ءبىلال قۋانىش. تانىمال ءان ۇيعىر اعايىنداردىڭ «دورباسىندا» ءجۇر...
بۇل ءان وتكەن عاسىردىڭ توقسانىنشى جىلدارى اتاجۇرتىنان الىستا جۇرگەن اعايىننىڭ جۇرەك تۇكپىرىنەن ورىن الىپ، تالاي جاۋتاڭكوزدىڭ جان سىرىنا اينالىپ ەدى... كۇيتۇننىڭ كوگىندە سامعاعان كوركەم اۋەن بايان ولگەيدىڭ كەڭ دالاسىن تەربەتكەن بولاتىن.
كوك ورمان اراسىنان،
گۇل تەرىپ كەلدىڭدەر مە؟
گۇلدەرگە جانى اشىعان،
انامدى كوردىڭدەرمە؟
قايىرماسى:
التىن تاۋ سانىمەنەن،
انامدى بىرگە دەيمىن،
بۇلبۇل قۇس انىمەنەن،
قوسىلىپ جۇرمە دەيمىن.
جەتەلەپ ءوز اناسىن،
جۇرگەندەر كوردىڭدەرمە؟
كوكتەمدە كول جاعاسىن،
سەرۋەندەپ كەلدىڭدەرمە؟
ءبىر حابار اناشىمنان،
كەلەر دەپ الاڭدايمىن.
انالار اراسىنان،
ىزدەيمىن تابا المايمىن.
اناسىن اڭساعان التى جاستاعى بالا تۇگىل سامايىن اق شالعان الپىس جاستاعى قاريادا ىڭىلداپ وتىرۋشى ەدى بۇل اۋەندى. بۇگىنگىدەي تاۋەلسىز سانامەن ساراپتاپ كورسەڭىز، مۇنداي قۇدىرەتتى اۋەندە تەك جان اناسىن ىزدەگەن مۇڭلى جانار بالانىڭ عانا ەمەس، انا وتانىن اڭساعان ميلليون الاشتىڭ ساعىنىشى جاتقانداي كورىنەدى...
ەندى شە؟
بۇل ءان وتكەن عاسىردىڭ توقسانىنشى جىلدارى اتاجۇرتىنان الىستا جۇرگەن اعايىننىڭ جۇرەك تۇكپىرىنەن ورىن الىپ، تالاي جاۋتاڭكوزدىڭ جان سىرىنا اينالىپ ەدى... كۇيتۇننىڭ كوگىندە سامعاعان كوركەم اۋەن بايان ولگەيدىڭ كەڭ دالاسىن تەربەتكەن بولاتىن.
كوك ورمان اراسىنان،
گۇل تەرىپ كەلدىڭدەر مە؟
گۇلدەرگە جانى اشىعان،
انامدى كوردىڭدەرمە؟
قايىرماسى:
التىن تاۋ سانىمەنەن،
انامدى بىرگە دەيمىن،
بۇلبۇل قۇس انىمەنەن،
قوسىلىپ جۇرمە دەيمىن.
جەتەلەپ ءوز اناسىن،
جۇرگەندەر كوردىڭدەرمە؟
كوكتەمدە كول جاعاسىن،
سەرۋەندەپ كەلدىڭدەرمە؟
ءبىر حابار اناشىمنان،
كەلەر دەپ الاڭدايمىن.
انالار اراسىنان،
ىزدەيمىن تابا المايمىن.
اناسىن اڭساعان التى جاستاعى بالا تۇگىل سامايىن اق شالعان الپىس جاستاعى قاريادا ىڭىلداپ وتىرۋشى ەدى بۇل اۋەندى. بۇگىنگىدەي تاۋەلسىز سانامەن ساراپتاپ كورسەڭىز، مۇنداي قۇدىرەتتى اۋەندە تەك جان اناسىن ىزدەگەن مۇڭلى جانار بالانىڭ عانا ەمەس، انا وتانىن اڭساعان ميلليون الاشتىڭ ساعىنىشى جاتقانداي كورىنەدى...
ەندى شە؟
ءبىر حابار اناشىمنان،
كەلەر دەپ الاڭدايمىن.
انالار اراسىنان،
ىزدەيمىن تابا المايمىن.
