ءبىرىنشى حات

ارقادان سالەم!

ارمىسىز  قادىرلى ساعات اعا!  بۇگىن سىزدەن بىردەن ەكى حات (بىرەۋى 20.11.2012 جىلى، ەكىنشىسى - 06.04.2013 جىلى.) الىپ اسا قۋاندىم. ءوزىڭىز ءدىن امان، دەنىڭىز ساۋ، ساياساتتاعى ۇستانىمىڭىز بەرىك، تۆورچەستۆولىق جۇمىستارىڭىز جالعاسۋدا ەكەن. ىلايىم سولاي بولعاي!

ءبىرىنشى حات

ارقادان سالەم!

ارمىسىز  قادىرلى ساعات اعا!  بۇگىن سىزدەن بىردەن ەكى حات (بىرەۋى 20.11.2012 جىلى، ەكىنشىسى - 06.04.2013 جىلى.) الىپ اسا قۋاندىم. ءوزىڭىز ءدىن امان، دەنىڭىز ساۋ، ساياساتتاعى ۇستانىمىڭىز بەرىك، تۆورچەستۆولىق جۇمىستارىڭىز جالعاسۋدا ەكەن. ىلايىم سولاي بولعاي!

قاراجالدان شىعار كەزدە (قازان 2012 ج) تۋرا سولاي 2 حات بىردەي الىپ ەدىم  -  جاۋابىمدى الدىڭىز با؟ پەرەسىلكادا (استانادا) وتىرعانىمدا، سىزدەن 2 مىڭ ەدينيتسا كوردىم، راحمەت. تەلەگرامماڭىز دا جەتتى. ديسكىلەر (4)  - تاركىلەندى. وسىنىڭ ءبارىن تاپتىشتەپ جازىپ وتىرعان سەبەبىم  -  بايلانىس تۇراقتى بولماعان سوڭ كەتكەن-جەتكەن نارسەلەردى قاداعالاعانىمىز ءجون سياقتى. اسىرەسە، وسى «كرىتكانىڭ» جاعدايىندا. سەبەبى مۇندا  تسەنزۋرا اسا قاتتى، جاي حاتتارىمدى (ساياسات تۋرالى ءبىر ءسوز جوق!)  تاركىلەپ  تاستايدى. مەنىڭ  ونشاقتى جازىلعان حاتىمنان 1-عانا (!) ادرەساتقا انىق كەتكەنىن بىلەمىن (جاۋاپ كەلدى), قالعاندارى سول كنب-ءنىڭ ارحيۆىندە ءشىرىپ جاتاتىن بولدى عوي!  وپەرلاردىڭ ماعان ءبىر ايتقان ءسوزى بار ەدى: «شال، ساياسات تۋرالى جانە تۇرمە جايلى ەشتەڭە جازبا!» - دەپ. وندا مەن نەنى جازۋ كەرەكپىن؟ قازاقتىڭ ءبىر ماقالى بار عوي: «نادان ىشكەن-جەگەنىن  ايتادى، دانا كورگەن-تۇيگەنىن ايتادى!». مەن دە حاتتارىمدا وسى ءومىر جايلى، حالىقارالىق جاعدايلار جايلى، قازاق ۇلتىنىڭ كەلەشەگى جايلى ايتقىم كەلەدى. اسىرەسە، ءوزىڭىز سياقتى كوپتى كورگەن، كوپتى  تۇسىنەتىن ادامعا كەلگەندە. بىراق،  تسەنزۋرا قولىمنان قاعادى. ءبىر رەت قارسىلىق كورسەتىپ ەدىم  -  ءبىر  سوگىس (ۆىگوۆور) الدىم!  قازاقتىڭ:  «باس كەسپەك بولسا دا  -  ءتىل كەسپەك جوق!» - دەگەن دانا ءسوزى ەسىمە تاعى تۇسەدى. بۇلار مەنىڭ باسىمدى ساقتاسا دا  -   ءتىلىمدى (ويىمدى، سەزىمىمدى!)  كۇندە ءتىلىپ وتىر عوي!  جانە بۇل ارەكەتتەر  اتا زاڭعا قايشى كەلەتىنى انىق قوي. ايتايىق: «ءسوز بەن شىعارماشىلىق ەركىندىگىنە كەپىلدىك بەرىلەدى. تسەنزۋراعا تىيىم سالىنادى. اركىمنىڭ زاڭ جۇزىندە تىيىم سالىنباعان كەز كەلگەن تاسىلمەن ەركىن اقپارات  الۋعا جانە تاراتۋعا قۇقىعى بار» (20 باپ). جاقسى جازىلعان باپ  - بىراق، ناقتى ومىردە ءبارى دە قاراما-قارسى!

