پرەزيدەنت مۇراگەرى كىم؟
قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتىنىڭ ىقتيمال مۇراگەرلەر رەيتينگىسى
«رەيتينگ.kz» زەرتتەۋ اگەنتتىگى اعىمداعى جىلدىڭ ناۋرىز ايىندا ساياسي ەليتا ىشىندەگى قر پرەزيدەنتى ن.ءا.نازارباەۆتىڭ مەملەكەت باسشىسى رەتىندە ىقتيمال مۇراگەرلەرىنىڭ مۇمكىندىكتەرىنە قاتىستى وبەكتيۆتى باعا بەرۋ ءۇشىن ساراپشىلار اراسىندا ساۋالناما جۇرگىزدى.
رەيتينگتىك زەرتتەۋ قازاقستاننىڭ ساياسي ەليتاسىنىڭ 23 وكىلىنە قاتىستى جۇرگىزىلدى. وعان قوسا، ساراپشىلارعا اتالمىش ورىنعا يە بولۋ مۇمكىندىگى بار تۇلعالاردى اتاۋ ۇسىنىلدى.
سونىمەن قاتار، زەرتتەۋ اياسىندا بولاشاق مۇراگەرگە ءتيىستى ساياساتكەرلەردىڭ 9 نەگىزگى فاكتورلارىنىڭ ماڭىزدىلىعى ەسەپكە الىندى.
مالىمەتتى جيناۋ بارىسىندا قازىرگى قر پرەزيدەنتىنىڭ جەكە جوسپارى الىنبادى. سەبەبى ەلباسى پرەزيدەنتتىك مەرزىمنىڭ اياقتالۋىنا دەيىن ءوز قىزمەتىن اتقاراتىنىنا سەنىم بىلدىرەمىز.
ساۋالناماعا رەسپۋبليكاداعى ساياسي جانە الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق ۇردىستەردى زەرتتەپ جۇرگەن جوعارى تاجىريبەلى 41 مامان قاتىستى.
زەرتتەۋ ناتيجەلەرى ورتاشا بالداردى انىقتاۋ ارقىلى SPSS باعدارلاماسىمەن ەسەپتەلدى.
كورسەتىلگەن ءاربىر ساياساتكەرلەردىڭ مۇمكىندىكتەرىن باعالاۋ ءۇشىن 7 بالدىق جۇيە («1» - ەڭ تومەن، «7» -ەڭ جوعارى) قولدانىلدى. اتالمىش تۇلعالاردىڭ مۇمكىندىكتەرىنە اسەر ەتەتىن فاكتورلاردى ساراپتاۋ ءۇشىن 9 بالدىق جۇيە («1» - ەڭ تومەن، «9» -ەڭ جوعارى) ارقىلى جۇرگىزىلدى.
قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتىنىڭ ىقتيمال مۇراگەرلەر رەيتينگىسى
«رەيتينگ.kz» زەرتتەۋ اگەنتتىگى اعىمداعى جىلدىڭ ناۋرىز ايىندا ساياسي ەليتا ىشىندەگى قر پرەزيدەنتى ن.ءا.نازارباەۆتىڭ مەملەكەت باسشىسى رەتىندە ىقتيمال مۇراگەرلەرىنىڭ مۇمكىندىكتەرىنە قاتىستى وبەكتيۆتى باعا بەرۋ ءۇشىن ساراپشىلار اراسىندا ساۋالناما جۇرگىزدى.
رەيتينگتىك زەرتتەۋ قازاقستاننىڭ ساياسي ەليتاسىنىڭ 23 وكىلىنە قاتىستى جۇرگىزىلدى. وعان قوسا، ساراپشىلارعا اتالمىش ورىنعا يە بولۋ مۇمكىندىگى بار تۇلعالاردى اتاۋ ۇسىنىلدى.
سونىمەن قاتار، زەرتتەۋ اياسىندا بولاشاق مۇراگەرگە ءتيىستى ساياساتكەرلەردىڭ 9 نەگىزگى فاكتورلارىنىڭ ماڭىزدىلىعى ەسەپكە الىندى.
مالىمەتتى جيناۋ بارىسىندا قازىرگى قر پرەزيدەنتىنىڭ جەكە جوسپارى الىنبادى. سەبەبى ەلباسى پرەزيدەنتتىك مەرزىمنىڭ اياقتالۋىنا دەيىن ءوز قىزمەتىن اتقاراتىنىنا سەنىم بىلدىرەمىز.
ساۋالناماعا رەسپۋبليكاداعى ساياسي جانە الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق ۇردىستەردى زەرتتەپ جۇرگەن جوعارى تاجىريبەلى 41 مامان قاتىستى.
زەرتتەۋ ناتيجەلەرى ورتاشا بالداردى انىقتاۋ ارقىلى SPSS باعدارلاماسىمەن ەسەپتەلدى.
كورسەتىلگەن ءاربىر ساياساتكەرلەردىڭ مۇمكىندىكتەرىن باعالاۋ ءۇشىن 7 بالدىق جۇيە («1» - ەڭ تومەن، «7» -ەڭ جوعارى) قولدانىلدى. اتالمىش تۇلعالاردىڭ مۇمكىندىكتەرىنە اسەر ەتەتىن فاكتورلاردى ساراپتاۋ ءۇشىن 9 بالدىق جۇيە («1» - ەڭ تومەن، «9» -ەڭ جوعارى) ارقىلى جۇرگىزىلدى.
قر پرەزيدەنتىنىڭ ىقتيمال مۇراگەرلەرىنىڭ جالپى رەيتينگىسىن ەسەپتەۋ ءۇشىن زەرتتەۋ ناتيجەلەرىنە اريفمەتيكالىق امالدار (قوسۋ مەن ورتاشا اريفمەتيكالىق بالداردى شىعارۋ ارقىلى «سالماقتار») قولدانىلدى.
سونىمەن بىرگە، اتالمىش زەرتتەۋ ناتيجەلەرى 2012 جىلدىڭ مامىر ايىندا جۇرگىزىلگەن زەرتتەۋ ناتيجەلەرىمەن سالىستىرىلدى. العاشقى زەرتتەۋ جابىق نەگىزدە جۇرگىزىلدى. ەندىگى كەزەكتە الدىڭعى جىل مەن وسى جىلى جۇرگىزىلگەن زەرتتەۋلەردى سالىستىرا وتىرىپ، جاريالاۋ تۋرالى شەشىم قابىلداندى.
فاكتورلار باعاسى
ساراپشىلاردىڭ جاۋاپتارى ارقىلى قر پرەزيدەنتى ن.ءا.نازارباەۆتىڭ ىقتيمال مۇراگەرلەرى رەتىندە قازاقستاننىڭ ساياسي ەليتاسى وكىلدەرىنىڭ مۇمكىندىكتەرىنە اسەر ەتەتىن فاكتورلار كەلەسىدەي ورنالاستى:
|
№ |
فاكتورلار |
بالدار |
|
|
2013 |
2012 |
||
|
1 |
قر پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ سەنىمى |
7,61 |
8,43 |
|
2 |
ىشكى بيلىك ەليتاسىنداعى باسقا ىقپال ەتۋشى توپتار مەن نەگىزگى تۇلعالار ءۇشىن تيىمدىلىگى |
6,68 |
6,69 |
|
3 |
ساياسي ىقپال ەتۋى |
6,29 |
6,23 |
|
4 |
بيلىكتىڭ جوعارى ەشەلونىنداعى جاقىن جاقتاستاردىڭ (ىقپال ەتۋشى توپتار) بار بولۋى |
6,08 |
5,89 |
|
5 |
الەۋەتتى سالاداعى ىقپال ەتۋى |
5,82 |
5,37 |
|
6 |
سىرتقى كۇشتەردەن، الەم دەرجاۆالارىنىڭ كوشباسشىلارىنان قولداۋ الۋ مۇمكىندىگى |
5,26 |
5,51 |
|
7 |
ەكونوميكالىق ىقپال ەتۋى |
5,43 |
|
|
8 |
كاسىبي قاسيەتتەر ء(بىلىمى، باسقارۋشىلىق ءوتىلى جانە ت.ب.) |
4,32 |
5,09 |
|
9 |
قوعام ىشىندەگى تانىمالدىلىعى مەن ايگىلىلىگى |
5,06 |
|
سونىمەن، العاشقى ۇشتىككە قر پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ سەنىمى (7,61 بالل), ىشكى بيلىك ەليتاسىنداعى باسقا ىقپال ەتۋشى توپتار مەن نەگىزگى تۇلعالار ءۇشىن تيىمدىلىگى (6,68 بالل) جانە ونىڭ ساياسي ىقپال ەتۋى (6,29 بالل) ەندى.
