سۋرەتتە: ءسابيت بايدالى، «اق جول» قدپ ورتالىق كەڭەسىنىڭ حاتشىسى، قر مادەنيەت قايراتكەرى، جۋرناليست

سۋرەتتە: ءسابيت بايدالى، «اق جول» قدپ ورتالىق كەڭەسىنىڭ حاتشىسى، قر مادەنيەت قايراتكەرى، جۋرناليست

سونىمەن، قازاق الىپپەسى وزەكتى ماسەلە رەتىندە قازىرگى تاڭدا ەلباسىنىڭ تاريحي شەشىمىنە بايلانىستى كۇن تارتىبىنە قويىلىپ وتىر. الايدا، ادىلدىك ءۇشىن ايتۋ كەرەك، ىڭ-شىڭسىز، دابىرا-داقپىرتسىز، از سويلەپ، كوپ ءىس تىندىراتىن، قوعامىمىزدىڭ وزىق ويلى ازاماتتارى بۇل ماسەلەنى تاۋەلسىزدىك تاڭى اتىسىمەن-اق ايتا باستاعان. تاۋەلسىزدىگىمىزگە قول جەتكىزىپ، قازاقتىڭ كۇرمەۋى كوپ قوردالانعان كۇردەلى ماسەلەلەرىنىڭ اتتارى اتالىپ، تۇستەرى تۇستەلىپ جاتقان تۇستا 1991 جىلى وسى ماسەلەنى ەڭ العاش حالىقارالىق «قازاق ءتىلى» قوعامىنىڭ نەگىزىن قالاعان قوعام قايراتكەرى، بەلگىلى ءتىلتانۋشى عالىم، قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇعا اكادەميگى ءابدۋالي قايداروۆ كوتەرگەن بولاتىن. ال، 1993 جىلى ول تۇركيا سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن وتكەن تۇركيا، وزبەكستان، قازاقستان، قىرعىزستان، ازەربايجان جانە تۇركىمەنستان عالىمدارىنىڭ انكاراداعى كونفەرەنتسياسىنا قازاقستاننىڭ دەلەگاتسياسىن باسقارىپ بارىپ، بارشا تۇرىك حالىقتارىنا ورتاق 34 ارىپتەن تۇراتىن لاتىن ءالىپبيىنىڭ جوباسىنا قازاقستان تاراپىنان قول قويدى. وسى التى ەلدىڭ ىشىندە سودان بەرى وزبەك، ءازىربايجان، تۇركىمەن (تۇرىكتەر بۇرىننان لاتىن جازۋىن قولداناتىن) لاتىن جازۋىنا كوشىپ ۇلگەردى. ال ءابدۋالي قايداروۆ تۇركى حالىقتارىنا ورتاق كەلىسىلگەن لاتىن ءالىپبيىنىڭ جوباسىن قوسا وتىرىپ، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى ن.ءا.نازارباۆتىڭ اتىنا اشىق حات جازىپ، ونى «انا ءتىلى» گازەتىندە سول 1993 جىلدىڭ اياعىنا قاراي جاريالاتقان. بۇل ماسەلە عىلىمي ورتانىڭ تالقىسىنا تۇسكەن. تالاي پايدالى ۇسىنىس-پىكىرلەر، ناقتى ءىس-شارالاردى قابىلداۋدىڭ جولدارى ايتىلعان. قازاق الىپبيىنە قاتىستى ءا.قايداروۆ باستاعان عالىمداردىڭ ۇلگىسى - انكاراداعى سول جيىندا قابىلدانعان 34 تاڭبانىڭ نەگىزىندە جاسالعان 27 ارىپتەن تۇرادى.

