قوجابەرگەن قادىروۆ: ...ءولىپ كەتەيىن، ارتىسسىڭدەر
الماتى وبلىستىق ي.نۇسىپباەۆ اتىنداعى №4 مەكتەپ-ينتەرناتتىڭ 10-سىنىپ وقۋشىسى جاقسىلىق ايگەرىمنەن رەداكتسيا پوشتاسىنا كەلىپ تۇسكەن «قوجادا نەلەرى بار؟!» دەگەن تاقىرىپتاعى شاعىن ماتەريالىن 8 ناۋرىز كۇنى جاريالاعانبىز. وندا اۆتور «ۇلان» گازەتىنەن «مەنىڭ اتىم - قوجا» فيلمىنە تىيىم سالماق ەكەنىن وقىپ، سوعان وراي ءوز ويىن جازعان.
قوجانىڭ توڭىرەگىندەگى حيكايانىڭ باسى ماجىلىستە «بالالاردى دەنساۋلىعى مەن دامۋىنا زيان كەلتىرەتىن اقپاراتتان قورعاۋ تۋرالى» قازاقستان رەسپۋبليكاسى زاڭىنىڭ جوباسى تالقىلاۋدان باستالعانعا ۇقسايدى.
«ايقىن» گازەتىنىڭ ءتىلشىسى ەلدوس سەنباي زاڭ جوباسىنا بايلانىستى قۇرىلعان جۇمىسشى توپتىڭ كەزەكتى وتىرىسىنان ماتەريال دايىنداپ، ول «مەنىڭ اتىم - قوجا» ەندى كورسەتىلمەۋى مۇمكىن» دەگەن تاقىرىپپەن گازەتتىڭ 12 اقپان كۇنگى سانىندا جارىق كورگەن.
ال، ارادا ءبىر اپتا وتكەندە «ۇلان» گازەتى «مەنىڭ اتىم - قوجا» فيلمىنە تىيىم سالىنۋى مۇمكىن بە؟» دەپ تاقىرىپ قويىپ، «ايقىن» گازەتىندەگى ماقالادا ءسوز بولعان جايتتىڭ اق-قاراسىن ايىرۋ ماقساتىندا زاڭ جوباسىنا بايلانىستى قۇرىلعان جۇمىسشى توپتىڭ جەتەكشىسى الدان سمايىلدان قىسقا سۇحبات الىپ، گازەتتىڭ 19 اقپانداعى سانىندا جاريا ەتكەن.
سۇحباتتا دەپۋتات: «گازەت ءجۋرناليسىنىڭ «مەنىڭ اتىم - قوجا» ءفيلمىن مىسالعا كەلتىرگەنى دۇرىس ەمەس. ول ماقالا ماعان زاڭ جوباسىمەن تولىق تانىسپاعان ادامنىڭ ءسوزى سياقتى كورىندى. جوق جەردەن جىك شىعارىپ وتىر»، - دەيدى.
الماتى وبلىستىق ي.نۇسىپباەۆ اتىنداعى №4 مەكتەپ-ينتەرناتتىڭ 10-سىنىپ وقۋشىسى جاقسىلىق ايگەرىمنەن رەداكتسيا پوشتاسىنا كەلىپ تۇسكەن «قوجادا نەلەرى بار؟!» دەگەن تاقىرىپتاعى شاعىن ماتەريالىن 8 ناۋرىز كۇنى جاريالاعانبىز. وندا اۆتور «ۇلان» گازەتىنەن «مەنىڭ اتىم - قوجا» فيلمىنە تىيىم سالماق ەكەنىن وقىپ، سوعان وراي ءوز ويىن جازعان.
قوجانىڭ توڭىرەگىندەگى حيكايانىڭ باسى ماجىلىستە «بالالاردى دەنساۋلىعى مەن دامۋىنا زيان كەلتىرەتىن اقپاراتتان قورعاۋ تۋرالى» قازاقستان رەسپۋبليكاسى زاڭىنىڭ جوباسى تالقىلاۋدان باستالعانعا ۇقسايدى.