ەگەر  كۋيس جۇيەسىندە ادام قۇقىقتارى تۋرالى پرەزيدەنت  نازارباەۆ قول قويعان ەۆروستاندارتتارى ساقتالعاندا مەن دە  وتريتسالوۆو  دەگەن مىنەزىمدى قويىپ، مەيلى، تاعدىرىم وسى عوي دەپ، تىپ-تىنىش كىتاپ وقىپ، كىتاپ جازىپ، سول كىتاپتى ەش بوگەتسىز بوستاندىققا جەتكىزىپ، ونى ينتەرنەت جانە باسپاحانادان باسىپ شىعارىپ وتىرار ەدىم! ال، مۇندا حاتتار تاركىلەنەدى، تەلەفوندى جالپى ۇمىت دەدى، كەلگەن كىتاپتاردى بىرەسە وتكىزەدى، كوبىنەسە وتكىزبەيدى.  وتوۆاركانى بەرمەيدى، اقشا شوتتا بولسا دا!  پوسىلكانى كەلگەن جوق دەپ قۇردىمعا اينالدىرىپ جىبەرەدى  جانە ت.س.س.  سالىستىرما رەتىندە:  70 ادامدى قىرىپ تاستاعان جاۋىز اندرەاس برەيۆيك، شۆەد بىلەم  -  3 بولمەلى كامەرادا، تەلەفونى قولىندا، كومپيۋتەرى الدىندا سونداي جاعدايدا وتىر عوي!  ال مەنى، ناقاقتان-ناقاق وتىرعان ادامدى  -  تۇنشىقتىرا بەرەدى، تۇنشىقتىرا بەرەدى. مەنىڭ بوستاندىققا شىققان ءبىر ولەڭىم، ماقالام، كىتابىم  -  قۇددى، بىردەن توڭكەرىس جاسايتىن سياقتى!

جانىما باتاتىنى سول. ال، بايلانىس  تۇراقتى بولماعان سوڭ، سىزگە بىرنەشە بۇيىمتايىمدى ايتىپ كورەيىن. 1. ماعان شۆەتسيا مەن كانادادان ەكى حات كەلىپ ەدى (اعىلشىن تىلىندە); ەكەۋىنە ەكى جاۋاپ، ەكى ولەڭ كۇيىندە بەرىپ ەدىم، سول جاۋاپ حاتتارىمدى ۇيگە، اسقار دەگەن بالاما، اعىلشىن تىلىنە اۋدارتۋ ءۇشىن (ول بالا اعىلشىن ءتىلىنىڭ مامانى) جىبەرىپ ەدىم، سول حاتىم جەتتى مە ەكەن؟ (26.03.2013).

2. باقىت تورەعوجينا اتتى ءبىر قارىنداستىڭ ادرەسىنە («تىرەك» اليانسى)  ءبىر ولەڭىمدى (الفيا ناقىپبەكوۆاعا ارناۋ) جىبەرگەن ەدىم (03.04.2013 ج)  كوردى مە ەكەن؟

3. دياس بەيسەمبەك («رۋح پەن ءتىل» قوعامى) باۋىرىمىزدان حات الىپ، حات جازدىم (19.03.2013)  الدى ما ەكەن؟

4. تاعى ءبىر ارناۋ-ولەڭىمدى ءسىز ارقىلى ادرەساتقا جەتكىزگىم كەلەدى (ايىپ ەتپەسسىز!)

مەد  ي   گورەچ باللي  ماجەتس (پولشا)

بالجان  -  مەدوۆايا دۋشا،                                    اح، باللي، باللي، ۆاس تسەلوۆالي-

زاچەم تى ۆىشلا زا «ين-يازا»                                چي-تو سچاستليۆىە ۋستا،

بالجان  - برەدوۆايا دۋشا،                                   اح، باللي، باللي، ناس سۆيازالي -

مەنيا تى نە دوجدالاس، اح، پروكازا!                چەست ناتسي  ي  ناتسي سۋدبا!

