ازانشى
ءسوز باسى
«اۆتورلىق قۇقىم بار» دەپ ادام بالاسى ايتا المايتىن ءبىر ءان بار. وعان، ارتىق كەتسەم، اللا كەشىرسىن، العاش رەت سول ءاندى تۇسىندە ەستىپ، وڭىندە ورىنداپ شىققان سۇيىكتى پايعامبارىمىزدىڭ (س.ع.س.) جانىندا بولعان ساحابالارىنىڭ دا حاقىسى بولماعان. ءيا، ءيا، ول - اۆتورى جوق ءان. دۇرىسى، ونىڭ اۆتورى - اللانىڭ نىعمەتىن جەتكىزۋشى پەرىشتەلەردىڭ ءوزى...
ول ءان - ەشقاشان ءسوزى اۋدارىلمايتىن، اۋدارۋعا رۇقسات ەتىلمەگەن ءان. ول ءان - سان مىڭ عاسىردان بەرى ءبىر ءارپى دە، ءتىپتى، اۋەزىندەگى ءبىر بۋىن يا ەكپىن، ءتىپتى، ورىندالۋىنداعى تىنىسى، دەمى وزگەرمەي كەلە جاتقان ءان. ول ءان - قۇدىرەتتى ءان. قۇدىرەتتىلىگى سونداي، ەستىگەننىڭ جان-جۇرەگىن شىمىرلاتپاي قويمايدى. ادامدى ساباسىنا ءتۇسىرىپ، جان-جۇرەكتى بەسىككە سالعانداي، تەربەتپەي قويمايدى.
ءسوز باسى
«اۆتورلىق قۇقىم بار» دەپ ادام بالاسى ايتا المايتىن ءبىر ءان بار. وعان، ارتىق كەتسەم، اللا كەشىرسىن، العاش رەت سول ءاندى تۇسىندە ەستىپ، وڭىندە ورىنداپ شىققان سۇيىكتى پايعامبارىمىزدىڭ (س.ع.س.) جانىندا بولعان ساحابالارىنىڭ دا حاقىسى بولماعان. ءيا، ءيا، ول - اۆتورى جوق ءان. دۇرىسى، ونىڭ اۆتورى - اللانىڭ نىعمەتىن جەتكىزۋشى پەرىشتەلەردىڭ ءوزى...
ول ءان - ەشقاشان ءسوزى اۋدارىلمايتىن، اۋدارۋعا رۇقسات ەتىلمەگەن ءان. ول ءان - سان مىڭ عاسىردان بەرى ءبىر ءارپى دە، ءتىپتى، اۋەزىندەگى ءبىر بۋىن يا ەكپىن، ءتىپتى، ورىندالۋىنداعى تىنىسى، دەمى وزگەرمەي كەلە جاتقان ءان. ول ءان - قۇدىرەتتى ءان. قۇدىرەتتىلىگى سونداي، ەستىگەننىڭ جان-جۇرەگىن شىمىرلاتپاي قويمايدى. ادامدى ساباسىنا ءتۇسىرىپ، جان-جۇرەكتى بەسىككە سالعانداي، تەربەتپەي قويمايدى.
ول ءان - 360 ساعاتتىق مەريديانعا بولىنگەن جەر بەتىندە ۇزدىكسىز ايتىلىپ جاتادى. ءبىر بەلدەۋدە ايتىلىپ، اياقتالسا، كەلەسى بەلدەۋدە جالعاسىپ، ماڭگى ۇزىلمەيدى. سان عاسىردان بەرى بۇل جاھاندا ءاننىڭ ءۇزىلىپ، ورىندالماي قالعان كەزى بولعان دا ەمەس. ينشاللا، بولمايدى دا. ول ءان توقتاسا، وسىناۋ الەمنىڭ ءبىر بۇرىشىندا كىسەندەۋلى جاتقان تاجالعا كۇش بىتەدى، ول كىسەنىن ءۇزىپ، بوستاندىققا شىعىپ كەتەدى، ءسويتىپ، اقىرزامان بولادى دەيدى قازاق ول تۋرالى. راسىندا دا، ول ءان - تاجال بىتكەندى تۇقىرتقان ءان. يسلامنان حابارى بار ءار ادام ءبىر رەت بولسا دا، كوپتىڭ الدىنا شىعىپ ورىنداۋعا، جۇرتتى ۇيىتۋعا قۇشتار ەتەتىن ءان. ول ءان، البەتتە، مۇسىلمان قاۋىمىن ءبىر مەزگىلدە عيبادات ەتۋگە شاقىراتىن - ازان.