90-شى جىلدارى مەملەكەتتىك ءتىلدى ءوز مارتەبەسىنە ساي قولدانۋ ماسەلەسىن تاباندىلىقپەن كوتەرگەن قوعام قايراتكەرى الدان سمايىل جاقىندا وسىنى، ونىڭ ۇستىنە 2007 جىلى ەل پرەزيدەنتى ن.نازارباەۆتىڭ قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ ح11 سەسسياسىندا لاتىن گرافيكاسىنا كوشۋ ماسەلەسىن تۇبەگەيلى زەرتتەۋدى تاپسىرعانىن، سوعان وراي ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىندە  بەلگىلى ءتىل عالىمدارى، قوعامدىق ينستيتۋت ماماندارىنان ارنايى كوميسسيا قۇرىلعانىن ءماجىلىس مىنبەرىنەن ەسكە سالا كەلىپ، وسى كوميسسيانىڭ نەگىزىندە بيىلعى جىلدىڭ ءبىرىنشى توقسانىنان كەشىكتىرمەي ارنايى مەملەكەتتىك كوميسسيا قۇرۋ قاجەت دەگەن ۇسىنىسىن ءبىلدىردى. «سول ارقىلى قازاق ءتىلىنىڭ لاتىن گرافيكاسىنداعى ءالىپبيىن جاساۋدى مۇمكىندىنشە تەزدەتۋ كەرەك»،- دەيدى دەپۋتات. ونىڭ ايتۋىنشا، ەلىمىز 2025 جىلى لاتىن الىپبيىنە تولىق كوشكەندە وسىعان دەيىن جازىلعان جانە جاسالعان ادەبي-عىلىمي جانە تاعى باسقا قۇندىلىق مۇرالاردى كيريلشەدەن جاڭا الىپبيگە ءتۇسىرىپ ۇلگەرۋگە ءتيىسپىز.

الدان سمايىل قوعامداعى باستى الاڭداۋشىلىقتىڭ ءبىرىنىڭ تامىرىن ءدوپ باسىپ، وزبەكستان، ازەربايجان ءىس-تاجريبەلەرىنە نازار اۋدارا وتىرىپ، لاتىنعا كوشۋدىڭ قاتەلىكتەرىن ازايتۋعا باعىتتالعان جول ايتىپ وتىر. «نۇر وتاندىق» ارىپتەسىن «اق جول» پارتياسى مۇشەلەرىنىڭ باسىم كوپشىلىگى قولدايدى. امانگەلدى ايتالىنىڭ جەتەكشىلىگىمەن پارتيا مۇشەلەرىنىڭ توبى ازىرلەپ، ورتالىق كەڭەس پرەزيديۋمى بەكىتكەن «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ 2011-2020 جىلدارعا ارنالعان جاڭا ۇلتتىق ساياسات تۇجىرىمداماسىندا»: «اقپاراتتىق كەڭىستىك دامۋ ەرەكشەلىكتەرىن جانە اقپارات ينفراقۇرىلىمنىڭ، ينتەرنەتتىڭ ۇلتتىق باسەكەلەستىككە قابىلەتتىلىك دەڭگەيىن انىقتاۋداعى ۇزدىكسىز ارتىپ كەلە جاتقان ماڭىزدى ەسكەرە وتىرىپ، جاڭا تالاپتارعا ساي قازاق ءالفاۆيتىن قابىلداۋ» قاجەتتىگى ايقىن جازىلعان. لاتىن الىپبيىنە ءوتۋ ارينە جەكەلەگەن ءبىر پارتيانىڭ مەنشىگىندەگى شارۋا ەمەس، سوندىقتان مۇندا ءبىر پارتيا ىشىندەگىلەردىڭ دە ءارتۇرلى كوزقاراستارى بولۋى تابيعي ءجايت. ءبىز لاتىنعا كوشۋگە قارسى ازاماتتاردىڭ پىكىرىن دە دۇرىس ءتۇسىنۋىمىز كەرەك. مەن، كەيبىرى بولماسا، ءبارى بىردەن ايتەۋىر بيلىكپەن بىتىسپەس كۇرەس جۇرگىزۋ كەرەك دەگەندى عانا زيالىلىق ساناپ، بيلىكتىڭ وڭ ايتقانىنا دا قالايدا قاسارىسا سويلەۋ سەكىلدى ويدىڭ بالاڭدىعىمەن ءجۇر دەپ ويلامايمىن. ءتىپتى اشىق حاتقا قول قويعانداردىڭ ءبىرازى لاتىن الىپبيىنە تۇبەگەيلى قارسى ەمەس بولىپ شىقتى. ءتۇبى ءالىپبي اۋىستىرىلاتىنىنا ءشۇبا كەلتىرمەي، الدىمەن ءتىلىمىزدى تۇزەپ الايىق، مەملەكەتتىك ءتىلدى شىن تۇعىرىنا تۇرعىزىپ الايىق، ماسەلەنى ابدەن تارازىلاپ الايىق، اسىرا سىلتەۋ بولماسىن، لاتىنعا كوشسەك ەشكىمدى الالاماي كوشىرۋ كەرەك دەگەن سىڭايلى پىكىرلەر ايتىلدى. سوندىقتان ولاردىڭ شىن جاناشىرلىقپەن ايتقان قاۋىپتەرىن مەيلىنشە نازارعا الىپ، ساياز قاراپ، سان سوعىپ قالماۋ ءۇشىن جاسالىپ جاتقان دابىل دەپ ەسەپتەپ، مۇنىڭ ءوزىن ۇلتتىق مەملەكەتتىڭ ىرگەسىن بەكىتە ءتۇسۋ ءۇشىن پايدالانىپ قالۋ كەرەك. لاتىن ءالىپبيىن مەملەكەتتىڭ ءتىلدىڭ تىرەگى ەتۋگە ۇمتىلۋ كەرەك، كوپ بولىپ وسىعان جۇمىلۋ كەرەك. بيلىكتەن ازاماتتىق قوعام تالاپ ەتۋگە قۇقىلى.