مۇنداي باعالالار قازاقستاننىڭ بيلىك ەليتاسى بەلگىلەگەن «ويىن ءتارتىبىن» كورسەتىپ وتىر. سەبەبى، مەملەكەتتىڭ ساياسي-بيلىك جۇيەسىندەگى نەگىزگى تۇلعا مەملەكەت باسشىسى بولىپ تابىلادى جانە ول بيلىك ەليتاسى ىشىندەگى ءتۇرلى ىقپال ەتۋشى توپتارى اراسىندا تەپە-تەڭدىكتى ۇستاپ كەلەدى. وعان قوسا، ونىڭ شەشىمىنسىز ەليتانىڭ ەشبىر وكىلى كەلەسى ەكىنشى پرەزيدەنت لاۋازىمىنا ۇمىتتەنۋگە جاعدايى جوق. ءتۇرلى ۋاقىتتا مەملەكەت باسشىسىنىڭ بۇرىنعى جاقتاستارىنىڭ (راحات اليەۆ، اكەجان قاجىگەلدين، مۇحتار ءابليازوۆ، التىنبەك سارسەنبايۇلى، جارماحان تۇياقباي جانە ت.ب.) امالدارى قاتاڭ توقتاتىلدى.
سونىمەن قاتار، مەملەكەت باسشىسى بيلىك ەليتاسىنداعى ىقپال ەتۋشى توپتار مەن جەكە تۇلعالاردىڭ كوڭىل-كۇيىن ەسكەرە وتىرىپ، ىڭعايلى مۇراگەردى انىقتايدى. ايتپەسە، كەرى جاعدايدا ءوزارا قارىم-قاتىناستار مەن قارسىلىقتار جۇيەسىندە ىشكى ەليتانىڭ باسىم وكىلدەرىنىڭ قولداۋىنسىز رەسپۋبليكانىڭ ەكىنشى پرەزيدەنتىنىڭ پوزيتسياسى تۇراقسىز بولارى انىق.
پرەزيدەنتتىك ورىنعا مۇمكىندىگى بار مۇراگەردىڭ ساياسي ىقپال ەتۋ دەڭگەيى دە ۇلكەن ماڭىزعا يە. بىراق تا العاشقى ەكى فاكتورلاردى ەسكەرمەيىنشە، اتالمىش تۇلعانىڭ (قازاقستاننىڭ ساياسي-بيلىك جۇيەسىندەگى الار ورنىنا قاراماستان) كەلەسى مەملەكەت باسشىسى رەتىندە بولۋ ءۇمىتى جوق.
سونداي-اق، ەكى زەرتتەۋلەردىڭ ناتيجەلەرىن سالىستىرۋ ارقىلى يەرارحياداعى فاكتورلار مەن كورسەتكىشتەردىڭ وزگەرىسى الدەقايدا بايقالادى. اسىرەسە، مەملەكەت باسشىسىنىڭ ىقتيمال مۇراگەرلەرگە دەگەن سەنىمىنىڭ تومەندىگى نازار اۋدارتادى. ال ۇمىتكەرلەردىڭ ساياسي ىقپال ەتۋ كورسەتكىشى جوعارلاعانى كورىنەدى.
رەسپوندەنتتەردىڭ وسىنداي باعالارىنىڭ وزگەرىسىن بىلاي تۇسىندىرۋگە بولادى. سونعى جىلدارى بيلىك ەليتاسىندا جانە ەلدەگى بولعان ۇردىستەر اياسىندا رەسپۋبليكاداعى جاعدايدى باقىلاۋ مەن جوعارعى بيلىكتىڭ بولاشاق ساباقتاستىعىن قامتاماسىز ەتۋ بويىنشا باسشىلىق مۇمكىندىكتەرىنىڭ بەلگىلى ءبىر دەڭگەيدە ازايۋى بايقالدى. ال وسىنداي ۋاقىتتا اعىمداعى جاعداي مەن ەلدىڭ بولاشاق دامۋى ءۇشىن جاۋاپكەرشىلىكتى الا بىلەتىن ەليتا وكىلدەرىنىڭ ساياسي سالماعى مەن پوتەنتسيالى ارتاتىنى ايقىن.
ەكىنشى ۇشتىككە كىرگەن فاكتورلار العاشقى ۇشتىككە قاراعاندا ەكىنشى دەڭگەيدە بولعانىمەن، قر پرەزيدەنتىنىڭ مۇراگەرلەر پوزيتسياسىنا ءۇمىتتى تۇلعالار ءۇشىن ۇلكەن ءرول اتقارادى.
قازاقستان ساياسي ەليتاسىنىڭ ىقپال ەتۋشى توپتارعا ءبولىنۋى مەن ولاردىڭ ەلدەگى ساياسي جانە ەكونوميكالىق رەسۋرستار ءۇشىن ۇنەمى تارتىس جاعدايىندا پرەزيدەنتتىك تاققا ۇمىتكەر-مۇراگەرلەردىڭ وسىلاردان الشاق بولۋى اتالمىش ماقساتقا ءساتتى جەتۋىنە كەپىلدىك بولا المايدى. سول سەبەپتى انىقتالعان تۇلعالار ءۇشىن بيلىكتىڭ جوعارعى ەشەلونىندا جاقىن جاقتاستاردىڭ نەمەسە پوتەنتسيالدى وداقتاستاردىڭ (6,08 بالل) بولۋى ماڭىزدى. بۇل فاكتور 2012 جىلعى زەرتتەۋ ناتيجەلەرىمەن سالىستىرعاندا وسكەنىن كورۋگە بولادى.
سونىمەن قاتار وسى فاكتورلار توبىنا ەلدىڭ الەۋەتتى قۇرىلىمدارداعى ىقپال ەتۋى (5,82 باللا) كىرىپ وتىر. وسىعان وراي، بۇل فاكتور 7-ءشى ورىننان 5-ءشى ورىنعا تۇراقتادى. ياعني، سوڭعى جىلدارى قازاقستاننىڭ ساياسي-بيلىك جۇيەسىندە الەۋەتتى قۇرىلىمدارىنداعى جاعدايلار كەيبىر وزگەرىستەرگە اكەلدى دەپ نەگىزدەۋگە بولادى. دەيتۇرعانمەن، وسى ارادا كەيبىر ىشكى ەليتالىق توپتاردىڭ نەمەسە ىقپالدى تۇلعالاردىڭ تاراپىنان ىقپال ەتۋىنىڭ جوعارلاعانى تۋرالى ءسوز بولىپ وتىر.
بولاشاق مەملەكەت باسشىسى ءۇشىن تەك ىشكى بيلىك ەليتاسىندا عانا ەمەس، سونىمەن قاتار قازاقستاننىڭ ستراتەگيالىق ماڭىزدى سىرتقى ارىپتەستەر تاراپىنان دا، ونىڭ ىشىندە الەمدىك ءىرى مەملەكەتتەر تاراپىنان (5,26 بالل) مويىندالۋى ءتيىس. رەسەي، قىتاي، اقش پەن ەۋروپالىق وداقتىڭ قازاقستانعا ىقپال ەتۋىن تۇسىنە وتىرىپ، بولاشاق مەملەكەت باسشىسىن انىقتاۋدا ولاردىڭ كوزقاراستارىن ەسكەرمەۋ دۇرىس ەمەس (ەگەر دە قازاقستان ءوزىنىڭ بارلىق قارىم-قاتىناستارىن ساقتاپ جانە ودان ارمەن ارتتىرۋ جاعدايىندا عانا بولسا).
جەكە نەمەسە قول استىنداعى ەكونوميكالىق رەسۋرستاردىڭ بولۋى (5,26 بالل) مەملەكەت باسشىسىنىڭ ىقتيمال مۇراگەرلەرى ءۇشىن قوسىمشا باسىمدىق بەرەدى. دەسەك تە، بۇل فاكتور العاشقى بەستىككە قاراعاندا الدەقايدا تومەن ەكەنى بايقالىپ تۇر. وعان قوسا، ماڭىزدىلىق بويىنشا (2012 جىلعى كورسەتكىشپەن سالىستىرعاندا) تومەندەدى.