ازان: تاريحتان تابارىك
اۋەلدە ادامزات قوعامىنا يسلام ءدىنى تۇسكەننەن كەيىنگى ۋاقىتتا مۇسىلماندار بەس ۋاقىت نامازدى بولەك-بولەك وقيتىن بولىپتى. ءمىناجات ورنى - مەشىتتە دە ءبىر نامازدىڭ ءوزى توپ-توپ بولىپ كەلۋشىلەرگە قاراي بىرنەشە مارتە، از عانا جاماعاتپەن وقىلا بەرگەن. ءدىني قاقتىعىس ورشىگەن داۋىردە مۇشرىكتەردىڭ قىسپاعىندا ايقايلاپ، جۇرتتى ءبىر مەزگىلدە نامازعا شاقىرۋ مۇمكىن دە ەمەس ەدى. اللانىڭ ەلشىسى مۇۇحاممەد پايعامبار ءمادينا قالاسىنا كوشىپ كەلگەننەن كەيىن ءوزىنىڭ سوڭىنا ەرگەن قاۋىمعا بەس پارىزدىڭ ءبىرى - نامازدى جاماعاتپەن وقىعاننىڭ ۇلكەن ساۋاپ ەكەنىن جەتكىزدى. ول ءۇشىن بارلىق ساحابالارىن جيناپ، ءبىر مەزگىلدە ۇلكەن جاماعات بولىپ ناماز وقۋ ءۇشىن كوپشىلىككە ءمىناجات ۋاقىتى بولعانىن قالاي جاريالاۋعا بولاتىنىن اقىلداستى.
تاريحي دەرەكتەرگە جۇگىنسەك، العاشقى مۇسىلمان قاۋىمىنىڭ وكىلدەرى اراسىنان بىرنەشە ۇسىنىس ايتىلعان. ياعني، ساحابالاردىڭ بىرەۋى «ۇلكەن الاۋ جاعىپ، جۇرتتىڭ نازارىن اۋدارالىق» دەسە، بىرەۋى «تاياقشالارمەن بارابان سوعۋ ارقىلى داۋىس شىعارايىق» دەپتى. ەندى ءبىرازى قوڭىراۋ شالىپ، بەلگى بەرۋدى ۇسىنعان. الايدا، بۇل تاسىلدەر مۇحاممەد پايعامبارعا ۇنامايدى. ويتكەنى، ولاردىڭ ءبىرى قيسىنسىز بولسا، اقىلعا سىيىمدىسى حريستياندار مەن ياھۋديلەردەردىڭ قۇلشىلىققا جيناۋ تاسىلىنە ۇقسايتىن ەدى. بۇدان سوڭ ويدى سان جاققا جۇگىرتسە دە، ۇتىمدى شەشىم تاۋىپ، ءبىر بايلامعا كەلە الماعان ساحابالار سالى سۋعا كەتىپ تارقاسادى.
ارتىنشا تاڭ اتىسىمەن ساحابالاردىڭ ءبىرى ابدۋللا يبن زەيد يبن ابدي راببيحي اسىعا باسىپ پايعامبارعا كەلەدى. وعان ساحابانىڭ تاڭسارىدە كورگەن ءتۇسى سەبەپ بولادى. ابدۋللا يبن زەيد يبن ابدي راببيحي تۇسىنە سول كۇن پەرىشتە ەنگەنىن ايتادى. «پەرىشتەنىڭ قولىندا بىرنەشە تاياقشا بار ەدى. مەن سونى ساتۋىن سۇراپپىن. الگى پەرىشتە مەنىڭ تاياقشاعا قۇمارتۋ سەبەبىمدى سۇرادى. مەن وعان تاياقشالاردى سوعۋ ارقىلى مۇسىلمانداردى ءبىر مەزگىلدە اللاعا ءمىناجات ەتىپ، ناماز وقۋعا شاقىرعىم كەلەتىنىن ايتتىم. سودان كەيىن پەرىشتە: «ساعان ەڭ جاقسى ءتاسىلدى كورسەتەيىن بە؟» دەپ سۇرادى. «ءيا» دەدىم مەن. بۇدان سوڭ پەرىشتە ماعان بىلاي دەدى»، - دەپ، ابدۋللا يبن زەيد پايعامبارعا داۋىستاپ ازاندى ايتىپ بەرەدى... بۇدان سوڭ ساحاباسىنىڭ ءتۇسى مەن ورىنداعان اۋەنىن ۇيىپ تىڭداعان پايعامباردىڭ ءجۇزى جادىراپ: «بۇل شىن ءتۇس، اقيقات ءتۇس»، دەپ شىن قۋانعانىن بىلدىرەدى.