قۇماربەك مارقۇمنىڭ بۇلاي جىرلاۋىندادا ءبىر ءمان جاتىر-اۋ...
قۇماربەك دەپ وتىرعانىمىز «شىڭجاڭنىڭ مۇقاعاليى» اتانعان قۇماربەك ساحارين. بۇل تەڭەۋدى كەيىنگى ادەبيەتتانۋشىلاردىڭ سالىستىرمالى تۇردە ايتقانى بولماسا، ءحانتاڭىردىڭ مۇزبالاعى مەن التايدىڭ اقيىعى پوەزيا كوگىندە ءبىر كەزەڭدە قاناتىن جايعان اقىندار.
اتىشۋلى قىتاي مادەنيەت توڭكەرىسىنىڭ قىرىنا ىلىگىپ، التىن باسى ايداۋعا تۇسكەن اقىننىڭ تاعدىرى سوقتىقپالى-سوقپاقتى بولدى. ءومىرىنىڭ ءبىراز جىلىن «تارىم» اتالعان «توزاقتى مەكەندە» وتكىزدى.
تۋىلماعان «بوبەگىم»،
بۇيرەگىمدى ءبىر تەپتى.
جازىلماعان ولەڭىم،
جۇرەگىمدە بۇلك ەتتى.
**
مەن ەگىنىن ەككەندە،
قولىم جاقسى كۇشى بار.
ءبارىن دايار ەتكەندە
قولىم جامان كۇسى بار.
***
قارا قىستا قايلا ۇردىم،
قاباتىڭا بويلاتىپ.
ۇيىقتاي الماي قايعىردىم
جامباسىما وي باتىپ.
دەگەن ولەڭدەردى اقىن سول كەزدە جازدى. نە دەسەك تە، كوممۋنيستىك قىتايدىڭ تەمىر تەگەۋرىنى قازاق اقىنىن مۇقالتا العان جوق. ەسەسىنە:
اسا الماي زاڭعارىنان قۇس قايعىرار،
قوينىندا ۇلى تاۋدىڭ قىستايدى ۇلار.
جىعىلعان نار تۇيەدەن ەر-ازامات،
جىبەرمەي جەز بۇيداسىن ۇستاي قۇلار، - دەپ ءتىسىن تىسىنە باسىپ ءجۇردى.
كوزىڭە جاس ءۇيىرىپ، كوكىرەگىڭە وكسىك تولدىراتىن مۇنداي جىرلار قۇماربەك پوەزياسىندا ەلەۋلى ورىن الادى. ءبىر ولەڭى ءبىر تاعدىردىڭ سۋرەتى بولىپ كەلەتىن اقىن جىرلارىن الداعى كۇندە وزىنشە تالداي جاتارمىز. قازىرگە ايتايىن دەگەنىمىز مارقۇمنىڭ «ساعىندىم انا» سوزىنە جازىلعان ەلمۇرات تۇياقۇلىنىڭ جوعارىداعى ءانى تۋراسىندا. بۇل انگە قىتايداعى ۇيعىر اعايىندارىمىز ءوز الدارىنا بەينەبايان ءتۇسىرىپ ۇلگەرگەن. اتتەگەن-ايى سول ءان ءسوزى مۇلدەم باسقا ءماتىن. ءتىپتى اۆتورى دا اتالمايدى.
كوزىقاراقتى وقىرمان حاباردار بولار... سوڭعى كەزدەرى تۋىسقان ۇيعىر ۇلتىنىڭ ونەرپازدارى قازاقتىڭ اندەرىن ءوز تىلدەرىندە شىرقاۋدى موداعا اينالدىرعان. ءبىر وكىنىشتىسى، ول اندەردىڭ ءبارى دە اۆتورسىز نەمەسە الدەبىر ۇيعىر كومپوزيتوردىڭ تۋىندىسى رەتىندە ايتىلىپ ءجۇر. مۇنداي كەلەڭسىز جاعدايلارعا «Masa.kz» سايتىندا الداعى كۇندە ايرىقشا توقتالاتىن بولادى...