4,32 بالعا يە بولعان سوڭعى ەكى فاكتور (كاسىبي قاسيەتتەر جانە تانىمالدىلىق مەن ايگىلىلىك) قوعام تاراپىنان مويىندالۋى دەپ تۇسىنۋگە بولادى. ءسويتىپ، العاشقى ءۇش فاكتورلاردان باسقا قالعان فاكتورلار رەسپۋبليكا سايلاۋشىلارى ءۇشىن تەك فورمالدى سيپاتتاماعا يە بولماق.
مۇمكىندىكتەر باعاسى
تومەندە كورسەتىلگەن قازاقستاننىڭ ساياسي ەليتا وكىلدەرىنە جاسالعان ساراپشىلىق مۇمكىندىكتەر باعالارىنىڭ ناتيجەلەرى بويىنشا رەيتينگ جاسالدى:
|
№ |
ۇمىتكەر |
قر پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ سەنىمى |
ساياسي ىقپال ەتۋى |
ەكونوميكالىق ىقپال ەتۋى |
الەۋەتتى سالاداعى ىقپال ەتۋى |
قوعام ىشىندەگى تانىمالدىلىعى مەن ايگىلىلىگى |
كاسىبي قاسيەتتەر ء(بىلىمى، باسقارۋشىلىق ءوتىلى جانە ت.ب.) |
بيلىكتىڭ جوعارعى ەشەلونىنداعى جاقتاستاردىڭ (ىقپال ەتۋشى توپتاردىڭ) بار بولۋى |
ىشكى بيلىك ەليتاسىنداعى باسقا ىقپال ەتۋشى توپتار مەن نەگىزگى تۇلعالار ءۇشىن تيىمدىلىگى |
سىرتقى كۇشتەردەن، الەم دەرجاۆالارىنىڭ كوشباسشىلارىنان قولداۋ الۋ مۇمكىنشىلىگى |
|
1 |
نۇرتاي ابىكاەۆ |
6,22 |
5,8 |
4,18 |
6,15 |
4,85 |
5,49 |
5,7 |
4,63 |
4,37 |
|
2 |
كارىم ءماسىموۆ |
5,8 |
5,65 |
5,56 |
4,54 |
5,34 |
5,17 |
4,79 |
3,72 |
4,85 |
|
3 |
تيمۋر قۇلىباەۆ |
5,05 |
4,78 |
5,98 |
3,82 |
5 |
4,39 |
5,59 |
4 |
4,9 |
|
4 |
يمانعالي تاسماعامبەتوۆ |
4,68 |
5,27 |
4,75 |
3,46 |
6,22 |
5,63 |
4,75 |
3,87 |
4,21 |
|
5 |
مارات ءتاجين |
5,61 |
5,29 |
2,87 |
4,41 |
4,29 |
5,56 |
4,1 |
3,93 |
4,2 |
|
6 |
بولات وتەمۇراتوۆ |
5,59 |
4,56 |
5,54 |
3,58 |
3,85 |
4,37 |
4,45 |
3,91 |
3,51 |
|
7 |
داريعا نازارباەۆا |
5,76 |
4,54 |
4,27 |
2,77 |
5,85 |
4,22 |
4,76 |
3,16 |
4,02 |
|
8 |
سەرىك احمەتوۆ |
4,76 |
4,34 |
4,38 |
3,49 |
4,59 |
5,15 |
4,08 |
4,21 |
3,21 |
|
9 |
قاسىم-جومارت توقاەۆ |
5,12 |
3,61 |
2,45 |
2,37 |
5,1 |
5,58 |
3,95 |
4,82 |
4,79 |
|
10 |
احمەتجان ەسىموۆ |
5,63 |
4,29 |
4 |
3,08 |
3,54 |
3,73 |
4,78 |
3,55 |
2,77 |
|
11 |
ادىلبەك جاقسىبەكوۆ |
4,73 |
3,88 |
3,51 |
4,09 |
3,76 |
4,2 |
4,05 |
3,79 |
3,24 |
|
12 |
ومىرزاق شوكەەۆ |
4,58 |
4,18 |
4,54 |
3 |
4,05 |
4,02 |
4,6 |
3,2 |
2,62 |
|
13 |
نۇرلان نىعماتۋلين |
4,88 |
4,38 |
3,38 |
2,77 |
4,4 |
4,4 |
4,15 |
3,32 |
3,05 |
|
14 |
قايرات ءمامي |
4,53 |
4,05 |
2,95 |
3,8 |
3,51 |
4,41 |
4,3 |
3,62 |
2,76 |
|
15 |
قايرات قوجامجاروۆ |
4,13 |
3,48 |
3,03 |
4,4 |
3,48 |
4 |
3,72 |
2,95 |
3,37 |
|
16 |
اسەت يسەكەشەۆ |
4,33 |
3,22 |
4,21 |
2 |
4,25 |
3,61 |
4,01 |
3,56 |
3,05 |
|
17 |
اسلان مۋسين |
3,38 |
4,03 |
3,7 |
3,49 |
4,13 |
4,54 |
3,95 |
2,72 |
2,78 |
|
18 |
قايرات ساتىبالدىۇلى |
4,95 |
3,3 |
3,36 |
3,85 |
2,78 |
3,24 |
4,13 |
2,77 |
2,49 |
|
19 |
باقىتجان ساعىنتاەۆ |
4,4 |
3,55 |
3,26 |
2,31 |
3,33 |
4,18 |
3,67 |
3,32 |
2,47 |
|
20 |
قايرات كەلىمبەتوۆ |
4,38 |
3,41 |
4,18 |
2,15 |
2,59 |
4,59 |
3,09 |
3,11 |
3,04 |
|
21 |
سامات ءابىش |
5,05 |
2,78 |
2,56 |
4,17 |
1,79 |
3,36 |
4,03 |
3,19 |
2,37 |
|
22 |
باقىت سۇلتانوۆ |
3,97 |
2,84 |
3,14 |
1,94 |
2,57 |
3,92 |
2,97 |
2,8 |
2,26 |
|
23 |
باۋىرجان بايبەك |
4 |
2,56 |
1,76 |
1,54 |
3,08 |
2,82 |
2,95 |
2,38 |
1,79 |
ايتىپ كەتەرلىك ءجايت، قازاقستاننىڭ ساياسي ەليتا وكىلدەرىن زەرتتەۋ بارىسىندا وزگەرىستەر ەنگىزىلدى. ماسەلەن، قازىرگى تىزىمگە پارلامەنت ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتى سەرىك ۇمبەتوۆ (2012 جىلى ول قر پرەزيدەنت ىستەرى باسقارۋشىسى بولدى) كىرمەدى. سونىمەن بىرگە قازىرگى قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ حاتشىسى قايرات قوجامجاروۆ پەن پرەمەر-ءمينيستردىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى - وڭىرلىك دامۋ ءمينيسترى باقىتجان ساعىنتاەۆ ەندى.