العاشقى ازانشى كىم؟
ءبىر قىزىعى، جابىرەيىل پەرىشتە ايان ەتكەن ازان تۋرالى ءتۇستى سول كۇنى ون ءبىر ساحابا كورگەن بولىپ شىققان. بۇل، راسىندا دا، جەبەۋشى پەرىشتەنىڭ مۇسىلماندارعا كورسەتكەن حيكمەتتى جولى بولاتىن. سوندىقتان، ارينە، ازان ايتۋ -يسلام الەمى ءۇشىن عيبادات ەتۋگە شاقىرۋ ءتاسىلى بولىپ قابىلداندى. جانە ساحابالاردىڭ كوبى كورگەن ءتۇستىڭ تەگىن ەمەستىگىن بىردەن بولجاعان پايعامبار سول كۇنى-اق ابدۋللا يبن زەيدكە تۇسىندە ايتىلعاندى حازىرەتى بىلالعا ۇيرەتۋدى بۇيىردى. ويتكەنى، حازىرەتى ءبىلال - داۋىسى اشىق، ءۇنى كوركەم، تىنىس كەڭ، بۇگىنگى تىلمەن ايتقاندا ناعىز ءانشى ادام بولعان. ال، ابدۋللا يبن ۋممە ماحتۋم اتتى ساحابا - ءبىلال سەكىلدى ەكىنشى ازانشى بولىپ بەكىتىلگەن.
بۇل تۋرالى، ارينە، كوپتەگەن ريۋاياتتاردا ءار قىرىنان ايتىلادى. ماسەلەن، حازىرەتى ومار: «مۇسىلماندار ماديناعا كەلگەندە ءبىر جەردە جينالىپ، ناماز ۋاقىتىن بەلگىلەپ الىساتىن. نامازعا ازان ايتپايتىن ەدى. ءبىر كۇنى نامازعا شاقىرۋ تۋرالى اقىلداستى. كەيبىرەۋلەر: «ناسارالار قوڭىراۋ شالعانداي، قوڭىراۋ شالىڭىز» دەسە، ەندى بىرەۋلەر: «ياھۋديلەردىڭ ءمۇيىز كەرنەي شالعانى سياقتى ءبىر نارسە شالايىق» دەستى. كەيىن حازىرەتى ومار: «نامازعا شاقىرۋعا ءبىر كىسىنى بەكىتپەيسىز بە؟» دەگەندە، پايعامبارىمىز: «ەي، ءبىلال، ورنىڭنان تۇر! نامازعا شاقىر!» دەپ ايتتى»، - دەيدى كىتاپتار بويىنشا.
«نامازعا اسىعىڭدار، ازاپتان قۇتقارىلۋعا اسىعىڭدار!»
