شەندىلەر «جەۋگە» نەگە قۇمار؟
قازىنانىڭ قارجىسىن قالت جىبەرمەي قاداعالايتىن قۇزىرلى ورىننىڭ جاريا ەتكەن دەرەكتەرى جەمقورلاردىڭ ارام شوپتەي قالىڭدىعىن كورسەتىپ وتىر. اسىرەسە ءتۇرلى دەڭگەيدەگى شەنەۋنىكتەر، اكىمدەر مەن ونىڭ ماڭىنا جينالعانداردىڭ بيلىك قولىنا تيىسىمەن، الەكەدەي جالانىپ شىعا كەلەتىن اۋرۋدان ارىلماي-اق قويدى قازاق. ەكونوميكالىق قىلمىسقا جانە سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى كۇرەس بويىنشا اگەنتتىك بىلتىرعى جىلدىڭ وزىندە سىبايلاس جەمقورلىققا قاتىستى قىلمىستىڭ 78 پايىزى مەملەكەتتىك ساتىپ الۋدا اكىمدەر مەن ونىڭ جاندايشاپتارىنا تيەسىلى ەكەنىن مالىمدەگەنى ايان. حالىقتى قان قاقساتىپ قويىپ، ەلدىڭ اقشاسىن تالعاماي جۇتاتىن بۇل جەبىرلەردىڭ كومەيىنە تۇرار قىلتان كانە؟
اگەنتتىك ايداي الەمگە جايىپ سالعان دەرەكتەرگە ۇڭىلسەك، اكىمدەردىڭ جانە قاراماعىنداعىلاردىڭ ەلدىڭ اقشاسىن جەۋدە الدىنا جان سالماي تۇر. 2012 جىلى 288 جەمقورلىق قىلمىسى انىقتالسا، ونىڭ 78 پايىزى مەملەكەتتىك ساتىپ الۋدا ورىن الىپتى. ونى جاساعان اكىمدىك قىزمەتكەرلەرى، ولارعا تيەسىلى بولىمدەر. سونىڭ ىشىندە 26 اكىم مەن ولاردىڭ ورىنباسارلارى بار دەيدى رەسمي دەرەكتەر.
ايلىقپەن بايىعان ادام جوق
قازىنانىڭ قارجىسىن قالت جىبەرمەي قاداعالايتىن قۇزىرلى ورىننىڭ جاريا ەتكەن دەرەكتەرى جەمقورلاردىڭ ارام شوپتەي قالىڭدىعىن كورسەتىپ وتىر. اسىرەسە ءتۇرلى دەڭگەيدەگى شەنەۋنىكتەر، اكىمدەر مەن ونىڭ ماڭىنا جينالعانداردىڭ بيلىك قولىنا تيىسىمەن، الەكەدەي جالانىپ شىعا كەلەتىن اۋرۋدان ارىلماي-اق قويدى قازاق. ەكونوميكالىق قىلمىسقا جانە سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى كۇرەس بويىنشا اگەنتتىك بىلتىرعى جىلدىڭ وزىندە سىبايلاس جەمقورلىققا قاتىستى قىلمىستىڭ 78 پايىزى مەملەكەتتىك ساتىپ الۋدا اكىمدەر مەن ونىڭ جاندايشاپتارىنا تيەسىلى ەكەنىن مالىمدەگەنى ايان. حالىقتى قان قاقساتىپ قويىپ، ەلدىڭ اقشاسىن تالعاماي جۇتاتىن بۇل جەبىرلەردىڭ كومەيىنە تۇرار قىلتان كانە؟
اگەنتتىك ايداي الەمگە جايىپ سالعان دەرەكتەرگە ۇڭىلسەك، اكىمدەردىڭ جانە قاراماعىنداعىلاردىڭ ەلدىڭ اقشاسىن جەۋدە الدىنا جان سالماي تۇر. 2012 جىلى 288 جەمقورلىق قىلمىسى انىقتالسا، ونىڭ 78 پايىزى مەملەكەتتىك ساتىپ الۋدا ورىن الىپتى. ونى جاساعان اكىمدىك قىزمەتكەرلەرى، ولارعا تيەسىلى بولىمدەر. سونىڭ ىشىندە 26 اكىم مەن ولاردىڭ ورىنباسارلارى بار دەيدى رەسمي دەرەكتەر.