ىقتيمال مۇراگەرلەردىڭ جالپى رەيتينگىسى
|
ورىن |
ديناميكا |
ىقتيمال ۇمىتكەردىڭ اتى-ءجونى |
ورتاشا سالماق (ءساۋىر،2013) |
ورتاشا سالماق (مامىر، 2012) |
|
1 |
|
نۇرتاي ابىقاەۆ |
30,54 |
30,68 |
|
2 |
|
كارىم ءماسىموۆ |
28,91 |
29,38 |
|
3 |
|
تيمۋر قۇلىباەۆ |
27,69 |
28,8 |
|
4 |
|
يمانعالي تاسماعامبەتوۆ |
26,88 |
28,49 |
|
5 |
+5 |
مارات ءتاجين |
25,84 |
25,17 |
|
6 |
+7 |
بولات وتەمۇراتوۆ |
25,37 |
23,12 |
|
7 |
‑2 |
داريعا نازارباەۆا |
25,07 |
27,2 |
|
8 |
+6 |
سەرىك احمەتوۆ |
24,31 |
23,04 |
|
9 |
‑3 |
قاسىم-جومارت توقاەۆ |
23,99 |
26,5 |
|
10 |
‑1 |
احمەتجان ەسىموۆ |
23,06 |
25,27 |
|
11 |
+1 |
ادىلبەك جاقسىبەكوۆ |
22,67 |
23,28 |
|
12 |
‑4 |
ومىرزاق شوكەەۆ |
22,27 |
25,33 |
|
13 |
‑2 |
نۇرلان نىعماتۋلين |
22,23 |
23,35 |
|
14 |
+1 |
قايرات ءمامي |
21,85 |
21,93 |
|
15 |
- |
قايرات قوجامجاروۆ |
20,80 |
- |
|
16 |
+1 |
اسەت يسەكەشەۆ |
20,57 |
18,13 |
|
17 |
‑10 |
اسلان مۋسين |
20,57 |
26,49 |
|
18 |
|
قايرات ساتىبالدىۇلى |
20,14 |
18,13 |
|
19 |
- |
باقىتجان ساعىنتاەۆ |
19,59 |
- |
|
20 |
‑4 |
قايرات كەلىمبەتوۆ |
19,54 |
21,45 |
|
21 |
|
سامات ءابىش |
19,35 |
13,4 |
|
22 |
‑2 |
باحىت سۇلتانوۆ |
16,95 |
15,56 |
|
23 |
‑1 |
باۋىرجان بايبەك |
14,83 |
12,32 |
كوشباسشىلار توبى
رەيتينگتىك كورسەتكىشتەر ارقاسىندا كوشباسشىلار توبىن تومەندەگى تۇلعالار باستادى:
- نۇرتاي ابىقاەۆ، قر ۇقك توراعاسى.
- كارىم ءماسىموۆ، قر پرەزيدەنت اكىمشىلىگىنىڭ جەتەكشىسى.
- تيمۋر قۇلىباەۆ، «KAZENERGY» مۇناي-گاز جانە ەنەرگەتيكالىق كەشەن ۇيىمىنىڭ قازاقستاندىق قاۋىمداستىعىنىڭ توراعاسى.
- يمانعالي تاسماعامبەتوۆ، استانا قالاسىنىڭ اكىمى.
- مارات ءتاجين، قر مەملەكەتتىك حاتشىسى.
- بولات وتەمۇراتوۆ، قر پرەزيدەنتىنىڭ شتاتتان تىس كەڭەسشىسى.
- داريعا نازارباەۆا، قر پارلامەنتى ءماجىسىلىنىڭ الەۋمەتتىك-مادەني دامۋ كوميتەتىنىڭ ءتورايىمى.
- سەرىك احمەتوۆ، قر پرەمەر-ءمينيسترى.
زەرتتەۋ نىسانىنا تۇسكەن باسقا ساياساتكەرلەرگە قاراعاندا نۇرتاي ابىقاەۆ قر پرەزيدەنتىنىڭ سەنىمى (6,22 بالل) مەن ساياسي ىقپال ەتۋى (5,8 بالل) بويىنشا كوشباسشى بولىپ تابىلادى. بۇعان نۇرسۇلتان نازارباەۆقا ادالدىعى، مەملەكەتتىك اپپاراتتاعى ءتۇرلى ماڭىزدى ورىندارداعى ۇلكەن جۇمىس تاجىريبەسى، ىقپال ەتۋشى توپتاردان الشاقتىعى مەن سولاردىڭ اراسىنداعى دەلدال رەتىندەگى ۇلكەن قابىلەتى اسەر ەتتى. بىلتىرعى بولعان شەكارا قىزمەتىندەگى وقيعالارعا قاراماستان، ابىقاەۆتىڭ جالپى پوزيتسياسى ەش وزگەرمەدى. وعان قوسا، الەۋەتتى سالاداعى ىقپال ەتۋى (6,15 بالل) مەن ىشكى بيلىك ەليتاسىنداعى باسقا ىقپال ەتۋشى توپتار مەن نەگىزگى تۇلعالار ءۇشىن تيىمدىلىگى (4,63 بالل) بويىنشا كورسەتكىشتەرى جوعارى. ابىقاەۆتىڭ ورتاشادان جوعارى بالعا يە بولۋى كوبىنە ونىڭ جاسىمەن بايلانىستىرىلادى. سوندىقتان دا وسىنىڭ ءبارى پوستنازارباەۆ ۋاقىتىسىندا ترانزيتتىك تۇلعا رەتىندە شىعۋىنا اسەر ەتەدى.
بىلتىردان باستاپ كارىم ءماسىموۆتىڭ جالپى رەيتينگىسى 2-ءشى ورىندا قالدى. 2012 جىلدىڭ قىركۇيەگىنەن باستاپ پرەزيدەنت اكىمشىلىگىنىڭ جەتەكشىسى بولۋى ارقىلى ءوزىنىڭ كورسەتكىشىن ءبىرشاما جاقسارتتى. ماسەلەن، مەملەكەت باسشىسىنىڭ سەنىمى (5,8 بالل), ساياسي ىقپال ەتۋى (5,65 بالل), الەۋەتتى سالاداعى ىقپال ەتۋى (4,54 بالل) بويىنشا نۇرتاي ابىقاەۆتان كەيىنگى ورىنعا يە بولدى. سوڭعى فاكتورعا بىلتىرعى جىلعى وتكەن قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ وكىلدەرىن اتتەستاتتاۋ كوميسسياسىنىڭ باسشىلىعى اسەر ەتتى. سونداي-اق، ەكونوميكالىق ىقپال ەتۋ (5,56 بالل) بويىنشا تيمۋر قۇلىباەۆتان كەيىنگى ەكىنشى ورىنعا تۇراقتادى.
تيمۋر قۇلىباەۆقا كەلەتىن بولساق، جاڭاوزەندەگى وقيعادان كەيىن «سامۇرىق-قازىنا» ءال-اۋقات قورىنىڭ توراعىلىعىنان الىپ تاستاسا دا، مەملەكەت باسشىسىنىڭ ىقتيمال مۇراگەرلەر ىشىندە 3-ءشى ورىنعا ورنالاستى. مەملەكەت باسشىسى تاراپىنان سەنىمى (5,05 بالل) مەن ساياسي ىقپال ەتۋ (4,78 بالل) دەڭگەيى جوعارى بولىپ ساقتالدى. سونىمەن قاتار باسقا تۇلعالارمەن سالىستىرعاندا ونىڭ ەكونوميكالىق ىقپال ەتۋى (5,98 بالل) وتە جوعارى، ال بيلىكتىڭ جوعارى ەشەلونىنداعى جاقىن جاقتاستاردىڭ (ىقپال ەتۋشى توپتار) بار بولۋى (5,59 بالل) كورسەتكىشىمەن ەكىنشى ورىنعا جايعاستى. وعان قوسا، قۇلىباەۆ قازاقستاننىڭ سىرتقى ساياسي ارىپتەستەرىنەن قولداۋ الۋ مۇمكىندىگى الدەقايدا باسىم (4,9 بالل).
رەيتينگتىڭ جالپى 4-ءشى ورنىنا استانا قالاسىنىڭ اكىمى يمانعالي تاسماعامبەتوۆ يە بولدى. قوعامداعى تانىمالدىلىعى مەن ايگىلىلىگى (6,22 بالل) مەن كاسىبي قاسيەتتەر (5,63 بالل) كورسەتكىشتەرى بويىنشا كوشباسشى بولىپ تانىلدى. ال ساياسي (5,27 بالل) جانە ەكونوميكالىق (4,75 بالل) ىقپال ەتۋى بويىنشا ءتورتىنشى ورىندى الدى. سوڭعى جاعدايعا قالا مەرىنىڭ كۇيەۋ بالاسى كەڭەس راقىشەۆتىڭ ەكونوميكالىق اكتيۆتەرى ىقپال ەتسە كەرەك. تەك مەملەكەت باسشىسىنىڭ سەنىمى مەن قولداۋى (4,68 بالل) بويىنشا كورسەتكىشى تومەندىگى انىقتالدى.
