وسىعان دەيىن نازارلارىڭىزعا «تەلەديدار ەسالاڭدار كوزىمەن» اتاۋىمەن سۇحبات ۇسىنىلدى. ءسوز يەلەرى ەكس-تەلەجۋرناليستەر ۇلداي دىلىمبەتقىزى، سەرىك ابىكەنۇلى جانە تەلەجۋرناليست قانات اۋەسبايۇلى بولدى. (http://old.abai.kz/node/21369)

بۇگىنگى ءسوزدىڭ تىزگىنىن ۇستاۋشىلار - ەكس-تەلەجۋرناليست، «ءادىل ءسوز» حالىقارالىق ءسوز بوستاندىعىن قورعاۋ ۇيىمىنىڭ ساراپشىسى عاليا اجەنوۆا (1-ءنشى سۋرەتتە), كورەرمەنىنىڭ ەسىندە «دودا»، «بەتپە-بەت»، «ۇكىمەت پەن الەۋمەت» باعدارلامالارىمەن ەستە قالعان، بۇگىندە وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى اكىمى اپپارات باسشىسىنىڭ ورىنباسارى، ءباسپاسوز قىزمەتىنىڭ باسشىسى بەرىك ءۋالي (2-ءنشى سۋرەتتە) جانە الدىڭعى بۋىن ءۇمىتىن ارتقان «الماتى» ارناسىنىڭ رەداكتورى ايبار ولجاي (3-ءنشى سۋرەتتە).

- جاس تەلەجۋرناليستەردىڭ ەكرانداعى سويلەۋ مادەنيەتىن قالاي باعالايسىز؟ كىمدەردى ۇلگى تۇت دەر ەدىڭىز؟ (جاستار تۋرالى)

عاليا اجەنوۆا: ەكرانداعى بەت-جۇزدەرى ۇلبىرەگەن جاستاردىڭ ايتىپ وتىرعان سوزدەرىنە سەنە المايمىن. قازاق تەلەارنالارىنا قارنىمىز اشادى دەيتىن كورەرمەندەردىڭ قاتارىندا مەن دە بارمىن. جۇمىستان ۇيگە كەلگەندە قوسىپ قالساڭ - تۇرىكتىڭ، ءۇندىنىڭ،كارىستىڭ سەريالى. «تۇرىكتەرمەن ويانامىز، كارىستەرمەن ۇيىقتايمىز» دەگەن ءسوز حالىق اراسىندا دا ايتىلىپ ءجۇر.

وسىعان دەيىن نازارلارىڭىزعا «تەلەديدار ەسالاڭدار كوزىمەن» اتاۋىمەن سۇحبات ۇسىنىلدى. ءسوز يەلەرى ەكس-تەلەجۋرناليستەر ۇلداي دىلىمبەتقىزى، سەرىك ابىكەنۇلى جانە تەلەجۋرناليست قانات اۋەسبايۇلى بولدى. (http://old.abai.kz/node/21369)

بۇگىنگى ءسوزدىڭ تىزگىنىن ۇستاۋشىلار - ەكس-تەلەجۋرناليست، «ءادىل ءسوز» حالىقارالىق ءسوز بوستاندىعىن قورعاۋ ۇيىمىنىڭ ساراپشىسى عاليا اجەنوۆا (1-ءنشى سۋرەتتە), كورەرمەنىنىڭ ەسىندە «دودا»، «بەتپە-بەت»، «ۇكىمەت پەن الەۋمەت» باعدارلامالارىمەن ەستە قالعان، بۇگىندە وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى اكىمى اپپارات باسشىسىنىڭ ورىنباسارى، ءباسپاسوز قىزمەتىنىڭ باسشىسى بەرىك ءۋالي (2-ءنشى سۋرەتتە) جانە الدىڭعى بۋىن ءۇمىتىن ارتقان «الماتى» ارناسىنىڭ رەداكتورى ايبار ولجاي (3-ءنشى سۋرەتتە).

