«جاس الاش» گازەتىنىڭ 2013 جىل 29 ناۋرىز (جۇما) كۇنگى № 24 (15794) سانىندا م. مىڭجاسارۇلى دەگەننىڭ «كوللەدج تۇلەگى ءوزىن «اكادەميك» سانايدى  جاسان زەكەيۇلىن اتامەكەنگە مەملەكەت باسشىسىنىڭ ءوزى شاقىرتقان با؟» دەگەن ايىپتاۋ ماقالاسى جاريالاندى. (http://old.abai.kz/content/kolledzh-t-legi-kalai-akademik-atandy-nemese-zhasan-zekeiylyn-atamekenge-elbasy-shakyrtkan-b) مەن وسى ماقالا قوزعاعان ماسەلەلەر تۋرالى وي وربىتەمىن. اۋەلى ماقالا تاقىرىبىنا قاراڭىز.

سوندا قالاي؟ كوللەدج وقىعاندار اكادەميك بولمايدى دەگەن زاڭ بار ما؟ ۇنەمى ءبىلىمىن جەتىلدىرىپ اسپيرانتۋرا وقىسا.. ەلگە ەڭبەگى سىڭسە، مەملەكەتتىڭ دامۋىنا ۇلەس قوسسا، نەگە باعالانباۋ كەرەك؟  بۇل دەگەنىڭىز جاسان زەكەيۇلىن عانا ەمەس تۇتاس كوللەدج تۇلەكتەرىن قورلاۋ عوي. جاسان زەكەيۇلىن مەملەكەت باسشىسىنىڭ ءوزى شاقىرتقان با؟ دەيدى. ەندى كىم شاقىرتتى؟ سەنى، مەنى، بۇكىل جەر شارىنا تارىداي شاشىلعان قازاقتى وتانىنا شاقىرعان ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆ.  بىلىپ قويىڭىز، ءسىز بەن ءبىزدى، جاساندى.. تاريحي وتانىنا شاقىرعان ۆيكتور حراپۋنوۆ، مۇحار ءابىليازوۆ، راحات اليەۆتەر... ەمەس.

م. مىڭجاسارۇلى «... جاسان زەكەيۇلى ىلە مەديتسينا مەكتەبىندە 4 جىلدىق ارناۋلى كۋرس وقىعان» دەيدى. مۇندا تۇرعان نە بار؟ وقىپتى عوي. پەكين، تيانجين قالالارىندا ءوز قاراجاتىمەن ءبىلىمىن جەتىلدىرگەنى شىندىق. بۇل جيىرما جىلدىڭ الدىنداعى اڭگىمە.

«جاس الاش» گازەتىنىڭ 2013 جىل 29 ناۋرىز (جۇما) كۇنگى № 24 (15794) سانىندا م. مىڭجاسارۇلى دەگەننىڭ «كوللەدج تۇلەگى ءوزىن «اكادەميك» سانايدى  جاسان زەكەيۇلىن اتامەكەنگە مەملەكەت باسشىسىنىڭ ءوزى شاقىرتقان با؟» دەگەن ايىپتاۋ ماقالاسى جاريالاندى. (http://old.abai.kz/content/kolledzh-t-legi-kalai-akademik-atandy-nemese-zhasan-zekeiylyn-atamekenge-elbasy-shakyrtkan-b) مەن وسى ماقالا قوزعاعان ماسەلەلەر تۋرالى وي وربىتەمىن. اۋەلى ماقالا تاقىرىبىنا قاراڭىز.

سوندا قالاي؟ كوللەدج وقىعاندار اكادەميك بولمايدى دەگەن زاڭ بار ما؟ ۇنەمى ءبىلىمىن جەتىلدىرىپ اسپيرانتۋرا وقىسا.. ەلگە ەڭبەگى سىڭسە، مەملەكەتتىڭ دامۋىنا ۇلەس قوسسا، نەگە باعالانباۋ كەرەك؟  بۇل دەگەنىڭىز جاسان زەكەيۇلىن عانا ەمەس تۇتاس كوللەدج تۇلەكتەرىن قورلاۋ عوي. جاسان زەكەيۇلىن مەملەكەت باسشىسىنىڭ ءوزى شاقىرتقان با؟ دەيدى. ەندى كىم شاقىرتتى؟ سەنى، مەنى، بۇكىل جەر شارىنا تارىداي شاشىلعان قازاقتى وتانىنا شاقىرعان ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆ.  بىلىپ قويىڭىز، ءسىز بەن ءبىزدى، جاساندى.. تاريحي وتانىنا شاقىرعان ۆيكتور حراپۋنوۆ، مۇحار ءابىليازوۆ، راحات اليەۆتەر... ەمەس.