ايلىقپەن بايىعان ادام جوق
قادىر مىرزا-ءالىنىڭ بۇل ءسوزى - اششى شىندىق. ايلىقپەن بايىعان اكىم يا بايشىكەش بولسا، سوعان ەسكەرتكىش قويىلار ەدى. ەسكەرتكىش دەگەننەن شىعادى. وسىدان ءبىراز بۇرىن رەسەيدە 300 جۇك كولىگىن زاڭسىز وتكىزۋ ءۇشىن ۇسىنىلعان 45 ملن رۋبل پارادان باس تارتقان رەسەيدىڭ گيببد-ى ينسپەكتورىنا قولى سۇتتەي اپپاق ەسكەرتكىش قويۋدى ۇسىنۋدا. 45 ملن رۋبل دوللارعا شاققاندا 1,5 ملن اقش دوللارى. مۇنداي ەرلىك قاراپايىم ينسپەكتورلار تۇگىل مەملەكەت قازىناسىن سەنىپ تاپسىرعان شەنەۋنىكتەردىڭ قولىنان كەلمەي، قينالىپ وتىرمىز. ەڭ سوراقىسى شەنەۋنىكتەرگە پارا ۇسىنعاننان بۇرىن، سول پارانى وزدەرى سۇراپ الاتىنىندا بولىپ تۇر. سىبايلاستاردىڭ جولىن كەسۋ ءۇشىن پارا بەرۋ فاكتىسىن حابارلاعان ادامعا سىياقى بەرۋ ءادىسى دە قولعا الىندى. بىراق سورىمىز قالىڭ ەكەن، «تۇيەنى تۇگىمەن، بيەنى بۇگىمەن جۇتقاندار» ازايماي كەلەدى.
قوسىلعىشتاردىڭ ورنى اۋىسقانىمەن، قوسىندى وزگەرمەدى
ال مەملەكەتتىك ساتىپ الۋ پورتال ارقىلى جۇرگىزىلەدى. جاريا، اشىق، تازا بولادى دەگەنىمىز تەك داقپىرت بولىپ قالدى. پورتالعا سالسا دا، سىبايلاستار بۇرىنعى «سىباعالارىنان» قاعىلعان جوق. كەيىنگى ءمالىمەتتەرگە سۇيەنسەك، مەملەكەتتىك ساتىپ الۋدا شەنەۋنىكتەر «ۇلەستەرىنەن» ۇتىلىپ ەمەس، ۇتىپ ءجۇر. قۇرىلىس سالاسى قازىر جەمقورلاردىڭ «جارمەڭكەسىنە» اينالىپ تۇر. سونداي-اق قۇزىرلى ورىندار كاسىپكەرلەردەن مەملەكەتتىك ساتىپ الۋدى ۇتىپ الۋىنا «جاعداي» جاساۋ ءۇشىن شەنەۋنىكتەردىڭ پارا الۋ دەرەگىنىڭ دە كەمىمەي وتىرعانىن جاسىرمايدى.
رەسمي اقپاراتتار بۇل كۇنى سىبايلاس جەمقورلىقتىڭ قۇرىلىستا دا قارقىندى ەكەنىن جاسىرمايدى. ونداي قىلمىس وتكەن جىلى 133-ءتى قۇراپتى. بۇدان تۇرعىن ءۇي- كوممۋنالدىق شارۋاشىلىعى دا قۇرالاقان ەمەس. ونداعى قىلمىس 46 دەيدى دەرەك كوزى. جالعان يا بولماسا تانىس-تامىرى ارقىلى قولدان كومپانيا جاساپ، بيۋدجەتتىڭ اقشاسىن تەسپەي سورعانداردى ەل ءىشى كورىپ ءجۇر.