- جاس تەلەجۋرناليستەردىڭ ەكرانداعى سويلەۋ مادەنيەتىن قالاي باعالايسىز؟ كىمدەردى ۇلگى تۇت دەر ەدىڭىز؟ (جاستار تۋرالى)

عاليا اجەنوۆا: ەكرانداعى بەت-جۇزدەرى ۇلبىرەگەن جاستاردىڭ ايتىپ وتىرعان سوزدەرىنە سەنە المايمىن. قازاق تەلەارنالارىنا قارنىمىز اشادى دەيتىن كورەرمەندەردىڭ قاتارىندا مەن دە بارمىن. جۇمىستان ۇيگە كەلگەندە قوسىپ قالساڭ - تۇرىكتىڭ، ءۇندىنىڭ،كارىستىڭ سەريالى. «تۇرىكتەرمەن ويانامىز، كارىستەرمەن ۇيىقتايمىز» دەگەن ءسوز حالىق اراسىندا دا ايتىلىپ ءجۇر.

مۇلدەم جۇمىس ىستەلىپ جاتقان جوق دەپ ايتا المايمىن. بىرەن-ساران ءاربىر ارنادان كوزگە تۇسەرلىك، ويسالارلىق دۇنيەلەر بار. جالپى العاندا، ەكراننان سالماقتى، ساليقالى ءسوز ەستىگىسى كەلىپ شولدەگەن ادامعا ۇسىنار دۇنيە جوقتىڭ قاسى. ولار قىلت ەتىپ ءبىر كورىنەدى دە، جوعالىپ كەتەدى.

جاس تەلەجۋرناليستەردىڭ وبرازى دەيسىز، ولار جىلتىڭ ەتىپ ساحناعا ءبىر شىعادى دا جوعالىپ كەتەتىن اكتەرلەرگە ۇقسايدى. سوڭعى كەزدە جاس تەلەجۋرناليستەردىڭ اراسىندا ونەر ينستيتۋتىن بىتىرگەندەردىڭ ءجيى كەزدەسەتىنىن ەستىپ ءجۇرمىن.

بەرىك ءۋالي: قازىرگى جاس، جاڭا قالىپتاسىپ كەلە جاتقان جۋرناليستەردىڭ اراسىندا ءار تاڭ سايىن «قازاقستان» ۇلتتىق ارناسىنىڭ شىمىلدىعىن اشاتىن «تاڭشولپان» اقپاراتتى-سازدى باعدارلاماسىنىڭ جۇرگىزۋشىلەرى بەرىك كوشەربەكۇلى مەن يرينا تەندى ەرەكشە اتاپ وتەر ەدىم. ءسوز ساپتاۋلارى قۇلاققا جاعىمدى، تىلدەرى جاتىق، ەكراندا ءوزىن-ءوزى ۇستاۋ، سويلەۋ مادەنيەتى جوعارى تەلەجۇرگىزۋشىلەر. سول سياقتى سامات سۇلەيدىڭ سوزدەرى سۇيەكتەن وتەدى. نۇربەك بەكباۋ ءبىلىم، بىلىگىمەن وزگەلەردەن ەرەكشە كوزگە تۇسەدى. جاڭالىقتار جۇرگىزەتىن ۇلتتىق ارناداعى مەيىرجان الىبەكتىڭ مىقتىلىعىن ايتپاسام ادىلەتسىز بولار. ءاۋ دەگەنى ءار قازاقتىڭ كوڭىلىنەن شىعىپ تۇرادى.

ايبار ولجاي: مەن ءوزىم دە جاسپىن عوي، ءارى جاستاردى جاقسى كورەمىن. قازىرگى جۇمىسىم ارنالاردىڭ بارلىعىن باقىلاۋ، قاراۋ. ەرتەڭ كانىگى رەپورتەر بولاتىن جاستار ءوسىپ كەلە جاتىر. جاستاردى ۇلگى تۇت دەۋگە ءالى ەرتە. بىراق مەديامەنەدجەرلەرگە قانات اۋەسباي، رۋسلان جەلدىباي، نارتاي ارالبايۇلى، وركەن كەنجەبەكتەردەن كوز جازباي باقىلاپ وتىرۋ كەرەك سياقتى.

- قازاقتىلدى ارنالاردا كورەرمەن تاپجىلماي وتىرىپ كورەتىن، رەزونانس تۋدىرعان حابارلار بار دەپ ايتا الاسىز با؟

عاليا اجەنوۆا: كينو، تەلەۆيدەنيە دەگەن قازاق ءۇشىن ونەردىڭ جاڭا ءتۇرى. تەلەۆيدەنيە جىلدامدىقتى تالاپ ەتەدى. ال ءبىزدىڭ پسيحولوگيامىزعا اسىقپاي ويلاۋ، الىستان ءوربىتىپ، ءدال جانىمىزداعى نارسەگە قىتايدان ورالىپ كەلۋ دەگەن ءسىڭىپ قالعان. بىردەن بولا قويۋ ءبىز ءۇشىن جات. سودان با بىلمەيمىن، قازاق ارنالارىنىڭ حابارلارىندا تابيعيلىق، وزىندىلىك جوق. ءوز ويىن اقتارىپ ورتاعا سالۋعا قىمسىنىپ، جالعان نامىسشىلدىققا بارادى. بۇل حاباردىڭ ساپاسىن تۇسىرەدى. قايتا نە ويلادىڭ، سونى ايتۋ ارقىلى حالىقتى قىزىقتىراسىڭ. جۇرگىزۋشىنىڭ دە، زالدا وتىرعانداردىڭ دا، سۇحبات بەرۋشىنىڭ دە تاراپتارىنان وسى بايقالادى.

ەڭ ءبىرىنشى، جۇرگىزۋشى بەلگىلەنگەن تاقىرىپقا قانىق بولۋى كەرەك. سۇحبات الاتىن بولسا، سول ادامنىڭ قاي قىرىن ايتا وتىرىپ، جۇرت بىلە بەرمەيتىن تۇسىنان كورسەتە الامىن، ومىرىندەگى قاي وقيعانى ايتا وتىرىپ، باسقا دا كەزەڭدەرىن ايتقىزا الامىن دەگەن وي مازالاۋى كەرەك. جۇرگىزۋشى حاباردىڭ الگوريتمىن دۇرىس مەڭگەرۋى باستى شارت.

بەرىك ءۋالي: ءبىر عانا تەلەباعدارلامانى ايتايىن. ءوزىم كوپ جىلدار بويى 31-كانالدا، حاباردا بىرگە جۇمىس ىستەگەن، ارىپتەسىم بەيسەن قۇرانبەك جۇرگىزەتىن «ايتۋعا وڭاي» توك-شوۋى. بۇل جوبا شىن مانىندە ساپالى، ءارى ساۋاتتى. كورەرمەننىڭ كوڭىلىنەن شىعادى. ءوزىم قولىم ءتيىپ جاتسا قالدىرماي كورۋگە تىرىسامىن. فورماتى دا، كونتينگەنتى دە، شىعارماشىلىق توپ تا مىقتى. كۇن تارتىبىندەگى وزەكتى ماسەلەلەر كوتەرىلەدى.

ايبار ولجاي: ەڭ ءبىرىنشى ورىندا بەريۆان، گيۋنەشتەر، تۇرىك سەريالى! (كۇلەدى). قالجىڭ عوي. ءبىزدىڭ ارنادا «ءتىل ساقشىسى» دەگەن جاقسى حابار بولعان، جەتى نىساناسىمەن جارىپ شىقتى، قازاقستاندا «اپتا.كز» ءوز ورنىن تاپقان. ال رەزونانستى ءدۇر سىلكىندىرۋ، ءتىپتى قوعامنىڭ اشۋ-ىزاسىن تۋدىرۋ دەپ ۇقساڭىز، وندا كتكداعى «استارلى اقيقات»، ەلارنادان «فوبيانى» قاراساڭىز بولادى.

- «ءۇش قيان» گازەتى «بۇگىنگى قازاق تەلەارناسىندا كەشەگى قاھارمان، دانا، ەر قازاقتى بۇگىنگى ونىڭ ۇرپاعىمەن بايلانىستىرا الماي وتىر، سوندىقتان قازىرگى وتاندىق تەلەارنا جاساعان جوبالار:كورەرمەن قازاقتىڭ كوڭىلىنەن شىقپايدى. جاساندىلىق كوپ!» دەيدى.ءسىز قالاي ويلايسىز؟

عاليا اجەنوۆا: اعا بۋىن، ورتا بۋىن، كىشى بۋىن اراسىندا بايلانىس ءۇزىلىپ قالعاننان كەيىن، ساپالى حابارلاردى جاساي الاتىن شەبەرلىك قايدان بولسىن؟! «ءۇش قيان» گازەتىنىڭ ايتىپ وتىرعانى ورىندى. ورتادا بايلانىس ۇزىلگەندىكتەن، بارلىعى تەك بيزنەسكە اينالىپ كەتكەن سوڭ جاساندىلىق بەلەڭ الادى.