بىلتىرعى ناتيجەلەرمەن سالىستىرعاندا مارات ءتاجيننىڭ رەيتينگتىك پوزيتسياسى 10-شى ورىننان 5-ءشى ورىنعا كوتەرىلدى. بۇعان ونىڭ قر مەملەكەتتىك حاتشى (كوپشىلىك الدىنداعى دەڭگەي) ەتىپ تاعايىندالۋى قاتتى اسەر ەتتى. ءتاجيننىڭ ەنشىسىندە - مەملەكەت باسشىسىنىڭ سەنىمى (5,61 بالل), ساياسي ىقپال ەتۋى (5,29 بالل), كاسىبي قاسيەتتەر (5,56 بالل). ال الەۋەتتى سالاداعى ىقپال ەتۋى (4,41 بالل) بويىنشا 3-ءشى ورىندى الدى. وسى جاعدايعا كوپ جىلدارى قر قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ حاتشىسى قىزمەتىن اتقارۋى سەپتىگى ءتيدى.
بولات وتەمۇراتوۆتىڭ مەملەكەت باسشىسىنىڭ ىقتيمال مۇراگەرلەر قاتارىنا ەنۋى تاڭ قالدىردى. بىلتىرعى ناتيجەمەن سالىستىرعاندا 13-ءشى ورىننان بىردەن 6-شى ورىنعا كوتەرىلدى. مەملەكەت باسشىسىنىڭ تىكەلەي جەكە تاپسىرمالارىن ورىنداۋ ارقىلى قر پرەزيدەنتىمەن تىعىز قارىم-قاتىناستا ەكەنى بارشاعا ءمالىم. وسىنىڭ ارقاسىندا سەنىم دەڭگەيى (5,59 بالل) جوعارى كورسەتكىشتى كورسەتىپ وتىر. ساياسي-بيلىك جۇيەسىندەگى سىندارلى ۋاقىتتا ەلباسىعا وتەمۇراتوۆ قاجەت بولادى دەگەن بولجام جاساۋعا بولادى. وعان قوسا، جۇرت الدىندا تۇلعا ەتىپ كورسەتەتىن ترانسۇلتتىق بيزنەس سالاسىنداعى وتەمۇراتوۆتىڭ بەلسەندى قىزمەتى ونىڭ بۇرىنعى «سۇر كاردينال» كەسكىنىن جوققا شىعارىپ وتىر. ءسويتىپ، ول ءتۇرلى ىقپال ەتۋشى توپتاردىڭ وكىلدەرىنەن جوعارى تۇرعانى بايقالدى.
رەيتينگتىڭ 7-ءشى ورنىنا داريعا نازارباەۆا تومەندەدى (بىلتىر 5-ءشى ورىندا ەدى). مۇنداي تومەندەۋ بيلىك قۇرىلىمىنداعى جوعارى لاۋازىمىنا كۇتىلگەن تاعايىندالۋىنىڭ جوقتىعىمەن تۇسىندىرىلەدى. ەلباسىنىڭ ۇلكەن قىزىنىڭ قازىرگى جاعدايى ءتيىستى ساياسي ىقپال بەرمەيتىنى انىقتالدى. ساياسي ىقپال ەتۋدە 7-ءشى ورىنعا تۇراقتادى. ال قر پرەزيدەنتىنىڭ سەنىم دەڭگەيى بويىنشا نۇرتاي ابىقاەۆتان كەيىن 5,76 بالمەن ەكىنشى ورىندى يەلەندى. ىشكى ال بيلىك ەليتاسىنداعى باسقا ىقپال ەتۋشى توپتار مەن نەگىزگى تۇلعالار ءۇشىن تيىمدىلىك بويىنشا ەڭ تومەنگى كورسەتكىشكە (3,16 بالل) يە بولدى.
رەيتينگتىڭ كوشباسشىلار توبىن سەرىك احمەتوۆ اياقتاپ وتىر. ونىڭ قر پرەمەر-ءمينيسترى بولىپ تاعايىندالۋى ارقاسىندا 14-ءشى ورىننان 8-ءشى ورىنعا كوتەرىلدى. سونىمەن قاتار، بيلىك ەليتاسى ءۇشىن تيىمدىلىك دەڭگەيى بويىنشا (4,21 بالل) 3-ءشى ورىنعا يە بولىپ وتىپ.
سونداي-اق، قاراستىرىلىپ وتىرعان توپتاعى ماڭىزدى پوزيتسيالار بويىنشا احمەتوۆ ورتاشادان جوعارى دەڭگەيگە (5-6 بالل) شىعا المادى. بۇل ونىڭ الىپ وتىرعان لاۋازىمىنداعى ناقتى ءبىر جەتىستىكتىڭ جوقتىعىن كورسەتىپ وتىر. ءوزىنىڭ الدىندا بولعان ارىپتەستەرىنە قاراعاندا، سەرىك احمەتوۆ ۇكىمەت جۇمىسىنىڭ ساتسىزدىگى مەن قاتەلىكتەرىن ءوز موينىنا الماي وتىر. سونىڭ ناتيجەسىندە جاعىمسىز تولقىندار قول استىنداعى قىزمەتكەرلەرىنە نەمەسە تىكەلەي مەملەكەت باسشىسىنا باعىتتالادى. مۇنداي امال ارقىلى ىقتيمال مۇراگەر رەتىندەگى ساياسي كاپيتالىنىڭ جۇيەلى ارتۋىنا اكەلىپ سوعادى.
«قوسالقىلار» توبى
مەملەكەت باسشىسىنىڭ ىقتيمال مۇراگەرلەر ساناتىنىڭ كەلەسى توبىنا:
- قاسىم-جومارت توقاەۆ، بۇۇ باس حاتشىسىنىڭ ورىنباسارى
- احمەتجان ەسىموۆ، الماتى قالاسىنىڭ اكىمى.
- ادىلبەك جاقسىبەكوۆ، قر قورعانىس ءمينيسترى.
- ومىرزاق شوكەەۆ، «سامۇرىق-قازىنا» ءال-اۋقات قورىنىڭ باسقارما توراعاسى.
- نۇرلان نىعماتۋلين، قر پارلامەنتى ءماجىلىسىنىڭ توراعاسى.
- قايرات ءمامي، قر پارلامەنتى سەناتىنىڭ توراعاسى.
- قايرات قوجامجاروۆ، قر قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ حاتشىسى.
- اسەت يسەكەشەۆ، قر ۆيتسە-پرەمەرى - يندۋستريا جانە جاڭا تەحنولوگيالار ءمينيسترى كىردى.
ىشكى بيلىك ەليتاسىنداعى باسقا ىقپال ەتۋشى توپتار مەن نەگىزگى تۇلعالار ءۇشىن تيىمدىلىك كورسەتكىشى بويىنشا قاسىم-جومارت توقاەۆ باسقا تۇلعالارعا قاراعاندا الدەقايدا الدا تۇر. وعان قوسا، قر پرەزيدەنتىنىڭ سەنىمى بويىنشا يمانعالي تاسماعامبەتوۆ پەن سەرىك احمەتوۆ سىندى تۇلعالاردان جوعارى دەڭگەيدى (5,19 بالل) كورسەتتى. ال سىرتقى ويىنشىلاردان قولداۋ الۋ مۇمكىندىگى بويىنشا توقاەۆ 3-ءشى ورىندى الىپ وتىر (4,79 بالل). ول تەك ساياسي ىقپال ەتۋ كورسەتكىشى بويىنشا تومەنگى باعا (3,61 بالل) الدى. مۇنى ساياسي-بيلىك جۇيەسىندەگى توقاەۆتىڭ جۇمساق جۇمىس جاساۋ ءستيلى، ءوزىنىڭ ەكونوميكالىق رەسۋرستاردىڭ جوقتىعى، ونىڭ قىزمەتى سىرتقى ساياساتتا جانە قازىرگى تاڭداعى شەتەلدە بولۋىمەن بايلانىستىرىلادى.
جۇمىس تاجىريبەسىنىڭ مولشىلىعى مەن قر پرەزيدەنتىمەن تۋىس بولۋىنا قاراماستان، احمەتجان ەسىموۆ تەك مەملەكەت باسشىسىنىڭ سەنىم رەسۋرسىنا (5,63 بالل) يە. باسقا كورسەتكىشتەر بويىنشا ورتاشادان تومەن باعالاندى. بالكىم، وسىنداي تومەن باعالارعا يە بولۋى ەسىموۆتىڭ الماتى قالاسىنىڭ اكىمى رەتىندەگى وزىنە جۇكتەلگەن مىندەتتەرىن تولىق اتقارماي وتىرعانىنا بايلانىستى شىعار.