ي پرو كازاحا تى زابىلا -                                    تسيتاتا: «چتوبى پرەكراسنەيشيە دەتي -

ا ون، اريەتس، جيت نا كولەنياح نە ۋمەل،          گورديليس يمەنەم  كازاح،

ۆوسستال ون پروتيۆ  ازار-بىدلا-                      چتوبى پرەكراسنەيشيە دەۆى -

نارود سپاسال، ۆ تيۋرياگۋ سەل.                               ليۋبوۆ ناشلي ۆ رودنىح كراياح!»

تەپەر يز دالنەگو، يز زارۋبەجيا-                بالجان  -  مەدوۆايا دۋشا،

تى شلەش منە پلامەننىي پريۆەت                زاچەم تى ۆىشلا زا «ين-يازا»،

ي گوۆوريش وبو منە نا كونفەرەنتسياح-     بالجان   -  برەدوۆايا دۋشا،

چتو تولكۋ: تى نا ۆولە، يا ۆ تيۋرمە!               مەنيا تى نە دوجدالاس، اح، پروكازا!

ي گولوس   تۆوي منە نوچيۋ نەجنو شەپچەت-            P.S. س دۋشي مەدوۆوي سليزىۆايا مەد -

كوگدا نا شكونكە يا مۋچايۋس بەز سنا،                             يا زاپيۆايۋ زەكوۆسكيم گوركيم ساموپالوم،

چتو رانى سەردتسا ۆرەميا لەچيت-                                        ي ناتس-يدەيا ناس زوۆەت ۆپەرەد -

ي چتو پريدەت ەششە ۆەسنا.                                      مى دولجنيكي پەرەد تەنگريروجدەننىم چينگيس-حانوم!

11.03. 2013

ايتار، جازار نارسە كوپ. بىراق مۇمكىندىك شەكتەۋلى.  امان بولىڭىز، ساكە!

حات جازۋشى ءىنىڭىز ارون  اتابەك.

P.S.

ماعان حات جازعاندا  ىشىنە 1 كونۆەرت سالىپ تۇرساڭىز. وتوۆاركا  جوق  - كەدەي بوپ قالدىق!

18.04. 2013 جىل.

ەكىنشى حات

ارقادان سالەم!

ارمىسىز، ساعات اعا! بۇگىن (22.04 2013 ج) سىزدەن ءۇشىنشى حات الدىم. ونىڭ الدىندا  (18. 04. 2013) بىردەن ەكى حات جەتتى (بىرەۋى 20. ح11. 2012 ج.، ەكىنشىسى - اقپان ايى 2013 ج) جاۋاپ جازىپ جىبەردىم (18.04.2013 ج). الدىڭىز با؟  بايلانىس وتە ناشار. تسەنزۋرا دەگەن اجداھا ۇستىمىزدەن ءتونىپ تۇر.   «ءسوز بەن شىعارماشىلىق ەركىندىگىنە كەپىلدىك بەرىلەدى; تسەنزۋراعا تىيىم سالىنادى» دەگەن اتا زاڭنىڭ سوزىنە قاراماستان (20 باپ)!