م. مىڭجاسارۇلى «... جاسان زەكەيۇلى ىلە مەديتسينا مەكتەبىندە 4 جىلدىق ارناۋلى كۋرس وقىعان» دەيدى. مۇندا تۇرعان نە بار؟ وقىپتى عوي. پەكين، تيانجين قالالارىندا ءوز قاراجاتىمەن ءبىلىمىن جەتىلدىرگەنى شىندىق. بۇل جيىرما جىلدىڭ الدىنداعى اڭگىمە.

ماقالا اۆتورى 1989 جىلدىڭ ماۋسىم ايىندا قىزىل كوممۋنيستەردىڭ بەيكۇنا جاستاردى قىزىل قانعا بوكتىرگەن «تياننمزن» الاڭىنداعى  وقيعا تۋرالى ايتا كەلىپ، جاساننىڭ 6 بەتتىك پىكىرىن كولدەنەڭ تارتادى. مەنىڭ تاڭ قالاتىنىم، قىتايدان كەشە عانا كەلگەن م. مىڭجاسارۇلىنىڭ ميىنان بۇرىنعى ءومىرىنىڭ بارلىعى جۋىلىپ كەتكەنگە ۇقسايدى. بىلايعى جۇرتقا تۇسىنىكتى بولۋ ءۇشىن ايتايىن: قىتايداعى بارلىق مەكەمەلەردە (مەملەكەتتىك جانە مەملەكەتتىك ەمەس) جۇرگىزىلىپ وتىرعان ساياسات جايلى «ۇيرەنۋ تاقتاسى» دەگەن بولادى. وعان بارلىق قىزمەتكەرلەر كوممۋنيستىك پارتياعا ءۇن قوسقان ادالدىعىن ءبىلدىرىپ ماقالا جازۋعا مىندەتتى. وعان كەزىندە انداعى مىڭجاسارۇلى دا، مەن دە... قىسقاسى قىتايداعى حالىقتىڭ ءبارى وسىنداي ناۋقاندى كورگەنبىز. قايتەمىز؟ ءبىز جاساعان ەلدىڭ ساياساتى سولاي بولسا!

وعان مۇنداعى قازاقتاردا تاڭ قالمايدى. ويتكەنى كەزىندە وسىنداي قىزىل ناۋقاندار «كەشەگى سوۆەتتىك قازاقستاندا دا» بولعان.

ماقالادا: «ىلە قازاق اۆتونوميالى وبلىستىق كۇيتۇن ورتالىق اۋرۋحاناسىدا قىزمەت ەتكەن جاسان زەكەيۇلى.... ءبىر جىلدىق سىناق مەرزىمى اياقتالعان سوڭ 1990 جىلى 25 جەلتوقساندا ەڭ تومەنگى 8- دارەجەلى قىزمەتكەر اتاعى بەرىلىپ، جالاقىسى 126 يۋانعا ءوسىرىلىپتى.» دەيدى. بۇل دا تاڭعاجايىپ قۇبىلىس ەمەس. قىتايدا جوعارى وقۋ ورىنىن بىتىرگەن بارلىق جاستار ءبىر جىلدىق سىناق مەرزىمى اياقتالعان سوڭ بارىپ رەسمي قىزمەتكەر بولىپ سانالادى. ودان كەيىنگى ءوسۋ جولى، ناتيجەسى، قىزمەتكەر اتاۋلىنىڭ وزىنە بايلانىستى.