جالپى، ارىدەن ويلايتىن ازاماتتار ناقتى ىسكە كىرىسىپ تە كەتكەن، كىرىسە دە باستادى. مىسالى، وسىدان ءبىراز جىل بۇرىن «قازاق اقپارات اگەنتتىگى» ءوز اقپاراتتارىن شەت ەلدەردە تۇراتىن قازاقتارعا لاتىن ءالىپبيىنىڭ ءابدۋالي قايداروۆ جوباسىنىڭ نەگىزىندەگى لاتىن جازۋىمەن مەملەكەتتىك تىلدە تاراتۋدى ىسكە اسىرىپ، ول جالعاسىن تابۋدا. ال، م.اۋەزوۆ اتىنداعى اتىنداعى ادەبيەت جانە ونەر ينستيتۋتىنىڭ ديرەكتورى، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى ءۋاليحان قاليجان «الاش ايناسى» گازەتىنە (21.02.2013 جىل) بەرگەن سۇحباتىندا «...ءبىز لاتىن ارپىنە كوشكەن كەزدە وسى كلاسسيكالىق زەرتتەۋلەردى دەرەۋ لاتىن ارپىمەن باسۋعا دايىنبىز. مۇحتار اۋەزوۆتىڭ 50 تومدىعىن دا لاتىن الىپپەسىمەن شىعارۋدى ويلاستىرىپ قويدىق» دەدى. ول لاتىن ارپىنە كوشۋ ۇلتتىق مەنتاليتەتتى ءوسىرىپ، حالىقتى بىرىكتىرەدى، جاڭا ۇرپاق توتاليتارلىق كوممۋنيستىك جۇيەنىڭ پسيحولوگياسىنان ارىلادى دەپ سانايدى.

