1983 جىلى جاپوندىق كينورەجيسسەر سەحەي يمامۋرا «لەگەندا و نارايامە» اتتى اتىشۋلى فيلم ءتۇسىردى. 2008 جىلى قازاق كينورەجيسسەرى ەرمەك تۇرسىنوۆ «كەلىن» اتتى ءفيلمدى دۇنيەگە اكەلدى. ءبىزدىڭ قوعامنىڭ رۋحانياتتا دا كوشىرمە قوعامعا اينالىپ بارا جاتقانىن وسى ەكى فيلم ارقىلى دالەلدەۋگە بولادى. ءبىرىنشى، قانشا سىناساق تا «كەلىندى» قوعام قابىل العانداي ءتۇر تانىتتى. «ورمەك» دەگەن ماقالا جازعان بەكبولات تىلەۋحان بۇل ءفيلمنىڭ ارى قاراي تارالۋىنا توسقاۋىل قويا العان جوق.
«كەلىن» ەمەس، كەلساپ بولدى» دەپ جازعان جۇلدىز ءابدىلدانىڭ ماقالاسىنىڭ دا ايىزدى ءبىر قاندىرعاننان باسقا ىقپالى بولمادى. وسى فيلمگە العاشقى كورسەتىلىمىنەن باستاپ قارسى شىققان دۋلات يسابەكوۆ تە ەشتەڭە ىستەي المادى. ءتىپتى «كەلىن» «وسكار» سىيلىعىنا ۇسىنىلىپ، ونى سىناعاندار «ءاي، قارابەت» بولىپ قالا جازدادى.

1983 جىلى جاپوندىق كينورەجيسسەر سەحەي يمامۋرا «لەگەندا و نارايامە» اتتى اتىشۋلى فيلم ءتۇسىردى. 2008 جىلى قازاق كينورەجيسسەرى ەرمەك تۇرسىنوۆ «كەلىن» اتتى ءفيلمدى دۇنيەگە اكەلدى. ءبىزدىڭ قوعامنىڭ رۋحانياتتا دا كوشىرمە قوعامعا اينالىپ بارا جاتقانىن وسى ەكى فيلم ارقىلى دالەلدەۋگە بولادى. ءبىرىنشى، قانشا سىناساق تا «كەلىندى» قوعام قابىل العانداي ءتۇر تانىتتى. «ورمەك» دەگەن ماقالا جازعان بەكبولات تىلەۋحان بۇل ءفيلمنىڭ ارى قاراي تارالۋىنا توسقاۋىل قويا العان جوق.
«كەلىن» ەمەس، كەلساپ بولدى» دەپ جازعان جۇلدىز ءابدىلدانىڭ ماقالاسىنىڭ دا ايىزدى ءبىر قاندىرعاننان باسقا ىقپالى بولمادى. وسى فيلمگە العاشقى كورسەتىلىمىنەن باستاپ قارسى شىققان دۋلات يسابەكوۆ تە ەشتەڭە ىستەي المادى. ءتىپتى «كەلىن» «وسكار» سىيلىعىنا ۇسىنىلىپ، ونى سىناعاندار «ءاي، قارابەت» بولىپ قالا جازدادى.