بيزنەس دەگەن جاقسى، كويلەگىڭ كوك، قارنىڭ توق بولعاننىڭ نەسى جامان؟! الايدا، حالىقتى دا ويلاۋ كەرەك. 2-3 عاسىردان سوڭ قانداي بولادى، ءوزارا قاي

تىلدە سويلەسەدى دەگەن ماسەلەلەر تولعاندىرۋ كەرەك قوي. وسە مە، وشە مە، از دا بولسا تەلەجۋرناليستەر وسىنى ويلاسا ەكەن.

بەرىك ءۋالي: ونداي بىرجاقتى پىكىرمەن كەلىسپەيمىن. مەن جوعارىدا ايتتىم. جاقسى، ساپالى دۇنيەلەر بار. تەك ونى كورە ءبىلۋ كەرەك. بىزدە جوق دەگەن ويدان ارىلساق دەيمىن. كتك ارناسىنداعى «استارلى اقيقاتتى» جاساندى دەپ ايتا الاسىز با؟ ۇلتتىق ارناداعى «اپتا كز» جاساندى ما؟ «حابار» تەلەرناسىنداعى «ءبىز» توك-شوۋىنىڭ دا ارقالاعان جۇگى اۋىر. بارلىعىنىڭ ءوز كورەرمەنى، ءوز اۋديتورياسى بار. سوندىقتان ەر قازاقتى بۇگىنگى ونىڭ ۇرپاعىمەن بايلانىستىرا الماي وتىر دەگەن پىكىردى قولدامايمىن.

ايبار ولجاي: ءتۇبى ءبارى كادرعا كەلىپ تىرەلەدى. جاساندى جوبا دەگەن نە؟ مەنىڭ ويىمشا ول كورەرمەنىن سەندىرە المايتىن جوبا. دەمەك اۆتورى ءالسىز. ال بىزدە السىزدەر وتە كوپ، تۇيسىگى مول، تالانتتى، ءارى كاسىبي پروفەسسيونالدار از. ويتكەنى تالانتتى ادامنىڭ باسشىمەن، تەلەۆيزياداعى كۇندە قۇبىلىپ وزگەرىپ جاتاتىن ويىن ەرەجەسىمەن كەلىسۋى قيىن. ول بەتكە ايتادى، باسشىسىنا ۇنامايدى، سوندىقتان ەفيردەن ىعىسىپ قالادى. اقىر اياعىندا ەفير ءالجۋاز، بىراق ءتىل العىش اۆتورعا تيەدى. ول مامىلە ىزدەپ، ەشكىمنىڭ كوڭىلىنە كەلمەيتىن جاساندى دۇنيە شىعارادى. قازىرگى جاعداي وسى.

- ەكس-تەلەجۋرناليست ۇلبوسىن ايتولەن سۇحباتىندا «قازاق ارنالارى ءان سالىپ تۇرعانداي» دەگەن ەدى. ءسىز نە دەيسىز؟

عاليا اجەنوۆا: ءان سالعاندا، اندەتىپ ايتۋ بار. رەسمي حابارلار رەسمي تىلمەنەن، رەسمي تۇرمەنەن ايتۋعا بولادى عوي. تەلەديداردى قوسىپ قالعاندا جاڭالىقتاردىڭ بولىپ جاتقاندىعىن، ەندى بىرەۋىن اشقاندا سۇحبات ءوتىپ جاتقاندىعىن جۇرگىزۋشىنىڭ داۋسىنان اڭعارۋ كەرەكپىز. ال بىزدە ونداي ەمەس. بارلىعى - ءان.

بەرىك ءۋالي: مەن جۋىردا «وڭتۇستىك رابات» گازەتىنە بەرگەن سۇحباتىمدا وسى ماسەلەنى ايتقانمىن. شىن مانىندە ىردۋ-دىردۋ انگە بايلانىستى باعدارلامالار قاپتاپ كەتتى. انشىلەردىڭ قوعامدىق-ساياسي باعدارلامالاردى جۇرگىزگەنىن قولدامايمىن. جۇبانىش جەكسەنۇلىنىڭ انگە بايلانىستى باعدارلاماسى دۇرىس. جاراسىمدى. بىراق ءبىزدىڭ انشىلەر الەۋمەتتىك حابارلارعا دا، توك-شوۋعا دا، باسقاسىنا دا جۇگىرە بەرەدى. انشىلەر قاۋىمى ماعان رەنجىمەس، قانشاما تالانتتى جاس جۋرناليستەر بار، سولارعا مۇمكىندىك بەرۋىمىز كەرەك.