شىنىندا دا الىپبيگە قاتىستى كەز-كەلگەن تۇيىتكىلدىڭ تامىرى ءارى دە، تەرەڭدە جاتىر. كەڭەستىك يمپەريا «ۇلكەن ۇلتتىڭ» (ورىستىڭ) وزدەرىنە باعىنىشتى «كىشى ۇلتتاردى» (قازاقتار دا بار) اسسيميلياتسيالاۋ ماقساتىن اسقان ايلاكەرلىكپەن ولاردىڭ تىلدەرى ارقىلى ىسكە اسىرۋدى كوزدەدى. ول ءۇشىن ورىستار قازاقتارعا قازاق ءتىلىنىڭ تابيعي زاڭدىلىقتارىن قاساقانا ەلەمەي، كيريلل نۇسقاسىنداعى قازاق ءالىپبيىن جاساپ بەردى. قازاق تىلىندە اۋىزەكى سوزدە قولدانىلمايتىن كىرمە ارىپتەردى (ۆ، يا، ح، ف، چ، شش. يۋ، تس، ، ...) قاپتاتىپ كىرگىزىپ جىبەردى. ونىڭ ەرەجەلەرىن جاساپ، قۇلاعىمىزعا قۇيىپ، سانامىزعا ءسىڭىرىپ، تۇركىلىك سيپاتى باسىم دىبىستاردىڭ ء(ا، ءو، ءۇ، ۇ، ق، ءى، ڭ، ع،) ءالىپبي قاتارىنان ورىن الۋىن ويلاعان دا جوق. ويتكەنى، ولاردىڭ جوسپارى كسرو-دا تۇراتىن تۇركى حالىقتارى مەن ۇلىستارىنىڭ باسىن بىرىكتىرمەۋ ەدى. وعان قول جەتكىزدى دە، ءتىلى، تاريحى ورتاق حالىقتار ءبىرىن-ءبىرى تۇسىنۋدەن قالدى. اللاعا شۇكىرلىك ايتايىق، جەكەلەگەن قازاق عالىمدارىنىڭ قايراتكەرلىك كۇرەسىنىڭ ارقاسىندا ءبىزدىڭ قازاقتىعىمىزدى ايقىندايتىن بۇل دىبىستار بۇگىنگى كۇنگە دەيىن جەتتى. بىراق، وتارشىلداردىڭ باسقا ۇلتتاردىڭ (ولار ءۇشىن «بۇراتانا» حالىقتار) ءتىلى مەن تاريحي تامىرىن جويۋدى كوزدەپ، بىرتەكتى كەڭەس حالقىن قۇرۋ ماقساتىنداعى يدەولوگيالىق قىسىمى دا ءوز دەگەنىن جاسادى. «ورىستاندىرۋ ساياساتىن» اسقان جىمىسقىلىقپەن، كەي كەزدە شەكتەن شىققان ارسىزدىقپەن اشىق جۇرگىزدى. كوممۋنيزم ەلەسىن قۋالاعاندار ۇلتتىق تىلدەگى مەكتەپتەر مەن بالاباقشالاردى جاپپاي جابۋمەن اينالىستى. قازاقتاردىڭ ءوز انا تىلىنە دەگەن تەرىس كوزقاراس تا قالىپتاسىپ جاتتى، سونىڭ كەسىرىنەن قازاق تاريحىنا، سالت-داستۇرىنە ورىستىڭ كوزىمەن قارايتىن «دارەجەگە» جەتتىك. تىزگىن ۇستاعانداردان باستاپ، بەسىكتەگى بالا دا ءوز ۋىزىنان تىجىرىنا باستادى. قازاقتار ءوز «ساۋاتسىزدىعىنا» ۇيالاتىن بولدى. ارابشانى جەتىك بىلەتىن قازاقتار ساۋاتتىلار قاتارىنا قوسىلماي، ورىسشا بىلەتىندەر عانا ساۋاتتى بولىپ سانالدى. ناتيجەسىندە «ءبىر» پايىز عانا ساۋاتتى قازاق بار، «99» پايىز ساۋاتسىز قازاقتار ورىسقا جەتۋ، كوممۋنيزمگە جەتۋ ءۇشىن ۇمتىلىپ، «ۇلى ورىس حالقىنىڭ» ارقاسىندا عانا ءىلىم-ءبىلىم الدىق دەگەنگە قۇلاي سەندىك. قازىر ءبىز ورىس ءتىلىنىڭ قازاق قوعامىنا قالاي جانە قانداي ماقساتتارمەن ەندىرىلگەنى جونىندە بۇرىن جازىلىپ جۇرگەن تولىپ جاتقان دەرەكتەر مەن دايەكتەردى كەلتىرمەي-اق قويايىق. ودان كوزىقاراقتى وقىرماننىڭ حاباردار ەكەنى انىق. ءبىر انىعى: وتارشىلداردىڭ قازاقتاردى دىبىسسىزداندىرۋ ارقىلى تىلسىزدەندىرۋ، تىلسىزدەندىرۋ ارقىلى ۇلتسىزداندىرۋ ساياساتىنىڭ زاردابىن ءالى تارتىپ كەلە جاتقاندىعىمىز. مەنىڭ ايتپاعىم: لاتىن الىپبيىنە كوشۋ قازاق ساناسىن وتارسىزداندىرۋ ءۇشىن دە قاجەت.