شاكارىم اتامىزدىڭ سوزىمەن ايتساق، «بۇل ءان بۇرىنعى اننەن وزگەرەك». سەبەبى، ادامزات ۇعىمىنداعى ەڭ ۇلى انا بەينەسىنە ارنالعان اۋەن تالاي جاننىڭ كوڭىل تۇكپىرىندە ءالى دە ءوز تورىندە تۇر. ءتىپتى وسىناۋ سازدى قۇلاعى شالعان الدەبىر تىڭدارماننىڭ كوزى بوتالاپ وتىرعانىنا ءوزىمىز كۋا بولعانبىز.
مۇرات شايماران، اقىن:
«قۇماربەك ساحارين جىرلارىن قازاقستانعا ناسيحاتتاۋ قاجەت»
- قۇماربەك ساحارين - قىتايداعى قازاق ادەبيەتىنىڭ العاشقى ىرگەتاسىن قالاعان اسا تانىمال، تالانتتى اقىنداردىڭ ءبىرى. كوپ ءومىرى تارىمدا ايداۋدا وتكەن. «جەزبۇيدا» دەگەن ولەڭدەر جيناعى جارىق كورگەن. بۇل جيناق سول كەزدەگى ەڭ كەرەمەت كىتاپتاردىڭ قاتارىندا اتالاتىن. قۇماربەك ومىردەن ەرتە وزدى. ىلە پەداگوگيكالىق ينستيتۋتىندا تالاي جىل وقىتۋشى بولىپ، شاكىرت تاربيەلەدى. پوەزيادا جاس اقىندارعا مەكتەپ، جول سىلتەۋشى بولا ءبىلدى. ءوزىمىز دە بالا كەزىمىزدە سول كىسىلەرگە ەلىكتەپ وستىك. مەنىڭ بايقاۋىمشا، اقىن كوبىنەسە ازاماتتىق ليريكاعا قالام تەربەدى. قوعامداعى الىلەتسىزدىك، زيالى قاۋىمنىڭ باسىنان وتكەرگەن قيىنشىلىقتارى، ءوزىنىڭ اۋىر تاعدىرىنا بايلانىستى كوپتەگەن ولەڭدەر جازدى. بۇل كىسى ماحاببات ليريكاسىن دا وتە كەرەمەت جىرلاعان.
شىندىعىن ايتقاندا، قازاق ادەبيەتىندە قۇماربەك سىندى اقىندار ساناۋلى. سوعان قاراماستان تاۋەلسىز قازاقستانعا ونىڭ ەسىمى مۇلدەم بەيتانىس. ناسيحاتتاۋ از. مەنىڭشە، دۇنيەجۇزى قازاقتارى قاۋىمداستىعى جانىنداعى «اتاجۇرت» باسپاسى قۇماربەك ساحاريننىڭ ولەڭدەرىن كوپ ۇزاتپاي جيناق ەتىپ شىعارعانى ءجون. بۇعان جازۋشىلار وداعى اتسالىسىپ جاتسا، تىپتەن قۇبا-قۇپ.
تىلەۋبەك قوجانۇلى، ءانشى:
«بۇل ءاننىڭ جازىلۋىنا كۋا بولعانمىن»
- قۇماربەك اعامىزبەن ىلە پەداگوگيكالىق ينستيتۋتىندا ساباق بەرىپ جۇرگەن كەزىندە تانىستىپ ەدىم. ول كىسى سۇراپىل اقىن بولاتىن. اعانىڭ «انامدى ساعىندىم» دەگەن جىرىنا سازگەر ەلمۇرات تۇياقۇلى كەرەمەتتەي ءان جازدى. مەن بۇل ءاننىڭ جازىلۋىنا كۋا بولدىم. 1986 جىلى جازىلعان. ول كەزدە شەشەسى ومىردەن وتكەن كومپوزيتور ەلمۇرات اناسىنا دەگەن شەكسىز ساعىنىشتىڭ قۇشاعىندا ءجۇر ەدى. سوندىقتان بولسا كەرەك ناعىز جۇرەكتەن شىققان ءان جازىلدى. ءان جارىق كورە سالا بىردەن قىتاي قازاقتارىنىڭ ورتاق اۋەنىنە اينالدى.
ءاندى تۇپنۇسقا بويىنشا شىرقاعان تىلەۋبەك قوجان