ادىلبەك جاقسىبەكوۆتىڭ 12-ءشى ورىننان 11-ءشى ورىنعا ورنالاسۋى ومىرزاق شوكەەۆ پەن نۇرلان نىعماتۋليننىڭ پوزيتسيالارىنىڭ تومەندەۋىمەن بايلانىستى. ال الەۋەتتى سالاداعى ىقپال ەتۋى بويىنشا كارىم ءماسىموۆ، مارات ءتاجين مەن قايرات قوجامجاروۆتان كەيىن ورىنعا ورنالاستى (4,09 بالل). وسىدان ورتالىقتىڭ ساياسي ىقپال ەتۋدە الەۋەتتى قۇرىلىمدارىنىڭ ەكىنشى كەزەكتە (پرەزيدەنت اكىمشىلىگى، قاۋىپسىزدىك كەڭەسى جانە ت.ب. كەيىن) تۇرعانى ايقىندالدى.
ومىرزاق شوكەەۆتىڭ رەيتينگتىك پوزيتسياسى 8-دەن 12-ءشى ورىنعا تومەندەدى. وسىعان حولدينگكە كىرەتىن كومپانيالاردى («قازپوشتا»، «قازاقتەلەكوم»، «ەير استانا»، قتج جانە ت.ب.) باسقارۋى بويىنشا سىنعا ۇشىراۋى سەبەپ بولۋى مۇمكىن. ءوزىنىڭ لاۋازىمدىق قىزمەتىنە ساي ەكونوميكالىق ىقپال ەتۋى 4,54 بالعا تەڭ بولدى. دەگەنمەن دە، اتالمىش فاكتور مەملەكەت باسشىسىنىڭ ىقتيمال مۇراگەرلەرى ساناتىنداعى ءرولىنىڭ ارتۋىنا سەپتىگى تيمەيتىنى انىق.
نۇرلان نىعماتۋلين 2 پوزيتسياعا تومەندەپ، 13-ءشى ورىنعا ورنالاستى. بۇعان «نۇر وتان» حالىقتىق دەموكراتيالىق پارتياسى توراعاسىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى قىزمەتىنەن بوساتىلۋى اسەر ەتتى. ال ەلباسىنىڭ سەنىم دەڭگەيى مەن ساياسي ىقپال ەتۋى بويىنشا نىعماتۋلين (4,88; 4,38 بالل) قاراعاندى وبلىسىنىڭ تاعى ءبىر تۋماسى سەرىك احمەتوۆتەن جوعارى تۇرعانى انىقتالدى.
قر كونستيتۋتسياسىنا سايكەس بيلىكتىڭ ساباقتاستىعىن قامتاماسىز ەتەتىن جوعارى لاۋازىمدىق ورىندى الىپ وتىرعان قايرات ءمامي اتالمىش توپتىڭ سوڭعى ورىندارىنا يە بولدى. ونىڭ جوعارى رەسمي مارتەبەسىنىڭ نومينالدى ءرولى مەن مۇمكىندىكتەر باعاسى 5 بالل دەڭگەيىنەن تومەن ەكەنى انىقتالدى.
قايرات قوجامجاروۆتىڭ رەيتينگتىڭ تىزىمىنە ىلىگۋى ونىڭ قر قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ حاتشىسى بولىپ تاعايىندالۋىمەن بايلانىستى. مەملەكەت باسشىسىنىڭ سەنىمى بويىنشا 4,13 بالل جيناسا، ال الەۋەتتى سالاداعى ىقپال ەتۋى 4,4 بالل جينادى. ەندىگى قر ۇقك شەكارا قىزمەتىندەگى اتتەستاتتاۋ بارىسىندا ىقپالى ارتادى دەپ كۇتىلۋدە. بىراق بيلىك ەليتاسىندا قولداۋ الۋ بويىنشا 2,95 بالعا يە بولدى. وسىعان قارجى پوليتسياسىن باسقارىپ جاتقان كەزىندەگى جوعارى لاۋازىمدى تۇلعالارعا قاتىستى قاتاڭ ارەكەتى سەبەپ بولۋى ىقتيمال.
«قوسالقىلار» توبىنىڭ سوڭعى ورنىنا اسەت يسەكەشەۆ تۇراقتادى. مەملەكەت باسشىسىنىڭ سەنىمى مەن ساياسي ىقپال ەتۋى بويىنشا (4,33; 3,22 بالل) تومەنگى باعالارعا يە بولسا دا، بەلگىلى ءبىر دەڭگەيدە ونى مەملەكەت باسشىسىنىڭ مۇراگەرى رەتىندە قاراستىرۋعا تولىق نەگىز بار. سەرىك احمەتوۆ سەكىلدى ول ءوزى باستاعان تانىمال ەمەس شارالاردان (كوممۋنالدىق تاريفتەردى كوتەرۋىن ينۆەستيتسيالارعا ايىرباستاۋ، «كوك جايلاۋ» تاۋ-شاڭعى كەشەنىنىڭ قۇرىلىسى جانە ت.ب.) اۋلاقتانىپ، قوعامنىڭ سىني تولقىنىن باسقا شەنەۋنىكتەرگە باعىتتاي ءبىلدى. يسەكەشەۆ ۇدەمەلى يندۋستريالدى-يننوۆاتسيالىق باعدارلاماسىنداعى ساتسىزدىكتەرىنە نازار اۋدارتپاي، جاڭا تەحنولوگيالار مەن ءتۋريزمدى دامىتۋ اياسىندا جاعىمدى جاڭالىقتاردى قوعام نازارىنا ۇسىنىپ كەلەدى. وسىدان ونىڭ جاسىرىن ساياسي امبيتسيالارىنىڭ بارىن بايقاۋعا بولادى.
باسقا تۇلعالاردىڭ مۇمكىندىكتەرى
قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتىنىڭ ىقتيمال مۇراگەرلەرى ساناتىنا كىرەتىن مۇمكىندىكتەرى تومەن تۇلعالار تومەندەگىدەي ورنالاستى:
- اسلان مۋسين، رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتىڭ اتقارىلۋىن باقىلاۋ جونىندەگى ەسەپ كوميتەتىنىڭ توراعاسى.
- قايرات ساتىبالدىۇلى، «نۇر وتان» حالىقتىق دەموكراتيالىق پارتياسىنىڭ حاتشىسى.
- باقىتجان ساعىنتاەۆ، پرەمەر-ءمينيستردىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى - وڭىرلىك دامۋ ءمينيسترى.
- قايرات كەلىمبەتوۆ، قر ۆيتسە-پرەمەرى.
- سامات ءابىش، قر ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتىنىڭ توراعا ورىنباسارى
- باحىت سۇلتانوۆ، قر پرەزيدەنت اكىمشىلىگى جەتەكشىسىنىڭ ورىنباسارى.
- باۋىرجان بايبەك، «نۇر وتان» حدپ توراعاسىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى.
وسى توپقا مۋسين جانە ساعىنتاەۆتان باسقالارى وزدەرىنىڭ جاس ەرەكشەلىكتەرى مەن مەملەكەتتىك اپپاراتتاعى جۇمىس تاجىريبەسىنىڭ ازدىعىمەن كورىنگەن جاس ساياساتكەرلەر كىرىپ وتىر. وسىعان وراي، ساياسي ىقپال ەتۋى مەن ىشكى ەليتالىق ويىنشىلارى ءۇشىن تيىمدىلىگى بويىنشا تومەنگى كورسەتكىشتەرگە يە بولدى.
وسى توپتا قر پرەزيدەنتىنىڭ سەنىمى بويىنشا «ەسكى گۆارديا» وكىلدەرىمەن سامات ءابىش (5,05 بالل) پەن قايرات ساتىبالدىۇلى (4,95 بالل) تەڭەسە الادى. وسىعان كوبىنە مەملەكەت باسشىسىنىڭ تۋىستىق قارىم-قاتىناسى ىقپال ەتىپ وتىر. ال ساياسي ىقپال بويىنشا ءابىش 2,78 بالل، ساتىبالدىۇلى 3,3 بالل جينادى. ءتىپتى، قاراستىرىلىپ وتىرعان توپتاعى قايرات كەلىمبەتوۆتەن (3,41 بالل) دە تومەن ەكەنى كورسەتىپ تۇر. قر پرەزيدەنتىنىڭ ىقتيمال مۇراگەرلەرىنىڭ جالپى رەيتينگىسىندە ولاردىڭ پوزيتسيالارى ەش وزگەرمەدى (تەك الەۋەتتى سالاداعى ىقپال ەتۋى بويىنشا 4,17 بالل جيناعان قازىرگى قر ۇقك توراعاسىنىڭ ورىنباسارى بولىپ تابىلاتىن سامات ابىشتەن باسقاسى).