بۇعان اگەنتتىك تاراتقان دەرەكتەر دالەل بولا الادى. مىسالى، ماڭعىستاۋ وبلىسى اكىمىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى سول وبلىس ايماعىندا ءوز تانىستارىمەن الەۋمەتتىك نىساندار سالۋ ءۇشىن مەملەكەتتىك ساتىپ الۋ بويىنشا بىرنەشە جىل بويى كەلىسىمشارت جاساسىپ كەلگەن. ونىمەن قويماي، سىيلىققا مەردىگەردەن قۇنى 64 ملن تەڭگەنى قۇرايتىن كوتتەدج العانى جانە بار. بۇل ءبىر عانا ماڭعىستاۋداعى جاعداي ەمەس. پاۆلوداردىڭ قۇرىلىس ءبولىمىنىڭ باستىعى دا مەملەكەتتىك ساتىپ الۋعا كەلىسىمشارت جاساۋ ءۇشىن پارا العان. جاڭاوزەن قالاسىنىڭ تكش ءبولىمىنىڭ باستىعى مەملەكەتتىك ساتىپ الۋعا ارنالعان قارجىنى جىمقىرعان. ال قاراعاندىدا بىلتىر قۇلاپ قالعان تۇرعىن ءۇي بويىنشا 2006 جىلى «بەسوبا» كەشەنىن سالۋعا رۇقسات بەرگەن مەملەكەتتىك ءساۋلەت-قۇرىلىس باقىلاۋ وبلىستىق باسقارماسىنىڭ بۇرىنعى باستىعى الەكساندر ۆوروبەۆتىڭ ءۇش جىلعا سوتتالعانى تاعى بار.
تاپ وسىنداي كەپتى ەلىمىزدىڭ كەز كەلگەن ءوڭىرى كيىپ وتىر. ويتكەنى كەز كەلگەن وبلىستا الەۋمەتتىك ماڭىزداعى نىساندار قۇرىلىسى ءجۇرىپ جاتىر. ال ونىڭ قانشالىقتى ءادىل-اعىن اڭعارۋ قيىن. سەبەبى سوڭىنا ءتۇسىپ، تەرگەپ، تەكسەرىپ جاتقاندار كەمشىن. سوندىقتان پورتال پاراقورلارعا كەدەرگى ەمەس. پورتال دەگەنىمىز - ءوزىمىزدى-ءوزىمىز جۇباتۋدىڭ، الداۋسىراتۋدىڭ امالىنا عانا اينالدى.
ەلەۋجان ەلەمەسۇلى، زاڭ عىلىمىنىڭ كانديداتى:
- ەلباسى حالىققا جولداۋىندا: «جاڭعىرتۋدىڭ ەڭ ماڭىزدى ماسەلەلەرىنىڭ ءبىرى - سىبايلاس جەمقورلىقپەن كەسىمدى كۇرەس. ءبىزدىڭ بۇل باعىتتاعى ءىس-ارەكەتتەرىمىز مەملەكەتتىك اپپاراتتاعى سىبايلاس جەمقورلىق دەڭگەيىن ەداۋىر تومەندەتتى. الايدا بىزگە سىبايلاس جەمقورلىقپەن كۇرەستىڭ جاڭا ستراتەگياسىن جاساۋ قاجەت. پاراقورلاردى انىقتاۋ جانە سوتقا تارتۋ جەتكىلىكسىز»، - دەپ اتاپ كورسەتكەنى ءمالىم. ەل پرەزيدەنتى ۇكىمەتكە جاڭا قۇقىقتىق تەتىكتەردى اقپاراتتىق مۇمكىندىكتەر ارقىلى جۇرتشىلىققا جەمقورلىقتىڭ الدىن الۋدى مىندەتتەدى. ەندىگى مىندەت - سول ۇدەگە قۇزىرلى ورىنداردىڭ جۇدىرىقتاي جۇمىلۋى. جەمقورلاردى جازالاۋدا قاتاڭ بولۋى ءتيىس. سوندا عانا جەمقورلىقتىڭ جولى كەسىلمەك.
دەرەك
قىتايدا ۇرىلاردىڭ قولىن كەسەدى. پاراقورلار قىلمىسىنىڭ دەڭگەيىنە قاراي ءومىر بويىنا باس بوستاندىعىنان ايىرىلادى نەمەسە اتۋ جازاسىنا كەسىلەدى. ماسەلەن، 2000 جىلى قىتايدا 10 مىڭ شەنەۋنىك اتۋ جازاسىنا كەسىلگەن. كۋبادا دا پاراقورلاردى ءولىم جازاسىنا كەسەدى. بىرىككەن اراب امىرلىگىندە ۇرىلار سەكىلدى پاراقورلاردىڭ دا قولىن شاۋىپ تاستايدى ەكەن.
اۆتور: قىزعالداق ايتجانوۆا
"الاش ايناسى" گازەتى