وسىلايشا، ازان - يسلام ءدىنىنىڭ سيمۆوليكالىق ءبىر بەلگىسىنە اينالدى. پايعامبار ساحابالارىنىڭ ءبىرى حازىرەتى انەس ريۋايات ەتكەندەي، بىلالعا ازاننىڭ سوزدەرىن جۇپ-جۇپ قىلىپ، تاكپىردى تاق قىلىپ، «قات قامات يسسالات»-تى بولسا، ەكى رەت ايتۋ بۇيىرىلعان. قازاقشا ماعىناسى بويىنشا ايتساق، ازاننىڭ ءمانى مىناداي: «اللاھۋ اكپار» (4 رەت) -اللا ۇلى; «ءاشھادۋ ءاللا يللاھي يلاللا» (2 رەت) - اللادان باسقا قۇداي جوق ەكەنىنە كۋالىك ەتەمىن; «ءاشھادۋ ءاننا ءمۇحاممادۋ راسۋل اللا» (2 رەت) - مۇحاممەد اللانىڭ ەلشىسى ەكەنىنە كۋالىك ەتەمىن; «ءحايا ءالا اس-ساليات» (2 رەت) - قۇلشىلىق ەتۋگە (نامازعا) اسىعىڭدار; «ءحايا ءالا ءفالاھ» (2 رەت) - ازاپتان قۇتقارىلۋعا اسىعىڭدار; «اس-ءسالاتۋ ءاس حايرۋ مي ان-ناۋم» (2 رەت) - قۇلشىلىق ەتۋ (ناماز) ۇيقىدان ارتىق; «اللاھۋ اكپار» (2 رەت) - اللا ۇلى; «ءلا ءيلاھا يللا اللا» (1 رەت) - اللادان باسقا قۇداي جوق!
مۇنىڭ ىشىندەگى «قۇلشىلىق ەتۋ ۇيقىدان ارتىق» دەگەن ءسوز تاڭ نامازىندا عانا ايتىلادى جانە تاڭ نامازىنىڭ ازانى بەس ۋاقىت ناماز الدىندا ايتىلاتىن ازاننىڭ ىشىندەگى ەڭ ۇزاعى.
بەس ۋاقىت ناماز دەمەكشى، بەس ۋاقىت ناماز جانە قازا، ياعني، ۋاقىتىنان كەش وقىلعان نامازدار ءۇشىن عيبادات الدىندا ازان ايتۋ ەر ادامدار ءۇشىن عانا مىندەت سانالادى. ال ايەلدەردىڭ ازان، قامات ايتۋى مىندەت ەمەس.
ازان نە ءۇشىن داۋىستاپ ايتىلادى؟
جالپى، يسلام قاعيدالارى بويىنشا، ۇيدە، دالادا نەمەسە جالعىز يا كوپپەن وقىلاتىن ناماز الدىندا ازان ايتۋدىڭ وزىندىك زاڭدىلىقتارى بار. يبن حۋرايرا ريۋايات ەتكەندەي، «ەگەر ادامدار جاماعاتپەن ناماز وقۋدىڭ ساۋاپ ەكەنىن بىلسە، جارىسىپ، مەشىتكە جۇگىرىپ كەتكەن بولار ەدى. ەگەر دە ادامدار تاڭ نامازى مەن قۇپتان نامازىن جاماعاتپەن وقىعاندا نە ساۋاپ جازىلارىن بىلسە، ەڭبەكتەپ بولسا دا ءمىناجات ورنىنا بارعان بولار ەدى» دەگەن ەكەن پايعامبار ءبىر سوزىندە.
بۇدان اڭعارىلاتىنى، ۇنەمى جاماعاتپەن قۇلشىلىق ەتەتىن ورىندا تۇراقتى ازانشى بولۋ - ساۋاپتىڭ ساۋابى. ءتىپتى، «كىم دە كىم ساۋاپتان ءۇمىت ەتىپ، ۇزدىكسىز جەتى جىل ازان ايتسا، توزاق وتىنان قۇتىلادى» دەلىنەدى تاعى ءبىر حاديستە. ەندى بىرىندە ون ەكى جىل ازان ايتقانعا ءجاننات ءۋاجىپ بولاتىنى ايتىلادى.
الايدا، ازانشى بولۋ - كەز كەلگەننىڭ قولىنان كەلەتىن، كەز كەلگەنگە ءناسىپ بولاتۇعىن كاسىپ ەمەس. وعان ساحابالاردىڭ ءبىرى مالىك يبن ءال-حۋايريس ريۋايات ەتكەن مىنا ءبىر اڭگىمە دالەل بولا الادى:
«بىرنەشە كىسىمەن بىرگە پايعامبارىمىزدىڭ ۇيىنە كەلدىم. ءبىز پايعامبارىمىزدىڭ قاسىندا جيىرما كۇندەي تۇردىق. پايعامبارىمىز راحىمدى، مەيىرىمدى ەكەن، وتباسىمىزدى ساعىنعانىمىزدى ءبىلىپ: «ۇيلەرىڭىزگە قايتىڭىزدار. وتباسىلارىڭىزبەن بىرگە بولىڭىزدار. سوندا ناماز وقىڭىزدار. ولارعا ۇيرەتىڭىزدەر. ناماز ۋاقىتىندا داۋىسى جاقسى ءبىر كىسى ازان ايتسىن، جاسى ۇلكەندەۋى يمامدىق ەتسىن» دەدى».