«ايقىن» گازەتىنىڭ ءتىلشىسى ەلدوس سەنباي زاڭ جوباسىنا بايلانىستى قۇرىلعان جۇمىسشى توپتىڭ كەزەكتى وتىرىسىنان ماتەريال دايىنداپ، ول «مەنىڭ اتىم - قوجا» ەندى كورسەتىلمەۋى مۇمكىن» دەگەن تاقىرىپپەن گازەتتىڭ 12 اقپان كۇنگى سانىندا جارىق كورگەن.
ال، ارادا ءبىر اپتا وتكەندە «ۇلان» گازەتى «مەنىڭ اتىم - قوجا» فيلمىنە تىيىم سالىنۋى مۇمكىن بە؟» دەپ تاقىرىپ قويىپ، «ايقىن» گازەتىندەگى ماقالادا ءسوز بولعان جايتتىڭ اق-قاراسىن ايىرۋ ماقساتىندا زاڭ جوباسىنا بايلانىستى قۇرىلعان جۇمىسشى توپتىڭ جەتەكشىسى الدان سمايىلدان قىسقا سۇحبات الىپ، گازەتتىڭ 19 اقپانداعى سانىندا جاريا ەتكەن.
سۇحباتتا دەپۋتات: «گازەت ءجۋرناليسىنىڭ «مەنىڭ اتىم - قوجا» ءفيلمىن مىسالعا كەلتىرگەنى دۇرىس ەمەس. ول ماقالا ماعان زاڭ جوباسىمەن تولىق تانىسپاعان ادامنىڭ ءسوزى سياقتى كورىندى. جوق جەردەن جىك شىعارىپ وتىر»، - دەيدى.
ءبىز رەداكتسياعا حابارلاسقان ارىپتەستەرىمىزدىڭ ءوتىنىشى بويىنشا، تومەندە ەكى گازەتتە جاريالاعان ماقالالاردى بەرىپ وتىرمىز.
Abai.kz
«مەنىڭ اتىم - قوجا» ەندى كورسەتىلمەۋى مۇمكىن
تالاي قازاق بالاسى كورىپ وسكەن، ۇلتىمىزدىڭ «التىن قورىنا» ەنگەن «مەنىڭ اتىم - قوجا» ءفيلمىن بالالاردىڭ كورۋىنە ەندى تىيىم سالىنۋى مۇمكىن. بۇگىندە پارلامەنتتە جاس قازاقستاندىقتاردى، ولاردىڭ دەنساۋلىعىنا جانە دامۋىنا زيان كەلتىرەتىن اقپاراتتاردان قورعاۋدى قاراستىراتىن، تىيىم قوياتىن زاڭ جوباسى قارالۋدا. ارينە، دەپۋتاتتار: «وعان بارا قويماس!» دەگەندى ايتادى. بىراق زاڭ قابىلدانعان سوڭ، شەشىمدى ولار ەمەس، ۋاكىلەتتى ورگان تارتاتىن ساراپشىلار شىعارماق. ال زاڭ جوباسىندا «بالانى قوعامعا جات جانە قۇقىققا قارسى ءىس-ارەكەتتەرگە ارانداتاتىن - بالانىڭ... پسيحوتروپتىق نەمەسە ەسەڭگىرەتەتىن زاتتاردى پايدالانۋىنا، ... قاڭعىباستىقپەن جانە قايىرشىلىقپەن شۇعىلدانۋىنا تۇرتكى بولاتىن اقپاراتى» بار تۋىندىلارعا تىيىم سالۋ كوزدەلگەن.