ماقالادا سول كەزدەگى ەمحانانىڭ باس دارىگەرى ءشۇي شاڭچۋاننىڭ باعاسىن كولدەنەڭ تارتادى. مۇندا «ءوزىنىڭ(جاساننىڭ) بىلىكتىلىگىن جەتىلدىرۋ ارقىلى كوكىرەك سىرتقى اۋرۋلار بولىمىندەگى ۇنەمى كەزدەسەتىن ناۋقاستارعا جانە سالماقتى ناۋقاستارعا دياگنوز قويىپ، ەمدەي الاتىن دەڭگەيگە جەتتى»،- دەپتى.» تاعى بىردە «... ال ءوزى( جاسان زەكەيۇلى) ەڭبەك ەتكەن ءبولىمنىڭ 1992 جىلى 7 شىلدەدەگى قورتىندى پىكىرى بىلاي جازىلعان: «ءوز ماماندىعى بويىنشا نەگىزدىك تەوريامەن تانىس. شامالى تەحنيكالىق شەبەرلىكتى مەڭگەرگەن. اۋرۋ تاريحىن جازۋ مەن كۇندەلىكتى كەزدەسەتىن ناۋقاستارعا ەم جاساي الادى. قاراپايىم وپەراتسيالاردى جاساۋدى نەگىزگى جاقتان مەڭگەرگەن. جۇمىس قابىلەتى جاقسى. ورىس تىلىنەن الىپپەلىك نەگىز قالاعان. ارناۋلى كۋرس بىتىرگەننەن كەيىنگى جۇمىس تاجىريبەسى فەلدشەر اتاعىن بەرۋگە لايىق». بۇل 21 جىلدىڭ الدىنداعى نە ءبارى 25 جاستاعى جاسان جەتكەن بيىك قوي. «...ارينە، پىسىق ءارى قوعامدىق جۇمىستارعا بەلسەندى بولعانىن وسى مۇراعات قۇجاتتارداعى كوللەدجدەگى وقۋىن اياقتار كەزدەگى تولتىرىلعان انكەتالاردا جازىلعان ءتورت جىلدا جەتى رەت سىيلانعانى جانە ءوز سىنىپتاستارى مەن سالاۋات دەگەن ۇلتى  ۇيعىر ۇستازىنىڭ مىنەزدەمەلەرى ايعاقتايدى.» ال كەرەك بولسا، م.مىڭجاسارۇلى جاساندى ماقتاپ وتىر. ءاۋ، باستا داتتاۋعا بەل بۋعان «ارىزشىمىز» ءوزى شاتاسىپ كەتەدى.

قادىرلى وقىرمان، ءسال سابىرمەن قارايىقشى،. ءبىردى ايتىپ بىرگە كەتكەن «قوجاناسىر» باۋىرىم، جاساننىڭ ءبىز بىلمەيتىن كەرەمەت دەرەگىن دايىنداپ بەرەدى.  قاراڭىز جاساندى ىلىككە العىسىز ەتكىسى كەلگەن دانىشپانىمىز باس دارىگەردىڭ، تاعى باسقالاردىڭ وسىنداي كەرەمەت باعاسىن دا قوسىپ جىبەرىپتى. ءوزىڭ ايتشى، بۇل از جەتىستىك پە؟ ەندى  نە كەرەك؟

م. مىڭجاسارۇلى ءوزىن قۇندى دەرەكتەرمەن قامداعان ازاماتتىڭ  مىناداي ءبىر جاڭالىعىن الاقايلاپ جازادى. ۇزىن ىرعاسى بىلاي: جاسان زەكەيۇلى 1995 جىلى 7- ايدىڭ 19-ى كۇنى لي فاميليالى ناۋقاستان 85 يۋان (قازاقستان اقشاسى بويىنشا 2040 تەڭگە) بوپسالاپ العان - دەيدى. شىنىنا كەلسەك الگى ناۋقاس تەزىرەك  بىلىكتى دارىگەرگە قارالۋ ءۇشىن،  شەتەلدەن جاڭا اكەلىنگەن مەديتسينالىق وزىق تەحنيكامەن تەكسەرىلۋ ءۇشىن  جاسانعا 85 يۋان ۇسىنعانى شىندىق. مۇنى ءبىر دارىگەر كورىپ قويعان، اۋرۋحانا باسشىلىعىنا جەتكىزگەن. قازاق بولعانى ءۇشىن جاسان قۇرباندىققا شالىنعان. قازىرگى كەزدى كورسەڭ عوي قىتاي اۋرۋحانالارىندا تانىس دارىگەرلەرىڭ بولماسا، بەلگىلى مولشەردە تارتۋ- تارالعى بەرمەسەڭ اۋرۋحانادان جازىلىپ شىعامىن دەپ ويلاماڭىز. بۇل ءوزى جازىلماعان زاڭ. (ارينە ونىڭ بەتىن اۋلاق قىلسىن).