ايبار ولجاي: ۇلكەن پروداكشن-ستۋديالار ءان-شوۋ جوبالار جاساپ ماشىقتانىپ الدى. ال ۇلكەن بيۋدجەتى بار ءىرى ارنالار سولاردىڭ جوبالارىن ساتىپ الىپ ماشىقتانىپ الدى. ەكى جاققا دا ءتيىمدى، ارنا ەفيردى قالاي تولتىرامىن دەپ مازالانبايدى، ال پروداكشن ۇلكەن پايدا كورۋدە. ۇتىلىپ جاتقان تەك كورەرمەن عانا. مەن ۇلبولسىنمەن كەلىسەمىن. بىراق تىم كوبەيسە ءدامسىز بولادى عوي، سوندىقتان بۇل ۋاقىتشا قۇبىلىس. ءسال شىداي تۇرۋ كەرەك، قازىردىڭ وزىندە ءبىراز تەلەارنا باسشىلارىنىڭ شوۋلاردان جۇرەگى ايني باستادى. دەمەك، ەرتەڭ باعىت وزگەرۋى ءتيىس.

- عالامتور بەتتەرىنە قاراعاندا، قازاقتىلدى جاستار قازاقشا باعدارلامالاردى از قارايدى. «حابار»، «قازاقستان» ۇلتتىق ارناسىن، اۋىل قازاقتارى مەن ۇلتجاندى قالا قازاقتارى زەينەتكەرلەر سەريالدار مەن ويىن-ساۋىق حابارلارى مەن كونتسەرتتەردى كورەدى ەكەن. نەلىكتەن دەپ ويلايسىز؟ قايتپەك كەرەك؟

عاليا اجەنوۆا: قالاداعى ۇلتجاندى قازاقتار دەگەنگە كەلىسپەيمىن. قازاقتىڭ ءبارى ۇلتجاندى، كەيدە ەرەگەسىپ، "وسى قازاقتى قويشى، قولىنان تۇك كەلمەيدى، قازاقتاردى جەك كورەم" دەۋى مۇمكىن. الايدا، بۇل ۇلتىن جاقسى كورگەن ادامنىڭ ءسوزى. ال اۋىلدىق جەردەگىلەرگە كەلسەك، ولارعا نان مەن ءان بولسا بولدى دەگەن پىكىرلەر دە بار. ول دا ءبىر جاعىنان دۇرىس شىعار. بىراق مەنىڭ اعام 1986 جىلعى جەلتوقساندى «قازاق كوتەرىلىسكە «كولباسا» ءۇشىن شىقپادى عوي» دەيدى. قازاقتىڭ، جالپى كورەرمەننىڭ رۋحىن كوتەرەتىن، ويعا جەتەلەيتىن حابارلار كەرەك.

بەرىك ءۋالي: بۇل سۇراعىڭىزدى قانداي دەرەككە، دايەككە سۇيەنىپ، قويىپ وتىرسىز. ناقتى فاكت بار ما؟ الەۋمەتتىك ساۋالناما جۇرگىزدىڭىزدەر مە؟ قازاقتىلدى جاستار وتاندىق ارنالاردى قارامايتىنى تۋرالى اقپاراتتى قايدان الۋعا بولادى؟ ەگەر ءسىز جالپىلاما ايتىپ تۇرساڭىز، مەن كەلىسپەيمىن. قايتا قازاق جاستارى ۇلتتىق ارنالارىمىزىدىڭ ەڭ ءبىرىنشى كورەرمەندەرى دەر ەدىم. ءوز-ءوزىمىزدى كەمسىتىپ، ءوز جاستارىمىزدى وزەكتەن تەبۋدى قويۋ كەرەك. ءوزىمىز وسىنداي پىكىر قالىپتاستىرساق، باسقالار نە دەمەيدى.

يا راس، اۋىل قازاقتارى، ۇلتشىل قازاقتار، زەينەتكەرلەر سەريالدار، توك-شوۋلاردى قارايدى. مەنىڭشە، قالا قازاعى دا، دالا قازاعى دا كورىپ وتىرعانى ءوزىمىزدىڭ ارنالار.