«لەگەندا و نارايامەدە» اعاسى ۇيلەنىپ، ءىنىسى «ارتىق اۋىزدى» اسىراۋعا مۇمكىنشىلىك جوق بولعان سوڭ ۇيلەنە الماي قالادى. «كەلىندە» دە اعاسى ايەل الىپ، ءىنىسى «سىلەكەيى شۇبىرىپ» جۇرەدى. بىرىنشىسىندە ءىنىسى قانشىق يتپەن ادەپسىز قىلىق جاساسا، ەكىنشىسىندە دە كىشى ۇل سونداي ارەكەتتى ەشكى ارقىلى جۇزەگە اسىرادى. ەكى فيلمدە دە ءبىر-ءبىرىن ەرىكسىز ەسكە تۇسىرەتىن ەكزوتيكالىق كورىنىس ەلەمەنتتەرى باستان-اياق قىلاڭ بەرىپ تۇرادى. بۇگىنگى ادامعا تاڭسىق كورىنەتىن بارى مەن جوعى، بولعان-بولماعانى بەلگىسىز الدەبىر كونە داستۇرلەر دە «كەلىندى» الگى جاپون كينوسىنا ۇقساتىپ جىبەرگەن. «لەگەندا و نارايامەدە» كۇنى بىتە باستاعان بايعۇس كەمپىر ءوريندى تاۋداعى يت-قۇستىڭ اراسىنا اپارىپ تاستايتىن تۇس بار. «كەلىندە» دە قازاعا ۇشىراعان ۇلكەن ۇلدى الدەبىر تۇسىنىكسىز ءراسىم جولىمەن الدەبىر تاۋ ىشىنە اپارىپ ءىلىپ قويادى. وندا دا، مۇندا دا جىن-شايتانداي قاپتاعان يت پەن قۇس. ءتىپتى باس كەيىپكەرلەردىڭ تۇرلەرى دە، حاراكتەرلەرى دە ءبىر-بىرىنە قاتتى ۇقسايدى.
«لەگەندا و نارايامە» الىس ەلدىمەكەندە، قيان تۇكپىردە قالىپ بارا جاتقان جاپون شىندىعىن كورسەتەدى. سول ءۇشىن دە ونى قولداۋشىلار مەن سىناۋشىلار كوپكە دەيىن مامىلەگە كەلە الماي داۋلاسقان ەكەن. «كەلىن» دە قازاق جەرىندە تۇسىرىلسە دە اتى مەن زاتى بەلگىسىز تايپانىڭ الدەبىر شىندىعىن كورسەتۋگە تالپىنعان. سول ءۇشىن ول دا قاتتى سىنعا ۇشىرادى، بىلايشا ايتقاندا باسقادان ەمەس، سىننان «ۇپاي» جينادى. بىزگە رەجيسسەر سىنعا ءوزى ادەيى ارانداعانداي كورىنگەنىن نەسىنە جاسىرامىز. ناتيجەسىندە، «لەگەندا و نارايامە» حالىقارالىق دەڭگەيدە مويىندالىپ، اتاتاقتى فيلمگە اينالسا، «كەلىن» «وتباسى، وشاق قاسىنان» شىعا الماي قالدى. بىزدىڭشە، ونىڭ ءبىر سەبەبى - «كەلىننىڭ» كوشىرمەگە ۇقساپ كەتكەنىندە بولۋى كەرەك.
تۇرسىنوۆتى كورەرمەن الدىندا ءبىراز اقتاپ العانداي بولعان «شالدا» دا تانىس سيۋجەتتەر مەنمۇندالايدى. نەگىزى، حەمينگۋەيدىڭ «شال مەن تەڭىزىن» جاپان ءتۇزدىڭ وقيعاسىنا كوشىرىپ كورسەتۋ جامان يدەيا ەمەس. بىراق، قازاق ادەبيەتىندە الدىنداعى مالمەن بىرگە ىعىپ، اداسىپ، كۇرەسىپ، اقىرى ەرلىكپەن جەڭىپ شىعاتىن مالشىنىڭ باسىنداعى وقيعا وتە تانىمال بولىپ كەتكەن. كەڭەس زامانىنداعى جالعىز ەرلىك نە ەگىندى ورتتەن امان الىپ قالۋ، نە ىققان مالمەن بىرگە اداسىپ ءجۇرىپ، ءومىر ءۇشىن كۇرەسۋمەن ولشەنەتىن. قازاق دالاسىندا دا، ادەبيەتىندە دە مۇنداي سيۋجەتتىڭ نەشە اتاسى بار. ولاردىڭ جانىندا قانشا اسپانداتساق تا «شال» قۇراندى فيلمدەي اسەر قالدىرادى. ونى دا بىلاي قويعاندا، مۇحتار ماعاۋيننىڭ «شاحان شەرىسى» الدەقايدا تەرەڭ، الدەقايدا مازمۇندى. «شاحان شەرىدە» كەيىپكەر جولبارىستان قورعانۋ ءۇشىن قورشاۋ جاساپ الىپ، الاپات ارپالىس جاسايدى. ءبىزدىڭ كينورەجيسسەرلەر وندايدى كورە مە، شىركىن، دەرسىڭ. سول سياقتى، جۇسىپبەك قورعاسبەكتىڭ «قاسقىر-ادام» اتتى اڭگىمەسىندە دە يەن تاۋدا قاسقىرمەن جەكپە-جەك قالعان ادامنىڭ قاراكەتى تاپتاۋرىن سيۋجەتتى قايتالاماي، جاڭالىق رەتىندە قابىلدانعان. ول تۋرالى بەلگىلى سىنشى تۇرسىنجان شاپاي «قازاقتىڭ جانى» اتتى كىتابىندا ارنايى ماقالا دا جازعان بولاتىن. ايتپاقشى، اسقار التايدىڭ «كوزجەندەت» اتتى اڭگىمەسى دە كوركەم فيلم تۇسىرۋگە سۇرانىپ تۇر. بىراق، قازاقتىڭ بولمىسىن وزگەلەردىڭ ولشەمىمەن «ورنەكتەۋگە» داعدىلانا باستاعاندار ونى دا مەنسىنە قويماس. 
ەرمەك تۇرسىنوۆ قازاقتىڭ ءومىرىن جاقسى بىلەدى دەگەنگە كۇمانىمىز بار. مىسالى، «شالدا» قويدىڭ ءجۇنىن جۇلىپ الىپ، وت تۇتاتاتىن جەرى بار. و زامان دا بۇ زامان قويدىڭ ءجۇنى تامىزىق بولعانىن كىم كورگەن. باس-سيراق ءۇيتىپ كورگەن قازاقتىڭ بالاسى قويدىڭ ءجۇنى جانبايتىنىن، ۇيتىلەتىنىن جاقسى بىلسە كەرەك. فيلمدە كۇلكىڭدى كەلتىرەتىن وسىنداي ورەسكەلدىكتەر جەتىپ ارتىلادى. الايدا ءبىز وعان ءمان بەرگەمىز جوق. «نە سەبەپتى؟» دەگەن سۇراق تۋادى. سەبەبى سول، ءبىز قازىر رۋحاني تۇرعىدان كەدەيلەنىپ بارا جاتىرمىز. ءاسىلى قازاقتىڭ فيلوسوفياسى وزگەنىڭ ەمەس، ءوز ءومىر-سالتىنان تۋىنداۋعا ءتيىس. ايتپەسە، ونەردەگى كوشىرمە كىمگە تاڭسىق. اينالىپ كەلگەندە ونداي فيلمدەردى وزگە تۇگىلى، ءوزىمىز دە جارىتىپ كورمەيمىز. جۇماباي شاشتايۇلىنىڭ «شال مەن جىلقى» اتتى پوۆەسىندە «ولمەۋ پارىز» دەگەن ءسوز بار. قازاقتىڭ تۇزدەگى ءومىرىنىڭ ءبارى وسى «ولمەۋ پارىز» دەگەن تامسىلگە باعىنادى. ەندەشە جانكەشتىلىكتى كورسەتەمىن دەپ، سىرتتان سيۋجەت ىزدەۋدىڭ نە قاجەتى بار. سول سىرت ەلىڭىز باعالادى ما سونى؟!