البەتتە، كوپشىلىكتى نامازعا ۇيىتۋ ءۇشىن ازانشىعا ازانشى ءوز دەڭگەيىندە تولقىندى، تەرەڭ، سازدى اۋەنىمەن جەتكىزە بىلەرلىك قابىلەت قاجەت. ياعني، ازانشىعا تىنىسى تەرەڭ، قۋاتى كۇشتى، قۇلاققا جاعىمدى، ىرعاققا يكەمدى، اسەم داۋىس كەرەك. جابىرەيىل پەرىشتە ارقىلى ون ءبىر ساحاباعا ايان بولىپ جەتكەن اۋەن جۇرەك پەن الپىس ەكى تامىردى يدىرمەي قويمايتىن قۇدىرەتتى ءان - ازان سوندا عانا مۇسىلمان الەمىنىڭ نۇرى رەتىندە تارايدى. سوندا عانا جۇرەككە يمان ۇيالاتادى.
ال ازاندى داۋىستاپ ايتۋ نيەتى كوپشىلىككە ناماز ۋاقىتى جەتكەنىن ءبىلدىرىپ، حاباردار ەتۋ ءۇشىن ەمەس، جىن-شايتاندى ادامزات قاۋىمىنان الاستاتىپ، قوعامعا يمان ۇيىتۋ ءۇشىن قاجەت. وسى ورايدا، تاعى دا حاديسكە جۇگىنۋگە تۋرا كەلەدى.
ساحابالاردىڭ ءبىرى - ءابۋ حۋرايرا ريۋايات ەتكەن حاديس بويىنشا، «نامازعا ازان ايتىلعان كەزدە شايتان ارتىنان جەل شىعارىپ، ازان ەستىلمەيتىن جەرگە دەيىن قاشىپ كەتەدى» دەگەن ەكەن پايعامبارىمىز. دەمەك، ازاندى بار داۋىسپەن ايتۋ، مۇمكىندىگىنشە ەلگە ەستىرتە ايتۋ - ازانشىنىڭ پارىزى.
اتاتۇرىك ازاندى تۇرىك تىلىندە ايتقىزعان
راسىندا دا، يسلام قاعيداسى بويىنشا، ازاننىڭ ءماتىنى اۋدارىلمايدى. ونىڭ سەبەبى، قۇراننىڭ ءماتىنىن (ياعني، اللانىڭ ءسوزىن) وزگە تىلگە اۋدارىپ، تۇپكى ماعىناسىن اينىتىپ الۋدان، ياعني بۇرمالاۋدان ساقتاندىرۋ ماقساتىنان تۋعان. حاديستە سولاي دەلىنەدى. ايتسە دە، 1920-1930 جىلداردا تۇركيادا ازان تۇرىك تىلىندە ايتىلعان. ۇلتىنا دەگەن شەكسىز سۇيىسپەنشىلىگىمەن الەمگە تانىلعان مەملەكەت باسشىسى مۇستافا كەمال اتاتۇرىك سولاي شەشىم قابىلداعان.
قانشا تۇرىكشەلەپ، ازاننىڭ ءسوزىن جەرگىلىكتى حالىققا تۇسىنىكتى تىلدە جەتكىزدى دەسەك تە، اتاتۇرىك ازان ماتىنىندەگى «فالاق» ءسوزىن سول كۇيى قالدىرعىزعان. ويتكەنى، ءسوز جوق، اتاتۇرىك ءوز ەلىنە، مەملەكەتىنە ءامىرى ءجۇرىپ، ءوزىن قانشا قۇدىرەتتى ساناسا دا، جاراتۋشى يەنىڭ الدىندا شاراسىز ەكەنىن ەلگە ءامىرى جۇرسە دە، دىنگە ءامىرى جۇرمەيتىنىن بىلگەن. «...«فالاق» ءسوزى اۋدارىلماي قالدىرىلدى. ويتكەنى، ول «ازاپ، توزاق وتى» دەگەندەي ماعىنانى بىلدىرەتىن ەدى. اۋدارىلعاندا ول باستاپقى ءسوزدىڭ وزىندەي يبولماۋى مۇمكنى. سوندىقتان، ءدىني نايسحات رەتىندە قالدى» دەيدى ءدىنتانۋشىلار ول تۋرالى...