ايبار ولجاي: ولار سەريالدار مەن ويىن-ساۋىق كونتسەرتتەردى كورمەگەندە نە ىستەيدى؟ بىزدە ەفيردە ودان باسقا نە بار؟ قازاقتىلدى جاستار فەيسبۋك پەن اگەنتتە وتىر. ول تەلەديدارعا قاراعاندا اناعۇرلىم قىزىق، وندا تسەنزۋرا جوق. تەلەۆيزيانىڭ جاستاردى ۇستاپ تۇراتىنداي ەشتەڭەسى قالمادى، ول قازاقستاندا عانا ەمەس، بۇكىل باتىس ەلدەرىندەگى قۇبىلىس. ءبىز سول جاھاندىق تەندەنتسيانىڭ ىشىندە كەلەمىز. دەمەك، ينتەرنەتتەگى قازاقتىلدى كونتەنتتى دامىتۋ كەرەك. تەلەارنانى ينتەرنەتكە يكەمدەۋ كەرەك، ينتەرنەت-تەلەۆيزيا اشۋ كەرەك. جاستار قايدا بارسا، تەلەۆيزيا سولاردىڭ قىر-سوڭىنان قالماۋ كەرەك قوي. ايتپەسە جاعداي كۇرت وزگەرەدى.

- جوعارىدا ايتقانىمداي، حابارلاردىڭ ساپاسىنا كوپشىلىك كورەرمەن نارازى. ايتارلىقتاي رەفورما قاجەت پە، قالاي, نە ىستەۋ كەرەك؟

عاليا اجەنوۆا: رەفورما دەگەن تۇبەگەيلى وزگەرىس قوي. مەنىڭ ويىمشا، حابارلاردى تۇزەۋ ءۇشىن ەكس-تەلەمامانداردى تارتىپ، كەڭەس پە، بيۋرو ما، كوميسسيا ما قۇرۋ كەرەك. ورتادا ۇزىلگەن بايلانىستى قايتادان قالپىنا كەلتىرۋ قاجەت. تەلەديدارداعى تازا اكتەرلىكتى قويۋ كەرەك. شوۋعا، كونتسەرتكە جارامدى شىعار، بىراق حاباردى، ساراپتامالىق باعدارلامالاردى، جاڭالىقتاردى جۇرگىزۋگە جارامايدى. ساراپتامالىق باعدارلامانى جۇرگىزۋ ءۇشىن باستا ءبىر نارسە بولۋى كەرەك. ءبىلىمىن كۇندە-كۇندە ارتتىرىپ، ءوزى قورىتىپ وتىرۋى شارت. ونداي بىلىكتى ماماندار بار، سولاردى ەسكەرىپ ەكس-تەلەمامانداردىڭ شەبەرلىگىن جاستارعا الىپ قالۋدىڭ ۋاقىتى كەلدى.

جاقىندا ءبىر ۇلكەن كادەگە جينالعان ەدىك. لاۋازىمدى كىسىلەر ءوتىپ بارا جاتىپ، ەكس-تەلەماماندار وتىرعان ۇستەلگە قارادى دا: «مىنا جاقتا «قازاقستاننىڭ» تەلەەليتاسى وتىر عوي، وسىندا جايعاسايىق!»،-دەدى سولاردىڭ ىشىندەگى جاسى ەگدە كىسى. سول جەردە وتىرعان ەليتانىڭ ىشىندە نەۆادا-سەمەي ماسەلەسىن كوتەرىپ، جارىلىس بولعان شاحتالارعا تۇسكەن ۇلداي يبادۋللاەۆا، الاش زيالىلىرىن، قازاق كينوسىنىڭ تاريحىن زەرتتەگەن گۇلجاھان قاسىمجانوۆا، اۋىز اشۋعا بولمايتىن زاماندا قازاق ءتىلى ءۇشىن كۇرەسكەن نازگۇل ءابۋتراپوۆا، كەرەمەت رەجيسسەرلەردىڭ ءبىرى ساۋلە يمانوۆا، كەزىندە «ساپا» باعدارلاماسىن جاساعان گۇلماريام بارمانبەكوۆا، ميكروفونىمەن حالىقتىڭ اراسىنان شىقپايتىن رايسا مايتانوۆا بولدى. قازىر ءبىرى جۇمىسسىز، ءبىرىنىڭ جۇمىسى بولسا دا جۋرناليستيكاعا قاتىسى جوق ءار جەردە ءجۇر. ناندارىن تاۋىپ جەپ ءجۇر، بىراق ماسەلە بۇل ەمەس. سولاردىڭ شەبەرلىگىن، ءبىلىمىن الىپ قالا الماي وتىرمىز.