ەندىگى جەردە ۇلتتىق سانانى جەرلەپ تاستاۋدى ماقسات ەتكەن كەڭەس بيلىگىنىڭ بەينە ءبىر جالعىز  مۇراگەرى ءبىز سياقتى كيريليتساعا جەلىمشە جابىسىپ ايىرىلماۋعا تىرىسۋىمىز رەسەيدىڭ الدىڭعى قاتارلى ازاماتتارىنا دا ەرسى بولۋى مۇمكىن. سەبەبى ءتىپتى سول رەسەيدىڭ وزىندە لاتىنعا كوشۋدىڭ قاجەتتىلىگىن ايتىپ جۇرگەن ورىس ءتىلىنىڭ مامان-عالىمدارى جەتكىلىكتى. كيريلليتسادان كوپتەگەن سلاۆيان ەلدەرىنىڭ ءوزى باس تارتىپ، ءىس-قاعازدارىن لاتىن جازۋىمەن جۇرگىزە باستاعان. جازۋىن ساقتاعان قىتاي مەن جاپوندار (ولاردىڭ سانىنىڭ بىزدەن الدەقايدا كوپ ەكەندىگىن ەسكەرمەي پىكىر ايتۋشىلار دا بار) سياقتى جەكەلەگەن ەلدەردىڭ وزىندە عىلىمي-وندىرىستىك ۇدەرىس لاتىن ءحارپى نەگىزىندە دامۋدا. اقپارات پەن ءبىلىمنىڭ باستى كوزى - ينتەرنەت پەن ۇيالى تەلەفون بولىپ وتىرعان زاماندا، ەلەكتروندى وقۋ-قۇرالدار مەن وقۋلىقتاردىڭ، گازەت-جۋرنالداردىڭ، عىلىمي ەڭبەكتەردىڭ زامانىندا لاتىن الىپبيىنە كوشۋ جالپى وركەنيەت كوشىنەن قالىپ قويماۋ ءۇشىن دە قاجەت. «كيريللگە» جارلىقپەن ءبىر-اق تۇندە كوشىپ، مادەني گەنوتسيدتى باسىنان كەشكەن قازاق الەمي اقپارات كەڭىستىگىنىڭ توتە جولى، الەمي اقپارات جەتىستىگىنىڭ بىردەن-ءبىر قۇرالى لاتىن جازۋىنا ءوتۋدىڭ وڭتايلى جولدارىن ىزدەۋى كەرەك.

ءبىزدى 1940 جىلدان قۇرساۋىندا ۇستاپ وتىرعان كيريلليتسا مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ دە باعىن اشىرماي وتىرعان فاكتورلاردىڭ ءبىرى. قازىر ءبىزدىڭ ەلىمىزدە ايتتى ايتپادى، انا تىلىندە ءومىربايانىن قاتەسىز جازىپ بەرەتىن شەنەۋنىكتەر تابۋىڭىز وڭاي ەمەس. ويتكەنى، ورىس تىلىندە مەكتەپ بىتىرگەندەر ءۇشىن، ءتىپتى سونىڭ ىشىندە اۋىزەكى قازاقشا ءتاپ-ءتاۋىر سويلەپ جۇرگەندەرى دە جوعارىدا كەلتىرىلگەن تۇركى سيپاتىنداعى ارىپتەردى قولدانۋعا شامالارى جەتپەي، «ڭ»-نىڭ ورنىنا «ن»، «ءۇ،ۇ»-لاردىڭ ورنىنا «ۋ» تاعى تاعىلاردان شىعا المايدى. بىزگە كەزىندە «زاۋىت» دەپ جازساق، دۇرىسى «زاۆود» دەپ ءبىر سوزدەن ەكى قاتە جىبەردىڭ دەپ ەكى دەگەن باعا الاتىنبىز. ەگەر ماسەلەگە انا ءتىلىڭدى - مەملەكەتتىك ءتىلدى ءبىلۋ تۇرعىسىنان كەلسەك، ءبىز قازىر باسقا ەلدەردىڭ ەشبىرىندە كەزدەسپەيتىن ساۋاتسىزدارى وتە كوپ ەلدىڭ تۇرعىندارىمىز. مىنە، ەلدەگى وسى، جەڭىلدەتىپ ايتقاندا، قيسىنسىزدىقتان قۇتىلۋدىڭ دا بىردەن ءبىرى جولى دا لاتىنشاعا ءوتۋ. ايتپەسە، «ساۋاتتىلار» مەن «ساۋاتسىزدار» ورتاق مامىلەگە كەلىپ، مىناۋ ناعىز قازاق دەپ كورسەتە الاتىن قازاق تابا المايتىن بولامىز. قازاقتاردىڭ باسىن بىرىكتىرۋدىڭ، بار قازاقتى ءبىر قازاققا بالاۋدىڭ جولى دا وسى. ەندەشە شەتەلدەردەگى وتانداستارىمىزبەن قارىم-قاتىناستى كۇشەيتە ءتۇسۋ ءۇشىن، قازاق ەلىنىڭ عانا ەمەس، دۇنيەنىڭ ءتورت بۇرىشىندا تارىداي شاشىراپ جۇرگەن قازاق الەمىنىڭ رۋحاني تۇتاستىعىن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن لاتىن الىپبيىنە كوشۋ كەرەك. لاتىن حارپىنە ءوتۋ تۇركى الەمىنىڭ ىشكى رۋحاني، مادەني تۇتاستىعىن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن دە قاجەت.