جالپى، وسىنىسى ءۇشىن ەرمەك تۇرسىنوۆتى كىنالاۋدىڭ ەش قاجەتى جوق. سەبەبى ول جالعىز تۇرسىنوۆتىڭ كەمشىلىگى ەمەس. بىزدە قازىر قوعامنىڭ ءوزى كوشىرمەگە اينالىپ بارادى. ونىڭ سىقپىتى كەز-كەلگەن سالادان بايقالادى. مۋزىكادا دا، كينودا دا، ادەبيەتتە دە جاپپاي كوشىرۋ باستالدى. ەشكىم كوشىرگەنى ءۇشىن جازىقتى بولمايتىنىن ءبارى ءبىلىپ الدى. ارحيتەكتۋراڭىز دا سولاي، ءارى-بەرىدەن سوڭ. بۇيتە بەرسەك جاھانداستىرۋ ءبىزدى تەرەڭ مازمۇندىلىعىمەن ەمەس، جالاڭ اۋەيىلىگىمەن جاۋلايتىن ءتۇرى بار. بىرەۋلەر قازاقتىڭ جىگەرسىزدىگىن پاتشالى رەسەي وتارشىلدىعى مەن كەڭەستىك توتاليتاريزمنەن ەمەس، ۇلتتىڭ ءوز جاراتىلىسىنان كورەدى. مىنە، ۇلتتانۋداعى وسى قاتە كوزقاراس جاپپاي پلاگياتتىققا داڭعىل جول اشىپ بەرىپ وتىر. قۇددى قازاقتىڭ ومىرىنەن «قاراش-قاراش وقيعاسى» دەگەن پوۆەست جازىلماعانداي، «قاراش-قاراش وقيعاسى» دەگەن كوركەم فيلم تۇسىرىلمەگەندەي كۇي كەشىپ وتىرمىز.
جو-جوق، اڭگىمە ەرمەك تۇرسىنوۆقا دا تىرەلىپ تۇرعان جوق. قايتا ەرمەكتىكى «ەرمەك» ەمەس، ايتەۋىر ءبىر تالعاجاۋعا جاراعانىن مويىندارمىز. نەگىزگى ايتايىن دەگەنىمىز مىناۋ: پلاگياتتىق دەگەن قازىر ارنايى زەرتتەۋدى قاجەت ەتەتىن ماسەلەگە اينالدى. بۇل جۇمىس ءتىپتى عىلىمي-زەرتتەۋ مەكەمەلەرىنە ارنايى تابىستالسا دا جامان بولماس ەدى. تاپ وسى ماسەلەگە بايلانىستى قۇرامىندا تالاسبەك اسەمقۇلوۆ، تۇرسىنجان شاپاي، ديحان قامزابەكۇلى سياقتى جان-جاقتى ءبىلىمدى ازاماتتار ءار سالادان جينالىپ، ساراپشىلىق جاساسا دا ارتىقتىق ەتپەس ەدى. بۇعان اۆتورلار قوعامى دا بەلسەنىپ اتسالىسسا ىقپالى بولماي قويماس. ايتپەسە وزگەنىڭ قاڭسىعىن تاڭسىق كورىپ جۇرە بەرەتىن ءتۇرىمىز بار. «بارەكەلدى، جاقسى كوشىرىپسىڭدەر» دەپ، شەتەل مويىنداپ جاتسا، قانەكي. قايتا ول جاقتا قانشا جاھانداسىپ جاتىرمىز دەگەننىڭ وزىندە، ۇلتتىق دارالىق جوعارى باعالاناتىن كورىنەدى. سول سياقتى، ءوز ىشىمىزدە دە ونەردىڭ قاي سالاسىندا بولسا دا جيەندىك جاساۋ ەتەك الىپ كەتتى. اسىرەسە ەسترادادا قاي ءاننىڭ كىمدىكى ەكەنىن ايىرىپ بولماستاي حالگە تۇستىك. الدى سوتتاسىپ، ابىروي دا توگىلىپ جاتىر. قوي دەمەسەك، شىن ونەر سول قويىرتپاقتىڭ قويۋ شاڭىنىڭ استىندا تۇنشىعىپ قالاتىن سىڭايى بار. جاس ۇرپاقتىڭ تانىمى مەن تالعامىنا قانداي قيانات جاسالىپ جاتقانىن ەندى ايتپاساق كەش قالارىمىز انىق. قىسقاسى، سونداي ءبىر باتىل قادامدار جاساماساق كوشىرمەدەن كوز اشپاعان قوعامنىڭ كوسەگەسى كوگەرە قويماس دەگىمىز كەلەدى.
بالجان مۇراتقىزى

"حالىق ءسوزى" گازەتى