ەندەشە، ۇستازىنىڭ سومكەسiنە باقا سالاتىن، سىنىپتاسىنا سيانى روگاتكامەن اتاتىن، بالىققا بارىپ، كورشiنiڭ اۋىن «ۇرلايتىن»، iرگەلەس اۋىلداعى بەيتانىس ۇيدە ءبۇلدىرشىندى الداپ سوعىپ، ەتiن جەپ، قىمىزىن iشiپ كەتەتiن قوجانىڭ قىلىقتارىن ساراپشىلاردىڭ «قوعامعا جات جانە قۇقىققا قارسى ءىس-ارەكەتتەر» دەپ باعالاماسىنا، ءفيلمنىڭ باستى كەيىپكەرىن ۇزىنتۇرا سۇلتاننىڭ تەمەكى تارتۋعا ۇيرەۋىن - «پسيحوتروپتىق نەمەسە ەسەڭگىرەتەتىن زاتتاردى پايدالانۋعا تۇرتكى بولۋ» دەپ تاپپاسىنا، ءتىپتى باستى قوس كەيىپكەردىڭ ۇيدەن قاشىپ، ەل كەزۋىن - «قاڭعىباستىقپەن شۇعىلدانۋ» دەپ ايىپتاماسىنا كىم كەپىل؟ سۇراق كوپ. سوندىقتان بولسا كەرەك، وسى زاڭدى پىسىقتايتىن جۇمىس توبىنا جەتەكشىلىك ەتەتىن ۇلتجاندى دەپۋتات الدان سمايىل، وسى توپتىڭ كەشەگى وتكەن وتىرىسىندا، داۋ تۋعىزار كوپتەگەن پوزيتسيالار بويىنشا شەشىم قابىلداۋدى كەيىنگە قالدىردى، ول ءماجىلىستىڭ زاڭناما جانە سوت-قۇقىقتىق رەفورما كوميتەتىنە الگى باپتاردى جانە سولارعا قاتىستى دەپۋتاتتاردىڭ ەنگىزگەن تۇزەتۋلەرىن ماماندارمەن جەكە قاراپ، بىرىڭعاي ۇستانىم-بايلام ءتۇزۋدى ۇسىندى.
وتىرىس بارىسىندا بىرقاتار دەپۋتاتتار بالالاردى تەرىس اقپاراتتاردان قورعاۋدا باتىستىق وزىق ۇلگىلەرگە سۇيەنۋدى، ءتىپتى كەيبىرى رەسەيدىڭ وسىنىڭ الدىندا قابىلدانعان زاڭىنىڭ جاقسىسىن الۋدى ۇسىنعان. بىراق جۇمىس توبىنىڭ جەتەكشىسى باتىسقا جالتاقتاۋدىڭ جاقسىلىق اكەلمەيتىندىگىن ۇعىندىردى:
- مەنىڭ شوشيتىن بىردەڭە بار، - دەدى ارىپتەستەرىنە قايىرىلعان الدان سمايىل. - وسى زاڭدى تالقىلاعاندا ەستەرىڭىزدە بولسىنشى! تاياۋدا عانا فرانتسيا پارلامەنتى ءبىر جىنىستى نەكەلەردى ماقۇلدادى. امەريكا پرەزيدەنتى كانديدات بولعاندا، سوندايدى جاقتاپ شىقتى. ەندى ەلدى وسىعان دەيىن جەتكىزبەۋ ءۇشىن بىردەڭە ىستەۋىمىز كەرەك! وسى زاڭنىڭ ماعىناسى دا سول. ەۋروپا-ەۋروپا دەگەندە، ونىڭ جەتكەن جەرى جاڭاعى بولىپ وتىر. ماسقارا! فرانتسيا پارلامەنتى بۇكىل ادامزاتقا قارسى، اللانىڭ جاراتىلىسىنا قارسى شەشىم قابىلدادى. وسىدان كەيىن شوشىناسىڭ. وسىدان كەيىن ءبىزدىڭ قولدا بار مۇمكىندىكتى مىنا زاڭعا ەنگىزۋىمىز كەرەك. ەشتەڭەدەن قالتىراماي، جاسقانباي.
