداعالاۋ كوميتەتىنىڭ توراعاسى نىعمات جاقىپباەۆ ءىرى قارالاردىڭ اۆستريادان اۋىرىپ كەلگەنىن ءمالىم ەتتى. ونىڭ ايتۋىنشا، ەكى قوجالىققا اكەلىنگەن سيىردىڭ ونعا جۋىعى شماللەنبەرگ اۋرۋىنان ءولىپ، بىرقاتارى ءتولىن تاستاعان كورىنەدى. «اۆستريادان اكەلىنگەن ءىرى قارانىڭ قانى رەسەي مەن ۇلىبريتانيادا زەرتحانالىق تەكسەرىستەن ءوتتى. ساراپتاما اسىل تۇقىمدى مالداردان ۆيرۋستىق ديارەيا مەن شماللەنبەرگ اۋرۋىنىڭ قوزدىرعىشى  تابىلدى. ەندى ولاردىڭ كوزى جويىلادى. بۇل اۋرۋعا قارسى كۇرەسۋ ەم-شارالارى الەمدە جوق. جاڭادان شىققان ۆيرۋس ءتۇرى. اۋا ارقىلى تارايتىن ۆيرۋس. سوندىقتان سيىرلاردىڭ وكپەسىنە اممياك ەگىلىپ، ولتىرىلەدى. ال ولگەن مالدىڭ دەنەسى ورتەلىپ جىبەرىلەدى»، - دەيدى ول.
جارايدى دەلىك، ەڭ باستىسى، اۋرۋ وشاعى ەرتەرەك انىقتالىپ، جويىلاتىن بولدى. وڭىرگە تابان تىرەگەن ارنايى سانيتارلىق توپ «اۋرۋ مالدىڭ بارلىعىن بار-جوعى ەكى-اق كۇننىڭ ىشىندە جوق قىلامىز»، - الاقاندارىن ىسقىلاپ، دايىن وتىر. بارىنەن بۇرىن  اۋرۋ مالعا الدانىپ، قىرۋار قارجىسىنان ايرىلعالى وتىرعان شارۋالارعا قيىن بولعالى وتىر. شەتەلدەن اكەلىنگەن سيىرلارعا تولەنگەن قارجى «قازاگروقارجىنىڭ» قالتاسىنان تولەندى دەگەنىمەن، ميلليونداعان دوللار مەملەكەتتىڭ اقشاسى. سول سەبەپتى جەلگە ۇشقان قارجىنىڭ قايتۋى دا ەكىتالاي. ول ازداي ينسپەكتسيا وكىلدەرى «شارۋالاردىڭ شىعىنى وتەلمەيدى. بۇل ماسەلەمەن «قازاگروقارجى» اينالىسادى. ءبىز جاۋاپ بەرە المايمىز. شارۋالار وزدەرى سوتتاسا جاتار»، - دەپ ونسىز دا دەگبىرى كەتىپ جۇرگەن مالشى قاۋىمنىڭ جۇرەگىن ودان سايىن ۇشىرىپ قويدى. «اۋرۋ بولسا، نەگە الدىن-الا ەسكەرتپەگەن. قىرۋار قارجى شاشىپ شىعىندالماس ەدىك»، - دەيدى باسىنا بۇلت ۇيىرىلگەن شارۋشالىق باسشىلارى.