بەرىك ءۋالي: ەگەر مەن رەفورما قاجەت دەسەم، جوعارىدا ايتقان ءوز پىكىرلەرىمە قارسى شىققان بولامىن. جاقسى تەلەونىمدەر بارشىلىق. كرەاتيۆتى ويلار مەن تىڭ باستامالار بولىپ جاتسا، قۋانامىز. مەنىڭشە، «قازاقستان» ۇلتتىق ارناسىنا قاراپ، باسقا ارنالار بوي تۇزەسە جامان بولمايدى.

ايبار ولجاي: مۇندا ناقتىلىق كەرەك. ناقتى قاي حابار؟ قاي ارنادان شىعادى؟ نەگە ساپاسىز؟ سونى انىقتاپ الىپ، قوعامدىق تالقىعا سالىپ، باسشىلارىنا ناقتى ۇسىنىس جىبەرسە، ولار حاباردى رەفورمالاۋعا دايىن. وسىنى قوعامداعى ءبىر بەلسەندى قولىنا السا، كورەرمەن ىسكە ءوزى كىرىسسە، وزىنە ۇنايتىن تەلەۆيزيا جاساپ شىعارۋعا بولادى.

- تەلەجۋرناليستەر ساراپتامالىق تالداۋ حابارلارعا قانشالىقتى باتىل بارىپ ءجۇر؟

عاليا اجەنوۆا: قازاق تىلىندە بارمايدى دەپ ويلامىن. گازەتتە جازۋى مۇمكىن. كەيبىر ارنالاردا تەك تاپسىرىس بويىنشا ايتۋى مۇمكىن. كورەرمەن بەرگى جاقتا، جۋرناليستكە ريزا بولىپ، «وكىرتىپ ايتتى-اۋ» دەۋى مۇمكىن. بىراق، ول - تاپسىرىس.

بىزدە ءسوز بوستاندىعى جوق. كەز-كەلگەن تاقىرىپتاعى ماسەلەلەرگە ەركىن سۇراق قويىپ، ەركىن جاۋاپ الىپ، كەيىن ءجۋرناليستىڭ جازالانباۋى وتە كۇماندى.

بەرىك ءۋالي: باتىل جۋرناليستەر بار. ءبىز كوبىنە وسى ماسەلەدە قوعامدىق-ساياسي ساراپتامالىق باعدارلامالاردى ايتامىز. الەۋمەتتىك، جەمقورلىققا قاتىستى جاقسى تالداۋلار بار. داۋلەتحان قىدىربايۇلى جەمقورلىق تاقىرىبىن باتىل كوتەرىپ ءجۇر. اينۇر سەريموۆا دا ساۋاتتى ساراپتامالارىمەن تانىمال. بولات ءمۇرسالىم، ەسبولات ايدابوسىن، ەرلان اتامباي، مۇرات ەسجان، وركەن كەنجەبەك سىندى تەلەجۋرناليستەردى دە اتار ەدىم.

ايبار ولجاي: 21 عاسىردا، قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا قانشالىقتى باتىل بارۋعا بولادى، سونشالىقتى باتىل بارىپ ءجۇر.

- تەلەديداردىڭ جۇمىسىن اعا بۋىن وكىلدەرى ءورت سوندىرۋشىلەر قىزمەتىمەن تەڭەيدى، تىم اسىرىپ ايتقاندىق ەمەس پە؟

عاليا اجەنوۆا: ءورت ءسوندىرۋشى دەپ جاڭالىقتارداعى جۋرناليستەردى ايتۋعا بولادى. كوكەيكەستى رەپورتاجدارداعى جۋرناليستەر دە وسى قاتارعا كىرەدى. قازىر بولدى، قازىر دايىنداپ، كورەمەنگە قازىر جەتكىزۋ كەرەك. ءورت سوندىرۋشىگە تەڭەۋ تىم كەڭ ۇعىمدا ايتىلعان. جۋرناليست SOS دەگەن جەردىڭ بارلىعىندا دا جۇرەدى.