ەۋروپا دەمەك، ەلىمىزدىڭ سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى ەقىۇ-نىڭ باق بوستاندىعى جونىندەگى وكىلى د.مياتوۆيچ ءوفيسىنىڭ وسى زاڭ جوباسىنا قاتىستى تۇسىنىكتەمەسىن جولداپتى. وندا ەۋروپالىق وسى ۇيىم تارتقان ساراپشى: «اتالعان زاڭ جوباسى تسەنزۋرا رەتىندە باعالانۋى مۇمكىن تىيىمدار مەن شەكتەۋلەردى ەندىرۋگە جول اشادى» دەگەن «ورتاق قورىتىندىعا» كەلىپتى. دەمەك، بۇل قۇجات اينالاسىندا الدا تالاي پىكىرتالاستار جۇرەتىنگە ۇقسايدى.
بۇل زاڭنىڭ قابىلدانۋىن كەشىكتىرۋى مۇمكىن تاعى ءبىر قىزىقتى جايت ءمالىم بولدى: جۇمىس توبىنىڭ جيىنىندا ونىڭ جوباسىنىڭ ورىس تىلىندەگى ماتىنىنە قاتىستى كەيبىر تۇسىنبەۋشىلىكتەر تۋىنداعان. مۇنىڭ ءمانىسى مىنادا بولىپ شىقتى: «بالالاردى دەنساۋلىعىنا جانە دامۋىنا زيان كەلتىرەتىن اقپاراتتاردان قورعاۋ تۋرالى» زاڭ جوباسى - قازاق تىلىندە جازىلعان زاڭ ەكەن! كەيىن ونى ورىس تىلىنە اۋدارۋ كەزىندە سايكەسسىزدىكتەر كەتكەندىگى حابارلاندى. وسى ورايدا اۋدارماشىلارعا جۇمىس تابىلىپ وتىر.
بۇل زاڭنىڭ تىيىمدارى تەك تەلەارنا، راديو جانە باسپاسوزگە عانا ەمەس، ينتەرنەتكە دە تارالۋى مۇمكىن. وسىعان بايلانىستى جوباداعى ءبىراز باپتى «ورىنداۋ مۇمكىندىگىنىڭ جەتىسپەۋشىلىگىنە وراي»، الىپ تاستاۋ ۇسىنىلعان. بۇعان جۇمىس توبىنىڭ جەتەكشىسى قارسى شىقتى. «جالپى، كودتاۋ ارقىلى بالانىڭ تەرىس اقپاراتتاردى كورۋ مۇمكىندىگىن شەكتەۋگە بولادى،- دەدى الدان سمايىل. - بۇل - تەحنيكالىق جاعىنان مۇمكىن دۇنيە. ال ونى اتا-انالاردىڭ بارلىعى بىردەي ىستەي الا ما، جوق پا، ول - باسقا ماسەلە. بىراق زاڭدا وسىنى بەكىتەمىز بە، جوق پا، ماسەلە سوندا».
دەپۋتاتتىڭ پىكىرىنشە، بالاسىنىڭ «جوعارعى، اقپاراتتىق» قۇرالىندا الگىندەي «سۇزگىنى» ورناتا المايتىن اتا-انا¬لارعا پروۆايدەرلەر كومەككە كەلۋى قاجەت. «ينتەرنەتتەن حابار تاراتاتىنداردىڭ وزدەرى بالالاردىڭ بالەنباي ۋاقىتتا كورۋىنە، تاعى باسقالارىنا ءوز تاراپتارىنان شەكتەۋ قويا الادى. سونداي كەلىسىمدەر بار» دەگەن الدان سمايىل مينيسترلىك وكىلىنە بۇرىلدى: «مىسالى، مادەنيەت جانە اقپارات مينيسترلىگى قازاقستانداعى ينتەرنەت تاراتۋشىلارمەن وسىنداي كەلىسىمگە وتىرا الاسىزدار. ونداي مۇمكىندىك بار. ەۋروپادا 32 ءىرى ينتەرنەت-پروۆايدەرلەرمەن كەلىسىمگە وتىرعان: «بالالارعا مىناداي-مىناداي اقپاراتتاردى كورسەتۋگە مۇمكىندىك بەرمەيسىزدەر» دەپ. مىنا ماسەلە سودان الىنىپ وتىرعان دۇنيە. ەندەشە، نەگە قازاقستاندا مۇمكىن ەمەس؟! ءبارى مۇمكىن!» دەپ شورت كەستى توپ باسشىسى.