كەزىندە ماماندار مەملەكەتتەن بەرىلەتىن دەمەۋ قارجىلاردىڭ مولشەرى مەن سۋبسيديالاۋدىڭ ەرەجەلەرى حالىقارالىق ستاندارتارعا سايكەستەندىرىلمەي تۇرىپ،  اۋىلشارۋاشىلىق سالاسىمەن ويناۋعا بولمايتىنىن ايتۋداي-اق ايتقان بولاتىن. عالىمداردىڭ ەسەبىنشە، ەلىمىزدە ءبىر باس مالعا بار بولعانى 14 تسەنتنەردەن عانا ازىق وندىرىلەدى. بۇل - زووتەحنيكالىق نورمادان 2,3 ەسە تومەن كورسەتكىش. جەمشوبى جارىماسا، قانداي اسىل بولسا دا مالدان ۇلكەن جەتىستىك كۇتۋ اقىماقتىق دەگەن-تىن. وبالى نەشىك، كەزىندە اۋىل شارۋاشىلىق ءمينيسترى اقىلبەك كۇرىشباەۆ «سىرتتان وسىنشاما مال اكەلەمىز دەپ ءجۇرىپ، سانى ونسىز دا 5-6 مىڭعا دا جەتپەي تۇرعان اسىل تۇقىمدى مالدىڭ كوزىن قۇرتىپ المايىق»، - دەپ اشىقتان-اشىق بولماسا دا، قارسىلىق تانىتقان بولاتىن. ول سىرتتان اكەلەتىن مالدىڭ سانىن شەكتەۋ كەرەك دەگەن بولاتىن. سونداي-اق باسقا كليماتقا بەيىمدەلگەن مالدى اكەلىپ، اشىق شارۋاشىلىقتارعا شاشىپ جىبەرمەي، ارنايى جابدىقتالعان ورتالىقتاردا عانا جايعاستىرۋ جايىن كوتەرگەن-ءدى. الايدا بۇل اقىل دا ايتىلعان جەردە قالدى. اقىرى ايتقاندارى كەلدى. ەش دايىندىقسىز شەتتەن قىرۋار اقشاعا قىمبات مال ساتىپ اكەلۋدىڭ ارتى ۇلكەن شىعىنعا اكەلىپ سوعىپ وتىر. ميللونداعان قارجىعا تۇسكەن جوبانىڭ ءبىر بۇرىشى تەسىلدى دە قالدى.
ايتپاقشى، كەشە اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترلىگىنىڭ وكىلدەرى وسى ماسەلەگە بايلانىستى ارنايى ءباسپاسوز ءماسليحاتىن وتكىزدى. اۋىل شارۋاشىلىعى ۆيتسە-ءمينيسترى گۇلميرا يساەۆانىڭ ايتۋىنشا، بار گاپ اۆستريادا جاتقان  كورىنەدى. ياعني اۆستريانىڭ ۆەتەرينارلىق قىزمەتى ەلىمىزگە تاسىمالدانىپ جاتقان ءىرى قارا مالدىڭ اراسىندا قوزدىرعىش ۆيرۋستىق ديارەياسى بار جانۋارلار بولۋى مۇمكىن ەكەنىن ەسكەرتپەگەن. «سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىنا جەتكىزىلگەن 722 باس ءىرى قارا اۆستريانىڭ 400-گە جۋىق فەرمەرلىك شارۋاشىلىقتارىنان جينالىپ، ەلىمىزگە تاسىمالدانعان. سونىمەن قاتار، وتكەن جىلعى جازدىڭ اياعىندا اۆسترياداعى ءىرى قارانى تەكسەرۋ بارىسىندا جانۋارلاردىڭ 90 پايىزىنا دەيىنگى كولەمىنىڭ قانىندا شماللەنبەرگ ۆيرۋسىنا انتيدەنەلەر تابىلعان. بۇعان قوسا، اتالعان توپتامادا جەتكىزىلگەن مالدىڭ اراسىندا ينفەكتسيالىق رينوتراحەيت جۇقتىرعاندار انىقتالدى. ال مۇنداي دەرەكتەردەن ءبىزدىڭ ۆەتەرينار بەيحابار بولعان»، - دەيدى يساەۆا حانىم.
سونداي-اق ول قازىرگى كەزدە اۆستريالىق تاراپ قازاقستاندىق زەرتحانالارداعى زەرتتەۋلەردىڭ ناتيجەسىن مويىنداماي وتىرعانىن ءمالىم ەتتى. سول سەبەپتى، قازاقستان تاراپى حالىقارالىق ەپيزووتيكالىق بيۋرونىڭ رەفەرەنت-زەرتحانالارىنا جۇگىنىپتى. «ولار ءوز كەزەگىندە قازاقستاندىق ۆەتەرينارلار قويعان دياگنوزدى قۇپتاپ وتىر»، - دەگەن ول اۆستريادان شىعىن بولعان قارجىنى قايتارىپ الۋ ماسەلەسى قوزعالىپ جاتقانىن اتاپ ءوتتى.
شماللەنبەرگ جاڭادان پايدا بولعان اۋرۋ تۇرىنە جاتادى. ول قازاقستان بويىنشا عانا ەمەس الەمدەگى ەكزوتيكالىق اۋرۋ بولىپ سانالادى. بۇل اۋرۋدىڭ ۆيرۋسى العاش رەت وسىدان ەكى جىل بۇرىن (2011 جىلدىڭ ەكىنشى جارتىسى) گەرمانيانىڭ شماللەنبەرگ ەلدى مەكەنىندە تىركەلىپتى.

"حالىق ءسوزى" گازەتى