اتالمىش توپتا اسلان مۋسين كوش باستاپ تۇر. بىراق تا ول بىلتىرعى ناتيجەلەرمەن سالىستىرعاندا 10 پوزيتسياسىن جوعالتىپ، قازىرگى 17-ءشى ورىنعا تۇراقتادى. مۇنى كەزىندە قر پرەزيدەنت اكىمشلىگىنىڭ جەتەكشىسى لاۋازىمىنان بوساتىلۋى مەن مەملەكەت باسشىسى سەنىمىنىڭ تومەندەۋىمەن تۇسىندىرۋگە بولادى. قازىرگى مەملەكەت باسشىسىنىڭ سەنىمى بويىنشا 3,38 بالمەن باعالاندى. سونىمەن قاتار ىشكى بيلىك ەليتاسىنداعى ويىنشىلارى ءۇشىن تيىمدىلىگى بويىنشا باۋىرجان بايبەكتەن كەيىن ەكىنشى ورىندى الىپ وتىر (2,72 بالل). وسى توپتا مۋسين تەك ساياسي ىقپال ەتۋى بويىنشا جوعارى باعالاندى (4,03 بالل).
قايرات كەلىمبەتوۆ 16-شى ورىننان 20-شى ورىنعا تومەندەدى. ۇكىمەتتەگى الىپ وتىرعان ورنى مەن مانساپتىق وسۋىنە قاراماستان، وزىنە تاپسىرىلعان مىدەتتەردى ورىنداۋداعى ولقىلىقتاردىڭ بارى بايقالدى. ماسەلەن، كەلىمبەتوۆ ايەلدەردىڭ زەينەتكەرلىك جاسىن ۇزارتۋ مەن بىرىڭعاي زەينەتاقى قورىن قۇرۋ باستاماسىمەن كورىندى. وسىنداي شارالاردى قولعا الۋىمەن كوزگە تۇسكەن تۇلعا بيلىك ەليتاسىندا ءوزىنىڭ قاجەتتى ەكەنى دەپ ايتۋ قيىن.
ۇكىمەتتىڭ تاعى ءبىر مۇشەسى باقىتجان ساعىنتاەۆ قر پرەزيدەنتىنىڭ سەنىمى مەن ساياسي ىقپال ەتۋى بويىنشا اسەت يسەكەشەۆ پەن قايرات كەلىمبەتوۆتەن الدەقايدا جوعارى تۇر (سايكەسىنشە 4,4; 3,55 بالل). اتالمىش تۇلعانىڭ وسى توپتا پايدا بولۋى ونىڭ 2012 جىلعى قىركۇيەك ايىنان باستاپ ەلدىڭ ساياسي-بيلىك جۇيەسىندەگى پوزيتسيالارىنا تاعايىندالۋىمەن بايلانىستىرۋعا بولادى. سوندىقتان مەملەكەت باسشىسىنىڭ ىقتيمال مۇراگەرى رەتىندە ونىڭ پوتەنتسيالى ءالى دە اشىلعان جوق.
جوعارى لاۋازىمدا تۇرعان باحىت سۇلتانوۆتىڭ مۇمكىندىكتەرى 9 كورسەتكىش بويىنشا ورتاشا بالدان (4 بالل) تومەن باعالاندى. سونداي-اق، ونىڭ پوزيتسياسى 20-شى ورىننان 22-ءشى ورىنعا ورنالاستى.
رەيتينگتىڭ سوڭعى ءتىزىمىن باۋىرجان بايبەك اياقتاپ وتىر. ونىڭ باعالارى - مەملەكەت باسشىسىنىڭ سەنىمى 4 بالل، ساياسي ىقپال ەتۋى 2,56 بالل، بيلىك ەليتاسىنىڭ ويىنشىلارى ءۇشىن تيىمدىلىگى 2,38 بالل.
جالپى قورىتىندىلار
اتالمىش زەرتتەۋ ەلدىڭ بيلىك ەليتاسىنداعى باسەكەلەستىك پەن بولىنۋشىلىك ۇردىسىنە ساي قر پرەزيدەنتىنىڭ ىقتيمال مۇراگەرلەرىنىڭ ءۇش توبىن انىقتادى. مەملەكەت باسشىسىنىڭ مۇراگەرلىگىنە تۋىستىق قاتىناستاعى تۇلعالار مەن بۇرىنعى كومسومولدىق نومەنكلاتۋراسىنىڭ وكىلدەرى جانە 1990-2000-جج. ارالىعىندا قالىپتاسقان ساياساتكەرلەردىڭ اراسىندا تارتىس ءجۇرىپ جاتقانى بايقالدى.
2012 جىلدىڭ مامىرىندا جۇرگىزىلگەن زەرتتەۋمەن سالىستىرعاندا ىقتيمال مۇراگەرلەر سانى مەن جەكە ەرەكشەلىكتەرى وزگەردى. ولاردىڭ سانى 7-دەن 8-گە دەيىن جەتتى. رەيتينگتىك پوزيتسيالارىنىڭ تومەندەۋى سالدارىنان بۇل توپتان قاسىم-جومارت توقاەۆ پەن اسلان مۋسين شىعىپ قالدى. ءوز كەزەگىندە بۇل توپقا مارات ءتاجين، بولات ومەمۇراتوۆ پەن سەرىك احمەتوۆ ەندى.
وسىلاردىڭ بارلىعى ەلدەگى بيلىكتىڭ بولاشاق ساباقتاستىعى ماسەلەسى بويىنشا قازاقستاننىڭ ساياسي ەليتاسىندا جانە قوعام ىشىندە جوعارى وزەكتىلىكتى كورسەتىپ وتىر. ەگەر دە بيلىك ەليتاسىنىڭ وكىلدەرى ءۇشىن وزدەرىنىڭ ستاتۋس-كۆوسىن ساقتاۋ ماڭىزدى بولسا، ال قازاقستاندىقتاردىڭ باسىم كوپشىلىگىنە ەلدەگى ساياسي تۇراقتىلىقتى ساقتاۋعا باعىتتالعان رەسمي ساياسي باعىتتىڭ وزگەرمەۋى ماڭىزدى بولىپ تابىلادى.
زەرتتەۋ بارىسىندا قاراستىرىلعان ساياساتكەرلەردىڭ جالپى رەيتينگىسىندە كوشباسشىلىقتى نۇرتاي ابىقاەۆ باستاپ وتىر. سەبەبى ول تەك بۇرىننان بەرى كەلە جاتقان سەرىكتەسى عانا ەمەس، ىشكى بيلىك ەليتاسىنداعى (ونىڭ ىشىندە ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك) جاعدايدى باعالاي الاتىن، ءارى ىقتيمال قاۋىپتەردى الدىن الاتىن تاجىريبەلى باسشى رەتىندە مەملەكەت باسشىسىنا قاجەتتى تۇلعا بولىپ تابىلادى. وعان قوسا، «ەسكى گۆارديانىڭ» وكىلى بولا وتىرىپ، نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ كومانداسىنداعى ورنى ىڭعايلى جانە تۇراقتى بولىپ تۇر. سوندىقتان دا وعان مەملەكەت باسشىسىنا ىقپال ەتۋ ءۇشىن، مۇراگەر پوزيتسياسىنا شىعۋى ءۇشىن بيلىك ەليتاسىنداعى وكىلدەر اراسىنداعى تارتىسقا ءتۇسۋ اسا قاجەت ەمەس.