اتالمىش ماقالادا م. مىڭجاسارۇلى جاسان ساباق العان قۇڭ سۇن، لي جي سۋن دەگەن بىلىكتى دارىگەرلەردىڭ بولعانىنا كۇمان كەلتىرەدى. ساعان تاپسىرىسپەن ماقالا جازدىرعان قۇرداس دارىگەرىڭ 2 ميللياردقا جۋىق قىتايدان قانشا دارىگەردى بىلەدى ەكەن!؟

ماقالانىڭ ءبىر جەرىندە « جاسان زەكەيۇلى سەرت بەرىپ كومپارتياعا مۇشە بولعان، قازىر «نۇر وتاننىڭ» مۇشەسى دەيسىڭ.  اينالايىن-اۋ،  كومپارتياعا كىم مۇشە بولمادى!؟ بۇگىنگى مەملەكەتتىك بيلىك باسىنداعىلاردىڭ تۇگەلگە جۋىعى كەشەگى كومپارتيا مۇشەلەرى ەمەس پە؟

قازىرگى قىتايدا ەكىنىڭ ءبىرى كوممۋنيستىك پارتياعا مۇشە. قايتەسىڭ؟ بارلىعىن قىرىپ سالايىن دەپ پە ەدىڭ؟!

كورىپ وتىرعانىمىزداي 1995 جىلعا دەيىن جاسان زەكەيۇلىن اياقتان شالۋشىلار كوپ بولعان. م. مىڭجاسارۇلى ءوزى اتاپ كورسەتكەندەي كۇيتۇن ورتالىق اۋرۋحاناسى: «جاسان جولداس مي سىرتقى اۋرۋلارى، كوكىرەك سىرتقى اۋرۋلارى بولىمدەرىنە جۇمىسقا قايتارىلسىن! 1995جىل 9- ايدىڭ 6- كۇنى.» ء(بولىم مەڭگەرۋشىسى بولعانىن ادەيى جاسىرىپ قالادى). مىنە وسىنداي قاقپايلارعا شىداماعان ازامات 1996 جىلى قازاقستانعا تۋىسشىلاي كەلىپ قايتپاي قالعان. مىنە ناعىز پاتريوت. اۋەلى جاسان قىزمەت ەتكەن اۋرۋحانا 54 اي بويى ونى پارتيا قاتارىنان شىعارماعان. سەبەبى، كەرەك ادام. قايتا اينالىپ كەلىپ قالا ما؟ دەگەن ۇمىتتە بولعان.

مارتەبەلى م. مىڭجاسارۇلى بۇعان كۇمان كەلتىرمەي- اق قوي. وزىڭنەن باسقالارعا كۇدىكپەن قارايتىن ادەتىڭنىڭ بۇرىننان بار ەكەنىن جاقسى بىلەمىن..

نەگە بۇلاي بولادى؟ - دەگەن سۇراقتارىڭ  كوپ  ەكەن عوي. ەندى سوعان جاۋاپ بەرەيىن:

1.     جاسان زەكەيۇلى سىزعانوۆ جانە س. اسپەندياروۆ اتىنداعى ۇلتتىق مەديتسينا ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ «حيرۋرگيالىق سىرقات» كافەدراسىنىڭ اسپيرانتى. جەتەكشىسى: امان نۇرماقوۆ، ت.ب بىلىكتى ۇستازدار.

2.     جاسان زەكەيۇلى «ءومىردى قورعاۋ» قايىرىمدىلىق قورىنىڭ قۇرىلتايشىسى. قور قۇرىلعان كەزدە مۇگەدەكتەرگە ارنالعان قايىرىمدىلىق كونتسەرتى بولعان. حالىقتان تۇسكەن بارلىق قاراجاتتى مۇگەدەك قىزعا تاپسىرعان. جاسان بۇل قورعا كەيىنىرەك جەرلەسى مۇراتقان شوقان دەگەن اقىندى جاۋاپتى ەتىپ تاعايىنداعان بولاتىن. كوپ ۇزاماي ەكەۋى ءبولىنىپ كەتتى.