ءسىز قاراجالعا جىبەرگەن كىتاپتارىڭىزدى دا المادىم، تەك قانا حات جەتتى، وعان جاۋاپ جازدىم (قازان ايى 2012 جىل), ونى دا الماعان سياقتىسىز.  اتا-بابامىزدىڭ: «باس كەسپەك بولسا دا - ءتىل كەسپەك جوق!» دەگەن عانا ءسوزى ەسىمە قايتا-قايتا ورالادى. ءوزىڭىز ايتقانداي، ءبىز سياقتى تۋراشىل، شىنشىل ادامداردىڭ سوزىنەن بۇل قاندىقول بيلىك  قورقادى! سول ءۇشىن مەنى ەكىنشى رەت ارقالىققا كەلىپ پلس دەگەن («پوجيزنەننوە ليشەنيە سۆوبودى!») جەرگە قايتادان قامادى! ال، پلس دەگەن جەر («لوكالنىي ۋچاستوك»)  -  تۇرمە ىشىندەگى تۇرمە، ورىسشا ايتساق  - «پودۆودنايا لودكا ۆ ستەپياح كازاحستانا»  ورىسشاعا اۋىسىپ كەتەتىنىم بار، ايىپ ەتپەسسىز. مەن ءوزىم استراحان قالاسىنان 70 شاقىرىم جەردەگى قۇيتتاقانداي اۋىلدا (قازاق-ورىس-قالماق-كاۆكازدىقتار ارالاس!) تۋىپ ءوستىم. التى جاسىمدا مەكتەپكە بارعاندا، ورىسشا زورعا سويلەيتىن ەدىم، ال 10 جىلدان كەيىن قازاق ءتىلىمدى ۇمىتىپ، تازا «ماڭگۇرت» بوپ شىعا كەلىپپىن! مىنەكي، ورتا دەگەنىمىزدىڭ اسەرى قانداي! ال، 18 جاسىمدا، «قازاعىم، قايداسىڭ دەپ!»  - الماتىعا تارتتىم. سەبەبى، ءبىزدىڭ (استراحان وبلىسىندا، كەيىن اۋىلىمىز قالماق رەسپۋبليكاسىنىڭ قۇزىرىنا كوشتى)  كوپ ۇلتتى جاعدايىمىزدا  ۇلت  سەزىمى، ۇلت نامىسى ەرتە ويانادى. قازىردىڭ وزىندە استراحان وبلىسىندا 3 اۋدان تۇگەل دەرلىك قازاق، بۇرىن قازاق مەكتەپتەرى بولعان، قازاق تىلىندە گازەتتەر شىققان. جالپى، كونە قازاق جەرى عوي، التىن-وردانىڭ كىندىگى! ال، ءبىز وسكەن شاقتا ءبارى جابىلعان، قازاق جاستارى ءورىستىلدى بوپ كەتكەن. سوندىقتان، الماتىعا (و كەزدە الما-اتا) كەتكەن سەبەبىم، قازاقتىڭ قايماعىن كورەيىن دەپ، «ناتۋرالنىي قازاق» قانداي ەكەن دەپ كورگىم كەلگەنى. بىراق، الماتىنىڭ جاعدايى استراحان جاعدايىنان ارتىق ەمەس ەكەن. الماتىدا ءجۇرىپ قازاق ءتىلىن ۇيرەنىپ الۋ  و كەزدە (70-80 ءشى جىلدارى)  وڭاي شارۋا ەمەس بولدى. ءوزىم بار جىگەرىمدى سالىپ، باسقاسىنىڭ ءبارىن قويىپ  -  زورعا قازاق ءتىلىن مەڭگەرىپ الدىم، ءالى دە جەتىك ەمەسپىن، ونى مويىندايمىن. بىراق، ءاربىر ورىسشا وقىعان، مەن ءوزىم «شالا قازاق» دەگەن (نامىسقا تيەتىن مازاق!)  ورىءستىلدى باۋىرلارىمىزعا كەشىرىممەن قارايمىن، ولاردىڭ جاعدايىن تۇسىنەمىن. «قازاق قازاق ەمەس، ناعىز قازاق - دومبىرا!» - دەگەن ءبىر اقىنىمىزدىڭ ءسوزى بار عوي. مەن بۇل يدەيانى باسقاشا ايتار ەدىم: «قازاق قازاق ءتىلى ەمەس  -  ناعىز قازاق  قازاق  جۇرەگى!». سەبەبى، سوۆەت يمپەرياسىنا قارسى وربىگەن ۇلت-ازاتتىق قوزعالىستا ء(سىز ءوزىڭىز دە سول قوزعالىستىڭ ورتاسىندا بولدىڭىز!)  قانشاما ءورىستىلدى جىگىت-قىزدار جانىن بەردى، قوزعالىستىڭ الدىڭعى شەبىندە بولدى!  ال، قازاقتىلدى ينتەلليگەنتسيامىز تۇگەل دەرلىك سوۆەت كەزىنىڭ وزىندە  نازارباەۆتى جاقتادى نەمەسە جالعان ۇلتشىل ۇراندار تاستاپ، رەۆوليۋتسيا ارەكەتىنەن حالىقتى الدارقاتىپ، جاسىرىن كۇيدە، (تەگىن ەمەس، ارينە) سول بيلىككە جۇمىس ىستەپ ءجۇردى. («ازات» پارتياسىن ايتام!)   قازىر دە ءدال سولاي.