سولاي بولسا دا، 1950 جىلدىڭ 6 ماۋسىمىندا تۇركيادا وتكەن سايلاۋدا وپپوزيتسيا جەڭىسكە جەتىسىمەن ازاندى اراپ تىلىندە ايتۋعا ءۇزىلدى-كەسىلدى تىيىم سالعان اتاتۇرىك شەشىمىنىڭ كۇشى جويىلدى. سول كەزدەن باستاپ قايتادان تۇركيادا دا ازان تۇرىك تىلىندە ەمەس، قاسيەتتى قۇراننىڭ ءتىلى - اراب تىلىندە ايتىلا باستادى.
ايعا العاش قونعان ادام يسلامدى نە ءۇشىن قابىلدادى؟
...ازان - شىنىندا دا، جەر شارىندا 24 ساعات بويى ۇزدىكسىز ايتىلاتىن ءان. وتكەن جىلى «ءال-ۆاي ءال-يسلام» اتتى اراب جۋرنالىنا سىلتەمە جاساي وتىرىپ، «يسلام نيۋس» اگەنتتىگى وسىنداي اقپارات تاراتتى. اگەنتتىك دەرەگىنە سۇيەنسەك، بىرىككەن اراب امىرلىگىنىڭ ماتەماتيك-عالىمدارى ازاننىڭ ايتىلۋى ماسەلەسى بويىنشا ارنايى زەرتتەۋ جۇرگىزگەن. سونىڭ قورىتىندىسىن جاريالاعان عالىم ابدۋل حاميد ءال-فاديل ءبىزدىڭ 360 ساعاتتىق مەريدياننان تۇراتىن پلانەتامىزدا ءار مەريان ءبىر-بىرىنەن تۋرا ءتورت مينۋتقا بولىنەتىنىن ايتقان. باستاپقى ايتىلۋى بويىنشا دۇرىس نۇسقاسى ساقتالعاندا، ازان دا ورتا ەسەپپەن 4 مينۋت ايتىلادى. سوندىقتان دا، ازان ءبىر مەزگىلدە، ءبىر مەريدياندا ايتىلىپ بىتسە، كەلەسى مەريدياندا باستالىپ جاتادى. سوندىقتان دا، جەر شارىندا ازان 1440 مينۋت نەمەسە 24 ساعات بويى ۇزدىكسىز ورىندالادى.
ءيا، راسىندا دا، ازان - ايان ارقىلى جەتكەن ءان. ابدۋللا يبن زەيد يبن راببيحي كورگەن ءتۇستىڭ اينىماي ون ءبىر ساحاباعا ەنۋى، العاش رەت جەبىرەيىل پەرىشتەنىڭ ون ءبىر ساحابانىڭ تۇسىنە بىردەي ەنىپ، ازاندى ۇيرەتۋى تەگىن ەمەس.
كىم بىلەدى، 1969 جىلى ايعا قونىپ، ايدا ءجۇرىپ ازان ەستىگەن امەريكالىق ۇشقىش حيل ارمسترونگ پەن ونىڭ سەرىكتەرى - ولدرينگ پەن كوللينس تە سول ءسات، بالكىم، پەرىشتە كۇيگە ەنگەن بولار. پەرىشتەلەردى ەستىگەن بولار... يسلامنىڭ، بالكىم، حاق ءدىن ەكەنىنەن اللا تاعالا ءوزىن قۇدىرەتتى سەزىنىپ كەتەتىن ادامعا، ادامزات قاۋىمىنا ايعا قونعان سول قاۋىمنىڭ قاراپايىم وكىلدەرى ارقىلى بەلگى بەرگەن شىعار... كىم بىلەدى...