ەلدوس سەنباي
«ايقىن» گازەتى
«مەنىڭ اتىم - قوجا» فيلمىنە تيىم سالىنۋى مۇمكىن بە؟
«تالاي قازاق بالاسى كورىپ وسكەن، ۇلتىمىزدىڭ التىن قورىنا ەنگەن «مەنىڭ اتىم - قوجا» ءفيلمىن بالالاردىڭ كورۋىنە ەندى تىيىم سالىنۋى مۇمكىن». بۇل ءۇزىندى «ايقىن» گازەتىنىڭ وتكەن اپتاداعى №25 (2180) سانىندا جاريالانعان «مەنىڭ اتىم - قوجا» ءفيلمى ەندى كورسەتىلمەۋى مۇمكىن» دەگەن ماقالادان الىندى. سوندا قالاي بولعانى؟ تالاي جىلدار بويى بالالاردىڭ كوزقۋانىشىنا اينالعان قوجاتايمەن قوش ايتىسامىز با؟ پارلامەنتتە تالقىلانىپ جاتقان «بالالاردىڭ دەنساۋلىعىنا جانە دامۋىنا زيان كەلتىرەتىن اقپاراتتاردان قورعاۋ تۋرالى» زاڭ جوباسى قوجاعا نەگە قارسى بولدى؟ ەگەر ەكراننان «مەنىڭ اتىم - قوجا» ءفيلمى الىنىپ تاستالار بولسا، وندا وسى ۋاقىتقا دەيىن تۇسىرىلگەن كوپتەگەن كينولارىمىزدان ايىرىلىپ قالاتىن ءتۇرىمىز بار.
ماسەلەن، «جاۋجۇرەك مىڭ بالا». قانتوگىس بار ما، بار. كەشەگى «اڭشى بالانى» الايىق. بالا قولىنا قارۋ ۇستاپ جۇرەدى. دەمەك، بۇلار - بالالار ءۇشىن زياندى كورىنىس. قوجانىڭ دا كەيبىر قىلىقتارىن بىرەۋلەر ۇناتپاۋى مۇمكىن. بىراق، بالالىقتا كىم شالالىققا بارمايدى؟ سوعان بولا قوجاعا قارسى شىققانىمىز قالاي؟ قازاق بالالارىن ءتانتى ەتكەن قوجانى قورعاي الماساق، بەردىبەك سوقپاقباەۆتىڭ، ابدوللا قارساقباەۆتىڭ بۇكىل شىعارمالارىن جوققا شىعارعانىمىز ەمەس پە؟ بۇل ماسەلەگە بەي-جاي قاراي الماعاندىقتان، زاڭ جوباسىنىڭ اۆتورلارىنىڭ ءبىرى، ءماجىلىس دەپۋتاتى الدان سمايىلعا حابارلاستىق. اي-كۇننىڭ امانىندا دەپۋتاتتار ەلدى بۇلاي نەگە دۇرلىكتىرگەنىن سۇرادىق. سويتسەك، زاڭ جوباسىنا سۇيىكتى قوجاتايدىڭ مۇلدەم قاتىسى جوق ەكەن.
- گازەت ءجۋرناليسىنىڭ «مەنىڭ اتىم - قوجا» ءفيلمىن مىسالعا كەلتىرگەنى دۇرىس ەمەس، - دەدى الدان اتالارىڭ. - ول ماقالا ماعان زاڭ جوباسىمەن تولىق تانىسپاعان ادامنىڭ ءسوزى سياقتى كورىندى. جوق جەردەن جىك شىعارىپ وتىر.