3.     جاسان زەكەيۇلى حالىقارالىق ينەمەن ەمدەۋ اكادەمياسىنىڭ، رەسەي حالىقارالىق شىعارماشىلىق اكادەمياسىنىڭ «اكادەميگى». مىنانى بىلگەنىمىز ءجون. جاسان قازاقستان ۇلتتىق عىلىم اكادەمياسىنىڭ اكادەميگى ەمەس. سالالار مەن قوعامدىق ۇيىمداردا مۇنداي اتاقتاردى بەرۋ ءۇردىسى بار. بىراق مەملەكەت تاراپىنان مويىندالمايدى. م. مىڭجاسارۇلىنىڭ جانىنا باتقان وسى «اكادەميك» اتاۋى بولسا كەرەك. مىسال ءۇشىن ايتايىن:  اكادەميك مۇرات جۇرىنوۆ قازاقستان ۇلتتىق عىلىم اكادەمياسىنىڭ پرەزيدەنتى.  كوورپاراتسيا باسشىلارى دا «پرەزيدەنت» دەپ اتالادى. الايدا ولاردىڭ مەملەكەت پرەزيدەنتى ەمەس ەكەندىگىن جۇرتتىڭ ءبارى بىلەدى.

4.     جاسان زەكەيۇلى ۆەنا ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ « قۇرمەتتى پروفەسسورى»

5.     جاسان زەكەيۇلى حالىقارالىق «سوكرات» وردەنىنىڭ يەگەرى.

وسىنداي مارتەبەلى اتاقتاردىڭ بارلىعىن جاساننىڭ العانى  اقيقات.

قازاقستان، قحر، اقش، جاپونيا، اۆستريا، رەسەي قاتارلى مەملەكەتتەر جاسانعا اتاق بەرەردە مىڭجاسارۇلىنان اقىل سۇراۋ كەرەك پە ەكەن!؟

بارلىق اتاق اتاۋلىدان قۇر الاقان جۇرگەن ساعان وسى مارتەبەلەر ءناسىپ بولسا «جىرتىلىپ» قالار ەدىڭ، قارعام.

قۇرمەتتى م. مىڭجاسارۇلى باۋىرىم، سەن ايتقانداي جاسان دارىگەرگە جىلى لەبىزدەر بىلدىرگەن مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرلەرى، زيالى قاۋىم وكىلدەرى، اقىندار مەن جازۋشىلار، سىرقاتىنان ساۋىققان ناۋقاستار، (گازەت- جۋرنال، راديو- تەلەارنالار) بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنىڭ بارلىعى اقىماق پا؟ سەنىمەن الگى كۇي تۇن قالاسىنان دەرەكتى قۇجاتتار اكەلگەن دارىگەرىڭ عانا كەمەڭگەر مە؟ ەندى سەننەن جاۋاپ كۇتەمىز.

بىلىكتى دارىگەر جاسان زەكەيۇلى نەشە مىڭداعان ناۋقاستارعا تەگىن كومەك كورسەتكەن مەيىرىمدى، قايىرىمدى ازامات. دەيتۇرعانمەن  جاسان زەكەيۇلى سۇتتەن اق، سۋدان تازا دەسەك ابەستىك بولادى. راس، كەيدە جاكەڭنىڭ «اكادەميكپىن» دەپ دۇرىلدەپ كەتەتىنى شىن. بىلايعى جۇرتقا ىڭعايسىز سەزىلەتىنى جاسىرىن ەمەس. حاكىم ابايدىڭ: «ونەرپاز بولساڭ ارقالان...» دەگەن ماڭگى ولمەس ءسوزىن ەسكەرسەك، وعان دا كەشىرىممەن قاراۋعا بولادى.

بۇكىل ەلگە 5000 - 7000 دانامەن تارالاتىن «جاس- اي» مەديتسينالىق جۋرنالىن نەگە ۇمىت قالدىردىڭ؟ كەرەمەت ەمەس پە؟! قازىر بۇكىل حالىق وقۋلىق رەتىندە پايدالانىپ وتىر. وعان كەلىپ تۇسكەن مىڭداعان العىسقا تولى حاتتار كۋا.