جوعارىدا كورسەتىلگەندەردى ەسكەرە وتىرىپ، قر پرەزيدەنتىنىڭ جاقىن تۋىسقاندارىنىڭ بولاشاق مۇراگەر رەتىندە ۇسىنىلۋى ءتيىمسىز. ولاردىڭ بارلىعىندا جالپىعا ورتاق ىشكى بيلىك ەليتاسىندا ءبىرشاما تەپە-تەڭدىكتى ۇستاپ تۇراتىنداي مەملەكەتتىك قىزمەتتەگى مول تاجىريبە ازدىعى مەن ساياسي ىقپال دەڭگەيىنىڭ تومەندىگى بايقالادى.
سول سەبەپتى قوعام مەن بيلىك ەليتاسى ءۇشىن داعدارىسقا قارسى تۇرا الاتىن مەنەدجەرلەر مەن جاۋاپكەشىلىكتى وزدەرىنە الاتىن تۇلعالار قاجەتتىگى ايقىن. وسى ورايدا كارىم ءماسىموۆ پەن مارات ءتاجيننىڭ قىزمەتتەرىن اتاۋعا تۇرارلىق. ولار نۇرتاي ابىقاەۆ سياقتى ىمىراعا جەتۋ قابىلەتتەرىن كورسەتتى. ولار تاعى ساياسي امبيتسيالارىنىڭ جوقتىعىمەن ەرەكشەلەنەدى.
وسى جانە باسقارۋشىلىق تاجىريبە مەن باسقا ىقپال ەتۋشى توپتاردان الشاق بولۋى ارقاسىندا وسى ءۇش تۇلعا تەك مەملەكەت باسشىسىنا عانا ەمەس، بيلىك ەليتاسىنداعى ىقپال ەتۋشى توپتار ءۇشىن دە بەلگىلى ءبىر وتپەلى كەزەڭدە كەپىلگەر بولا الادى. مۇندا قازاقستاندا ۇجىمدىق سيپاتىنداعى (ابىقاەۆ-ءماسىموۆ-ءتاجين ترۋيمۆيراتى) رەگەنت ينستيتۋتى قۇرىلۋى جايلى ايتىلىپ وتىر.
وسىنداي جاعدايدا بولاشاق مەملەكەت باسشىسى مارتەبەسى ءۇشىن «بارلىعى بارلىعىنا قارسى» ءپرينتسيپى بويىنشا ىقپال ەتۋشى توپتار اراسىندا قاقتىعىس (بەلگىلى ءبىر تۇلعالاردىڭ بەدەلىن ءتۇسىرۋ ماقساتىندا اقپاراتتىق سوعىس پەن اكىمشىلىك شيەلەنىستەن باستاپ) ءورشۋى مۇمكىن. وسىنداي قاۋىپتەردىڭ پايدا بولۋى زەرتتەۋگە ىلىككەن ساياساتكەرلەردىڭ وسال جەرلەرىنىڭ بارىمەن، كۇماندى بەدەلى بار توپتار مەن تۇلعالارمەن جاقىندىعىمەن باينالىستىرىلادى.
مىسالى، داريعا نازارباەۆانىڭ وسال جەرى - ول ءالى دە بولسا بۇرىنعى كۇيەۋى راحات اليەۆپەن بايلانىستى ساياسي مانسابىنىڭ كەرەعار زامانىنان وتكەرمەدى. وعان قوسا، ەلدىڭ ساياسي ساحناسىندا كەزىندەگى «اسار» رەسپۋبليكالىق پارتياسىنىڭ جەتەكشىسى سەكىلدى امال-ادىستەردى قولدانىپ كەلەدى. وسىنداي جول ارقىلى ول بيلىك ەليتاسىنداعى ءوزىنىڭ پوتەنتسيالدى وپپونەنتتەرىنە قر پرەزيدەنتى مەن جالپى ساياسي ەليتا تاراپىنان نارازىلىقتى تۋدىرۋىنا العىشارت جاساپ وتىر.
وسىعان وراي، ىقتيمال مۇراگەر پوزيتسياسىنا ءۇمىتتى تۇلعالاردىڭ قانداي دا ءبىر قوزعالىسى (ءتىپتى مەملەكەت باسشىسى ماقۇلداعان جاعدايدا) ىشكى بيلىك ەليتاسىنداعى وپپونەنتتەر تاراپىنان قاتاڭ قارسى ارەكەتتەر قولدانىلادى. ءسويتىپ، سوڭعىلار ءۇشىن قر پرەزيدەنتى الدىندا اتالمىش ۇمىتكەرلەردىڭ بەدەلىن ءتۇسىرۋ ارقىلى (سونىڭ سالدارىنان ىقتيمال مۇراگەر رەتىندە قاراستىرۋ ماسەلەسىن ءتۇسىرۋ) ءتيىمدى.
ساياسي جانە مەديالىق قولداۋ ارقىلى يە بولعان تيمۋر قۇلىباەۆتىڭ جاعدايىنىڭ سوڭى جاڭاوزەندەگى وقيعالاردىڭ ورىن الۋىمەن كورنەكتى مىسال بولا الادى. بىراق تا، قازىرگى تاڭدا قۇلىباەۆ رەۆانش الۋعا ۇمىتتەنىپ وتىر. «رۋحانيات» پارتياسىنىڭ باسشىلىعىنا ونىڭ جاقىن ادامدارىنىڭ كەلۋى دالەلدەردىڭ ءبىرى بولا الادى.
سونىمەن قاتار، يمانعالي تاسماعامبەتوۆتىڭ ساياسي مانسابىنا رەسپۋبليكانىڭ اقپاراتتىق كەڭىستىگىندە پايدا بولعان استانا قالاسىنىڭ اكىمىن مۇراگەر رەتىندە قولداۋدى بىلدىرگەن اتاقتى 150 زيالى قاۋىم وكىلدەرى مەن قوعام قايراتكەرلەرىنىڭ حاتى بەلگىلى ءبىر دارەجەدە قاۋىپ ءتوندىرۋى ىقتيمال. ەكىنشى جاعىنان، سوڭعى تاعايىنداۋلار ارقىلى پوتەنتسيالدى جاقتاستاردىڭ شەڭبەرىن ۇلعايتۋدى كوزدەيتىنىن بايقاۋعا بولادى.
جالپى، ەلدەگى بيلىكتىڭ ساباقتاستىعىن قامتاماسىز ەتۋ تۇرعىسىنان اتالمىش زەرتتەۋ ساياسي ەليتا ىشىندەگى قر پرەزيدەنتى ن.ءا.نازارباەۆتىڭ مەملەكەت باسشىسى رەتىندە ىقتيمال مۇراگەرلەرىنىڭ مۇمكىندىكتەرىنە قاتىستى رەيتينگتىك باعا بەرۋ ارقىلى جالپى كورىنىس بەردى. ال ىقپال ەتۋشى توپتاردىڭ كەمىندە از مەرزىمدىك ۋاقىتقا مەملەكەت باسشىنىڭ ورنىنا بولاشاق مۇراگەردى جاريالاۋى ءساتسىز جوبا رەتىندە قاراستىرىلادى.
سەبەبى ەلدەگى بەدەلى جانە مىقتى پوزيتسيالارى ارقاسىندا قازىرگى قر پرەزيدەنتى ءوزىنىڭ رۇقساتىنسىز بيلىك ساباقتاستىعى ماسەلەسىن شەشۋدە قانداي دا ءبىر قادامدارعا جول بەرمەيدى. سونىمەن بىرگە قازىرگى تاڭدا ىشكى بيلىك ەليتاسىندا نەمەسە وپپوزيتسيادا ونىمەن تەڭ تۇراتىنداي تۇلعا جوق.
سوندىقتان دا جوعارعى بيلىكتىڭ ساباقتاستىعى مەن ن.ءا.نازارباەۆتىڭ ىقتيمال مۇراگەردى تاڭداۋ ماسەلەسى مەملەكەت باسشىسىنىڭ قانداي جول تاڭدايتىنىنا نەمەسە بەلگىلى ءبىر جاعدايدا ونىڭ قاتىسۋىنسىز ەرىك بىلدىرىلۋىنە بايلانىستى.
وسى تاقىرىپتى ودان ارمەن جالعاستىرۋ ءۇشىن «رەيتينگ.kz» زەرتتەۋ اگەنتتىگى الداعى ۋاقىتتا قازاقستاننىڭ جوعارعى بيلىگىنىڭ ىقتيمال ترانزيت ستسەناريلەرىنىڭ رەيتينگىسىن ۇسىنادى.
Abai.kz