جالپى، «شالا قازاق» دەگەن ات قويىپ، ءورىستىلدى قازاقتىڭ بەتىنە تۇكىرۋ  -  بۇل  قازاققا قارسى ساياساتتتىڭ ءبىر كورىنىسى. بۇل ءبىرتۇتاس قازاقتى ەكىگە ءبولۋ، ءبىر-بىرىنە ايداپ سالۋ دەگەن جىمىسقى ارەكەت. «قازاق ءتىلى جاناشىرلارىمىز» دەپ  ورىستىلدىلەردى كەۋدەسىنەن يتەرەتىن، جالعان گەرويلار كوبەيىپ كەتتى. كەيبىرەۋلەر ءتىپتى ۇلى بابامىز شىڭعىس حاننىڭ ارۋاعىن قورلاپ، ارزان ساياسي ۇپاي جينايتىن بولدى. وسى ورايدا مۇحتار اعاما ارناعان ءبىر ەپيگراممام بار ەدى:

ون ۆوپيەت و گيبەلي وترارا -

ي  چينگيس-حانا بەسپوكويت ۆەششي پراح،

نو گدە ج ون بىل، كوگدا لومالي دوم «باكايا» -

ي گدە ج ون بىل، كوگدا گورەل «شانىراك»؟!

قازاققا، نەگىزىنەن، «قازاق ءتىلى جاناشىرلارى ەمەس  - «قازاق حالقىن  قورعاۋشىلارى» كەرەك! جانە «حاليفات» سولداتتارى ەمەس  -  «قاعانات  ەرسەرىلەرى» كەرەك. «ەرسەر»  ءسوزى، قازىرگى تىلمەن ايتساق  -  «ەر-سەرىلەرى»، وسى تۇبىردەن الىنعان -  «رىتسار» ءسوزى.

ساكە، ءسىز ءوزىڭىز «ناتۋرالنىي قازاق» بولعان سوڭ، بۇل مەنىڭ سوزدەرىمە رەنجىپ قالۋىڭىز دا مۇمكىن. بىراق، اششى شىندىق  -  وسى. قازاقتى ەكىگە بولۋگە بولمايدى. قازاق قازاق بولسا بولدى، قانى قازاق  بولسا بولدى  -  ءتىلدى كەيىنىرەك ۇيرەنىپ الار. ەڭ باستى ماسەلە  -  قازاق قانى، قازاق تۇقىمى، قازاق گەنوسى (گەنى!). باس كەتەر شاقتا شاشتى ويلايتىن كىم بار؟ قازاق حالقى، قازاق مەملەكەتى قۇرىپ بارا جاتقاندا («باس»!) - قازاق ءتىلىن ويلايتىن نە اقىماقتىعىمىز بار؟ («شاش!). جانە قازاق حالقى تۇرعاندا  -  قازاق ءتىلى ەشقاشان دا ولمەيدى! ال قازاق حالقى اشتىقتان، جۇمىسسىزدىقتان، باسپاناسىزدىقتان، وعان بيلىك وق اتقاندىقتان، بۋلدوزەرمەن باسقاندىقتان ىدىراپ كەتسە، فيزيچەسكي قۇرىپ كەتسە، سوندا قازاق ءتىلى قالاي جاندانادى؟  جالپى، بۇگىنگى تاڭدا قازاق ءتىلى ماسەلەسىن كوتەرۋ  -  بۇل ساياسي كۇرەستەن، ومىرشەڭ قاجەتتىلىگى بار ۇلى الاش  رەۆوليۋتسياسىنان حالىقتى اۋىتقىتۋ، الدارقاتۋ دەگەن  بيلىكتىڭ جىمىسقى ساياساتىنىڭ ءبىر ءتۇرى!

ساكە، ساياسات جاعىنا قاتتى بۇرىپ كەتتىك بىلەم. وپەرلەر ماعان تالاي ەسكەرتەتىن ەدى: «شال، ساياسات جايلى، تۇرمە جايلى ەشتەڭە جازبا!» - دەپ. تسەنزۋرا دەگەن پوگون تاققان  اجداھا حاتىمدى تاعى دا وتكىزبەي تاستايدى، بىلەم! امال قانشا. ءبىز ءبارىبىر، «جاۋاپ» الماساق تا، ءبىر-بىرىمىزگە «نارتاۋەكەل» دەپ حات جازا بەرەتىن بولدىق قوي. امان بولىڭىز، اعا!

حات جازۋشى ءىنىڭىز ارون اتابەك. 22.04. 2013 ج.

P.S.

رۇستەم قازىر سەمەيدە، ەرعانات تارازدا، قۇرمان شىمكەنتتىڭ تۇرمەسىندە ەدى (2012 جىلعى قازان ايىندا تۇسكەن مالىمەت بويىنشا)

Abai.kz