ايتا كەتەيىك، تۇركى تەكتەس ەلدەردىڭ بارلىعى دەرلىگى لاتىن الىپبيىنە ءوتىپ بولدى. الماتى قالاسىندا ازيادا ويىندارى قارساڭىندا كوشەنىڭ بارىندە لاتىنشا جانە قازاقشا جازۋ ءىلىندى. سودان شاتاسىپ، اداسىپ جۇرگەن ەشكىمدى كورمەدىك، لاتىن ءحارپىن پايدالانساق سورلاپ قالامىز دەگەندەرگە ايتىپ جاتقانىمىز عوي. استانادا وتەتىن «ەكسپو-2017»-دە قازاقشا جازۋلار لاتىن الىپبيىمەن بەرىلسە دە ەشكىم جول تابا الماي قالماس. كومپيۋتەرىمىز بالالاردىڭ ويىنشىعىنا اينالىپ كەتكەنىن كورىپ وتىرعاندا لاتىن ءالىپبيىن مەڭگەرۋگە سونشاما ءبىر كوپ مەرزىم كەتەدى دەگەنگە دە سەنە قويۋ قيىن. ەندىگى جەردە لاتىن الفاۆيتىنە وتۋگە كەشىگىپ جاتقانىمىزدى دا ءتيىمدى پايدالانىپ، لاتىن الىپبيىنە بىزدەن بۇرىن ءوتىپ كەتكەندەردىڭ بارلىعىنىڭ دا تاجىريبەلەرىن زەرتتەپ، وسى ۇدەرىستىڭ بارىسىندا ولار جىبەرگەن قاتەلىكتەردى قايتالاماۋىمىز كەرەك. وعان  سەنىم بار، سەبەبى پىكىرسايىسقا قاتىسۋشىلاردىڭ كوبىسىنىڭ ءالىپبي اۋىستىرۋدى كيريلشە تاڭبانى لاتىن تاڭباسىنا الماستىرا سالۋ دەپ قانا تۇسىنەتىن قارابايىر تۇسىنىكتەن ارەگەرەك ويلاۋى قۋانتادى.

لاتىنعا ەرتە مە كەش پە ءبىر كوشەتىنىمىزگە ءشۇبا كەلتىرىپ وتىرعاندار جوقتىڭ قاسى. ەلىمىزدە وسى ماسەلەگە بايلانىستى ساياسي شەشىم قابىلداندى دەپ ساناساق، وندا ءتىلشى-عالىمدار مۇنى تەك ءالىپبي اۋىستىرۋ دەپ قانا قاراماي، جالپى قازاق ءتىلىنىڭ جازۋىنا: الىپبيىنە، تاڭباسىنا، ەملە-ەرەجەسىنە قاتىستى ماسەلەلەردى تۇتاستاي قاراستىرىپ، لاتىنعا قازاقتىڭ ءتول دىبىستارىن ءتىلدىڭ ىشكى زاڭدىلىقتارىن ساقتاي وتىرىپ ەنگىزەتىنە، سەرپىندى تەرەڭ رەفورما جاساي الاتىنىنا ءوز باسىم كۇمان كەلتىرمەيمىن. ولاردىڭ ىشتەي دايىندىقتارى كۇشتى، ءتىپتى ساقاداي ساي وتىر دەسە دە بولادى. ەگەر، عالىمدار وسى ۋاقىتقا دەيىن لاتىن الىپبيىنە كوشۋدى ءتىل عىلىمىنىڭ زەرتتەۋ نىسانىنا تولىقتاي اينالدىرماسا، ماسەلەنىڭ استارىنداعى ساياسي-الەۋمەتتىك ءمان بارىن پايىمداعاندىقتان عانا ۋاقىتتىڭ كەلۋىن كۇتتى. ەندى بۇل ماسەلەمەن اينالىسۋدى، قوعامدا بولىپ جاتقان تالقىلاۋدى كەشەندى جۇيەگە ءتۇسىرىپ، ءبىر ورتالىقتان ۇيلەستىرىپ وتىرۋ ءۇشىن مەملەكەتتىك كوميسسيا قۇرىپ، ءارى تارتتا، بەرى تارتتى ازايتىپ، ىسكە كىرىسۋگە ءبىزدىڭ عالىمداردىڭ، زيالى قاۋىمنىڭ ءبىلىمى دە، ورەسى دە جەتەدى. جەتپەسە ءبىر-اق نارسە جەتپەۋى مۇمكىن. ول ءاليحان بوكەيحانوۆ ايتقانداي «ۇلتىنا، جۇرتىنا قىزمەت ەتۋ - بىلىمنەن ەمەس، مىنەزدەن». وسىعان تىرەلىپ قالماساق بولدى.

Abai.kz