- دەمەك، قوجانىڭ «كىناسى» جوق قوي؟
- ارينە، جوق. «ايقىنداعى» ماقالانى وقىعان ادام دەپۋتاتتار «مەنىڭ اتىم - قوجاعا» شابۋىل جاساپ جاتىر دەپ ويلاۋى مۇمكىن عوي. سول ءفيلمدى مىسالعا كەلتىرىپ تۇرىپ جازۋعا بولا ما ەكەن؟
- ارىپتەسىم ماقالاسىندا قارساقباەۆتىڭ كينوسىنداعى كەيبىر كورىنىستەردى مىسالعا كەلتىرگەن ەكەن. زاڭ جوباسى سول كورىنىستەردى ايىپتاماسىنا كىم كەپىل دەگەندى ايتىپ وتىر.
- بىلاي ماقالانىڭ مازمۇنى دۇرىس. بىراق ءبىز بالالاردىڭ پسيحيكاسىنا، مىنەزىنە كەرى اسەر ەتەتىن اقپاراتتان قورعاۋ تۋرالى ايتىپ وتىرمىز. ونىڭ ىشىندە قاتىگەزدىك، انايى سيپاتتاعى كورىنىستەر بار. قازىر جيىركەنىشتى مازمۇنداعى كومپيۋتەرلىك ويىندار، فيلمدەر كوبەيىپ كەتتى. ينتەرنەتتە ءسۋيتسيدتى ناسيحاتتايتىن سايتتار كوپ. ءۇي، مەكەن، وتباسى، وتان... يگىلىكتىڭ بارلىق ءتۇرىن جوققا شىعاراتىن ءدىني اعىمدار بار. سولار وزدەرىنىڭ اقپاراتىن ءتۇرلى جولدارمەن تاراتىپ جاتىر. بۇل كۇنگە دەيىن بىزدە وسىلاردان قورعايتىن زاڭ جوق. مىناۋ جاسالعان زاڭ جوباسى بالالاردى سونداي اقپاراتتاردان قورعاۋعا ارنالعان.
- زاڭ قابىلدانسا، بالالاردى ءتۇرلى زياندى اقپاراتتاردان تولىقتاي قورعاي الاتىنىمىزعا سەنۋگە بولا ما؟
- ارينە، زاڭدىق تۇرعىدان تىيىم سالىنادى. وعان تەحنيكالىق جاقتان دا مۇمكىندىك بار. زاڭ بويىنشا اقپاراتتار بالالاردىڭ جاستارىنا لايىقتالىپ جاسالادى. ماسەلەن، 6 جاسقا دەيىنگى، 6 جاستان كەيىنگى، 10 جاسقا، 12 جاسقا ارنالعان دەگەن سياقتى. سوسىن بۇيىمنىڭ قورابىندا نەمەسە بەينەجازبانىڭ تيترىندە وسى بەلگى كورسەتىلۋى كەرەك. ونداي بەلگىسى بولماسا، ەفيرگە جىبەرىلمەيدى. ەگەر تيترگە جازىپ قويىپ، زاڭدا ايتىلعان تالاپتاردى ساقتاماسا، وندا زاڭ الدىندا جاۋاپ بەرەدى.
- بىلۋىمشە، مۇنداي زاڭدىلىق رەسەيدە بار. سەبەبى، سوڭعى كەزدەرى بۇل ەلدەگى بالالارعا ارنالعان كىتاپتاردا، مۋلتفيلمدەردە «6+»، «10 +» دەگەندەي تاڭبالار كورسەتىلىپ ءجۇر. سولاي بولا تۇرا، ول زاڭدىلىق ساقتالىپ جاتقان جوق. بەلگى قويىلعان بەينەجازبالاردا الگىندە ءسىز ايتقانداي كورىنىستەر قىلاڭ بەرىپ قالىپ جاتادى.
- ءدال بىزدەگىدەي ەمەس، بىراق وسى تەكتەس زاڭدى رەسەي 2011 جىلى قابىلدادى. وسىدان كەلىپ كەڭەس زامانىندا شىققان مۋلتفيلمدەردىڭ ءوزىن «سورتتاپ» جاتىر قازىر. ارينە، كىشكەنە اسىرا سىلتەۋلەرى دە بار. بىراق، مەنىڭشە، بۇل - دۇرىس قادام.
سەرىكبول حاسان
«ۇلان» گازەتى