راسىندا دا، 2003 جىلى «تاتار يلە» باسىلىمىندا جاريالانعان اقپاراتقا جۇگىنسەك، 1969 جىلدىڭ 20 ماۋسىمىندا امەريكالىق استروناۆت حيل ارمسترونگ پەن ونىڭ سەرىكتەرى - ولدرينگ پەن كوللينس «اپوللون - 11» كوسموستىق كورابلى بورتىندا ايعا قونعان. الدىمەن ولارعا الىستان بۇلدىراپ اشىق تۇرعان ۇلكەن كىتاپ كورىنەدى. (ول قۇران بولعان دەيدى زەرتتەۋشىلەر.) ۇزاماي الىستان جەتكەن اۋەن سەكىلدى ءۇزىلىپ ءبىر ءان ەستىلەدى. العاشقىدا ول داۋىستى ۇشقىشتار راديو تولقىنىنىڭ جاڭعىرىعى دەپ ويلايدى. بىراق، ولار قونعان كەڭىستىكتە راديو قابىلداۋى مۇمكىن ەمەس ەدى... جەردەگى باقىلاۋشىلار دا ارنايى بايلانىس قۇرالى ارقىلى سول اۋەندى ەستىگەن. بىراق، ءبىر جاق «داۋىس جەردەن شىقتى» دەسە، ەندى ءبىر جاق «ايدان شىقتى» دەپ، اقىرى تىلسىم نارسەنى قابىلداي الماعان ولار ايتىسىپ، تارتىسىپ، ءبىر بايلامعا كەلە المايدى. كىتاپ سۋرەتكە ءتۇسىرىلىپ، داۋىس تاسپاعا جازىلىپ الىنسا دا، جۇمباق كۇيىندە قۇپيا ساقتالىپ قالا بەرەدى... ارادا ون ءتورت جىل وتكەندە، 1983 جىلى استرونوۆت حيل ارمسترونگ عىلىمي كونفەرەنتسياعا قاتىسۋ ءۇشىن مىسىرعا كەلەدى. كونفەرەنتسيا ءوتىپ جاتقاندا ازاننىڭ داۋىسى ەستىلەدى. بۇل، ارينە، پرەزيديۋمدا وتىرعان ارمسترونگتى ەلەڭدەتپەي قويمايدى. ءتۇرى سۇپ-سۇر بولىپ كەتكەن عالىم: «بۇل نە؟» دەپ سۇرايدى اينالاسىنداعىلاردان. بىلەتىندەر وعان ازان، ياعني، مۇسىلمانداردى نامازعا شاقىرۋ بەلگىسى ەكەنىن ايتادى. «وسى داۋىس! مەنىڭ العاش رەت ايعا قونعاندا ەستىگەنىم وسى داۋىس! مەنىڭ تۇلا بويىمنان شىپشىپ تەر شىققان بولاتىن...» دەپتى عالىم سول ساتتە. وسى كۇننەن باستاپ ايعا قونقان العاشقى ادام يسلام ءدىنىن قابىلداپ، مۇسىلمان بولىپتى.
ءسوز سوڭى
ازان ايتىلسا، جەر بەتى جۇماق ورناعانداي كۇيگە ەنەدى. ازان ايتىلسا، ادامنىڭ جۇرەگى شىمىرلاپ، قان تامىرلارى ءيىپ سالا بەرەدى. سوندىقتان دا، ازان العاشقى ايعا قونعان ۇشقىشتان كەيىن دە، بۇرىن دا تالاي-تالاي ادام بالاسىنىڭ يسلامدى قابىلداۋىنا تۇرتكى بولعان. وزگە ءدىندى ۇستانىپ، اداسقاندار مەن ءدىنسىزبىن دەپ كەلگەن تالايدىڭ ساناسىنا سىلكىنىس بەرىپ، ازان يمانىن ۇيىتقان.
قازىر دە ازان ايتىلسا، ادام ءبىر نارسەدەن كەش قالىپ جۇرگەنىن سەزىنبەي قويمايدى. ءيا، ازانشى سەزىندىرمەي قويمايدى. ول، ارينە، قۇلشىلىق. ءبىر اللاعا قۇلشىلىق.
«استانا اقشامى» گازەتى،
13.10.2009 جىل