بەرىك ءۋالي: شىن مانىندە سولاي. اسىرىپ ايتقاندىق ەمەس. قوعامدا ورىن الىپ جاتقان ءار ءتۇرلى قيىن جاعدايلاردا ءتۇسىندىرۋ، حالىققا جەتكىزۋ ميسسياسىن اتقارىپ وتىرعانى شىندىق.

ايبار ولجاي: كەيدە ءورت بولسا، وقيعا ورنىنا تەلەارنا ءورت سوندىرۋشىلەردەن ءبىرىنشى بولىپ جەتەدى. جاڭاعى تەڭەۋ، جەدەلدىككە قاتىستى ايتىلسا كەلىسۋگە بولادى. ال قوعامدا تۇتانۋى مۇمكىن ءورتتى ءسوندىرۋ جاعىنا كەلسەك، قازىر تەلەارنا مۇنداي ءورتتى سوندىرە الادى، بىراق قاۋىپتىسى ءورتتى جاعا دا الادى.

- ءداستۇرلى ساۋالىمىز. بريتاندىق پسيحولوگ كەۆين داتتون «ەسالاڭدار» دانىشپاندىعى» ەڭبەگىندە «ەسالاڭ» ماماندىقتار ءتىزىمىن جاساپتى. سول تىزىمدە تەلەجۋرناليستەر العاشقى ورنىداردا تۇر. ءسىز نە دەيسىز؟

عاليا اجەنوۆا: بۇل دۇنيەجۇزىندەگى جۋرناليستەرگە قاراتىپ ايتقان. ءبىزدىڭ جۋرناليستەردە ايىرماشىلىق بار.

مىسالى، ءبىر جەردە اپات بولدى. جۋرناليست ادام رەتىندە اپاتقا ۇشىراعاندارعا جانى اشۋى مۇمكىن، قينالادى. بىراق، ونىڭ قينالىپ تۇرۋعا ۋاقىتى جوق، وقيعا بولعان جەرگە قالايدا جەتۋ كەرەك. «ەسالاڭدىق» وسىندايدا كورىنەدى. بۇل «ەسالاڭدىققا» كەلىسەمىن.

ونىڭ ەكىنشى جاعى دا بار. تاپسىرىسپەن جۇمىس جاسايتىن ەسالاڭدار. ولاردىڭ ەسالاڭدىعى - اقشا، باسشىلىقتىڭ ايتقانى. ولار اقپاراتتى فاكتىمەن ەمەس، ەموتسيامەن جەتكىزەدى. جوق فاكتىنى اقتارىپ ءبىر جەردەن تاۋىپ الۋى مۇمكىن، بىراق قانشا جاسىرىنسا دا، قۇلاعى كورىنىپ قالعان قويان سياقتى جالعاندىعى بايقالىپ تۇرادى. سول سياقتى ماتەريالدارىنىڭ «قۇلاقتارى» كورىنىپ قالادى. وكىنىشتى نارسە.

بەرىك ءۋالي: ەگەر بۇل ساۋالدى 6-7 اي بۇرىن قويعاندارىڭىزدا تولىق كەلىسەر ەدىم... ال، قازىر مەملەكەتتىك قىزمەتتە جۇرگەندىكتەن، جۋرناليست ارىپتەستەرىم ويىمدى دۇرىس تۇسىنبەي قالۋى مۇمكىن. (كۇلەدى). سوندىقتان بۇل سۇراعىڭىزعا جاۋاپ بەرمەي-اق قوياينشى.

ايبار ولجاي: كۇنى-ءتۇنى ۇيىقتاماي، زىر جۇگىرىپ، سول جۇمىسىڭ ءۇشىن بيلىكتەن دە، قوعامنان دا تاياق جەۋ، كورەرمەننەن سىن ەستۋ، ءتيىمدى بيزنەسپەن اينالىسپاي، ۋاقىتتى بەكەر ەفيردەن ءبىر ءسات ءوتىپ كەتەتىن دۇنيەگە قور قىلۋ - ناعىز ەسالاڭنىڭ ءىسى. سوندىقتان ەسالاڭدارعا ەسكەرتكىش قويمايدى. جاستارعا جۋرفاكقا قۇجات تاپسىرار الدىندا وسىنى ويلانۋ كەرەك.

P.S.

الداعى كۇندەرى تەلەديداردىڭ وزگەدە ماسەلەلەرىن كوتەرگەن سۇحباتتاردى وقي الاسىزدار.

سۇحباتتى جۇرگىزگەن بالعىن ادىلباەۆا

Abai.kz