م. مىڭجاسارۇلى ماقالاسىنىڭ سوڭىندا: «ءارتۇرلى ورتالاردا جۇرەتىن، قوعام جانە مەملەكەت قايراتكەرلەرىمەن، ەلگە تانىمال تۇلعالارمەن جاناسىپ سۋرەتكە ءتۇسۋ ارقىلى «ءيميدجىن» جاساۋعا شەبەر جاسان مىرزا وسى اتالعان سۇراقتارعا جاۋاپ بەرسە، وسىدان تۋىندايتىن كوكەيدەگى وزگە ساۋالدىردى تاعى قوياتىن بولامىز...»- دەپ، ايبار كورسەتىپ، قورقىتادى وزىنشە.

سۇيىكتى باۋىرىم-اۋ، كەيىنگى كەزدە سۇيكىمسىز بولىپ باراسىڭ. ساعان اقىل ايتىپ، ايتاقتاپ قوياتىن «عۇلامالارىڭدى دا» جاقسى بىلەمىن. ايتاققا جۇگىرگەندى ءبىزدىڭ قازاق باسقاشا اتايدى. ونى ايتۋعا اۋزىم بارماي وتىر. اناعان سىبىرلاپ، مىناعان جىبىرلاپ جۇرەتىن اۋمەسەر ادەتىڭدى قويساڭشى، باۋىرىم! ايتپەسە دارىگەرلىك سالاسى سەن ەكەۋىمىزدىڭ مۇرىنىمىزعا ءيىسى بارمايتىن كۇردەلى ماماندىق ەمەس پە!؟ ءبىر ازاماتتى ايىپتايمىن دەپ جالعان ات جامىلاتىنداي نە كۇن تۋدى باسىڭا؟ كەشەگى قۋعىن- سۇرگىن زامانى ەمەس قوي.

ەسىڭە سالا كەتەيىن، قازىر ءبىز نارىقتىق ءتۇزىم جولعا قويىلعان قوعامدا جاساپ وتىرمىز.. سوندىقتان ساۋدا دۇكەندەرى، ستوماتولوگيا، جەكەشە اۋرۋحانالار مەن ەمحانالار، نوتاريۋستەر، كىتاپ دۇكەندەرى، ءدارىحانالار، تاماقحانالار، قوناق ۇيلەر، ت.ب- لار كوپتەپ سانالادى. اركىم ءوزى قالاعان ورنىنان قاجەتىن قاناعاتتاندىرادى. حالىقتى، نارىقتى سەن ەكەۋىمىز جونگە سالماي- اق قويايىق. ءوز جانىمىزدى باعىپ الساق ۇلكەن ولجا. انانى جاقتاپ، مىنانى داتتاپ قانداي مۇراتقا جەتەمىز؟! اسپاننىڭ استى، جەردىڭ ءۇستى بارىمىزگە تارلىق ەتپەيدى. بىلەمىن سەن كوپ شارشادىڭ. ەندى ءبىر ۋاق دەمىڭدى الىپ، ەنتىگىڭدى باس. ءومىر الدا. قولىمىزدان كەلەرى شامالى، تاۋىقسىز دا تاڭ اتادى...

مەن سەنى ءبىلىپ وتىرمىن. ءوزىڭ اتىڭدى جاسىرعان سوڭ، مەنىڭ دە اتىمدى اشىق ايتقىم كەلمەدى. ناعىز ارى تازا ازامات بولساڭ اشىق اڭگىمەگە شاقىرامىن! ەگەر ولاي ىستەۋگە باتىلدىق ەتپەيتىن بولساڭ، ەندى سەنىڭ قۇپياڭدى مەن اشاتىن بولامىن. وسىعان شىداساڭ اكەل، وڭ قولىڭدى!!

اتىن وزگەرتكىش باۋىرىم، اكەڭنىڭ اتىن مىڭجاسار دەپسىڭ. جالعان لاقاپ بولسا دا ءسال ويلانىپ العانىڭ ءجون. ادام مىڭ جاسامايدى، قۇزعىن مىڭ جاسايدى .

ك. كوپجاسارۇلى

Abai.kz