– ءسىز تەلەۆيزيا سالاسىندا ەڭبەك ەتىپ كەلەسىز. قالاي ويلايسىز، قازىرگى قازاق تەلەۆيزياسى نەدەن ۇتىپ، نەدەن ۇتىلىپ ءجۇر؟ 

– ءسىز تەلەۆيزيا سالاسىندا ەڭبەك ەتىپ كەلەسىز. قالاي ويلايسىز، قازىرگى قازاق تەلەۆيزياسى نەدەن ۇتىپ، نەدەن ۇتىلىپ ءجۇر؟ 
– ءبىر اعامىزدىڭ ايتقانىن ەستىپ قالىپ ەدىم، «ۇلتتىق قۇن­دىلىقتار دەگەنىمىز – كيىز ۇيدە تۇرۋ ەمەس!» دەپ. راسىندا دا، ءبىز­دىڭ قوعام وسى ماسەلەگە كەلگەندە، كەيدە تىم اسىرا سىلتەپ جىبەرۋگە، بولماسا، ەش قيمىلسىز وتىرۋعا اۋەس. ماسەلەن، وزگە ۇلتتىڭ وكىلى قازاق ءتىلىن جەتىك مەڭگەرسە بولدى، ونى مىندەتتى تۇردە ەكرانعا سۇيرەلەي جونەلەمىز. الگى جۇر­گىزۋشىنىڭ قازاق تىلىندە سايراۋى – سونشالىقتى تاڭعالارلىق جايت ەمەس قوي. مۇمكىن باسقالارعا ۇلگى بولسىن دەيتىن شىعار. بىراق، قازاق ءتىلىن ءبىلۋ – ءبىزدىڭ مەملەكەتتە تۇراتىن كەز كەلگەن وزگە ۇلت وكىلىنىڭ ەكرانعا اپاراتىن جولداماسى ەمەس، مىندەتى! نەمەسە ءبىر مينيستر ورىسشا ويىن جيناقتاپ الۋ ءۇشىن ءبىر ءسوزدى ءۇش رەت قايتالاسا، وعان جۇمىرتقا لاقتىرىپ، شۋ قىلاتىنداي ءجونىمىز جوق! ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمىزعا، تىلىمىزگە، دىنىمىزگە اراشا تۇسسەڭىز، اياق ­استىنان ۇلتشىل بولىپ شىعا كەلەسىز. بىراق، ۇلتتىق ماسەلەنى كوتەرۋ – ۇلتشىل دەگەن ءسوز ەمەس. جانە مۇنداي ماسەلەنى ورىسشا ەمەس، قازاقشا عانا ويلايتىن، ياعني، جانى قازاق ازاماتتار كوتەرە الادى. ال، ەلىمىزدەگى تەلەارنالاردىڭ باسىم بولىگىنىڭ باسشىلىق قىز­مەتىندە، تولقۇجاتىندا قازاق دەپ جازىلعانىمەن، ءدىڭى  وزگە ازا­ماتتار وتىر. ولارعا ۇلتتىق قۇن­دىلىقتار تۋرالى اڭگىمە ايتۋ­دىڭ ءوزى اقىلعا قون­بايدى. سوندا ۇتىلعان كىم؟ كو­رەرمەن. ياعني، بۇل ءبىزدىڭ دە ۇتىل­عانىمىز. ال، ۇت­قانىمىز مىناۋ. ماسەلەن، «قازاق­تىلدى جۋرناليستەر ۇنەمى ورىس­تىلدىلەردىڭ كولەڭكەسىندە جۇرەدى» دەگەن پىكىر ايتقىشتار كوپ ەدى. ولاي دەيتىنى، وتكىر اقپار بەرگىشتەر، ءبىزدىڭ تىلمەن ايتقاندا، «جۋرناليستەرگە اقپارات تاراتاتىن جاسىرىن جەكە اقپارات كوزدەرى» تەك ءورىستىلدى جۋرناليستەردى جاعالايتىن. ويتكەنى، اقپارات تاراتىلاتىن ورىس اۋديتورياسى اۋقىمدى دەپ ويلايتىن. ال، قازىر كەرىسىنشە، قازاقتىلدى، ەڭ باستىسى، قازاقشا ويلايتىن كورەرمەن كوبەيدى. ياعني، بۇل دەگەنىڭىز – قازاقتىلدى حابارلارعا سۇرانىس ارتتى دەگەن ءسوز. سوندىقتان، الگى «ەلۋ دە ەلۋسىز» دە قازاقتىڭ تاڭى اتىپ، كۇنى باتاتىن كۇيگە كەلدىك. ۇتقانىمىز – وسى. 
– قوعام دەرتىن كوزىنە شۇ­قىپ كورسەتىپ، جاڭالىقتىڭ جار­شىسى بولىپ جۇرگەن جۋر­ناليستەردىڭ ەڭبەگى قانشالىقتى باعالانىپ جاتىر؟
– قوعام دەرتىن كوزىنە شۇقىپ كورسەتىپ، جاڭالىقتىڭ جارشىسى بولىپ جۇرگەن جۋرناليست «ەڭبەگىم باعالانسا ەكەن» دەپ ەمەس، الگى دەرت ەمدەلسە ەكەن دەپ ەلپەڭدەپ جۇرەدى. مۇمكىن، الدەكىمدەرگە بۇل ءسوزىم كولگىرسۋ بولىپ كورىنەر. بىراق، بىرەۋ بىلەر، بىرەۋ بىلمەس، ەفيردەن جىلت ەتىپ وتە شىققان ءبىر مينۋتتىق سيۋجەتتىڭ بۇتىندەي ءبىر ادامنىڭ تاعدىرىن تۇبەگەيلى وزگەرتىپ جىبەرەتىن قۇدىرەتى بار. ەفيردەن وتكەن ءبىر مينۋتتىق سيۋجەتتىڭ دالادا قالعان وتباسىنا پانا تاۋىپ بەرگەن كەزى بولدى. ءبىر مينۋتتىق سيۋجەتتىڭ ناۋقاس بالاسىن شەتەلگە اپارا  الماي  وتىرعان اناعا دەمەۋ بولىپ، قاراجات جيناپ بەرگەن نەمەسە جالعىزىن جوعالتىپ، تابا الماي، اڭىراعان اناعا دەمەۋ بولعان دا كۇنى بولدى. نەمەسە ءبىر مينۋتتىق سيۋجەت  بۇتىندەي ءبىر اۋىلدى اۋىزسۋمەن قامتاماسىز ەتۋ جۇمىسىن جىلدامداتتى. ەڭبەكتىڭ ەلەنگەنى وسى ەمەس پە؟
– وزگە مەملەكەتتەردە بي­لىك باق، ونىڭ ىشىندە تەلەارنا كوتەرگەن ماسەلەلەرگە قۇ­لاق اسىپ، ساناسىپ جاتادى. ءوز تاجىريبەڭىزدە كوتەرىلگەن ماسە­لەنىڭ شەشىلگەن كەزى بولدى ما؟ 
– وزگە ەلدى بىلمەيمىن، ءبىز­دىڭ ەلدە بيلىك باق كوتەرگەن ماسەلەلەرگە قۇلاق سالۋىن سالادى-اۋ. تەك ساناسۋى – سىلبىر. ءوز تاجىريبەمدە تىلشىلىك قىزمەتىمنىڭ كومەگى تيگەن كوپ جايتتار بولدى. ونى ءتىزىپ جاتۋ قاجەت ەمەس تە شىعار. ەڭ باستىسى – كومەگىمىزدىڭ تيگەنى. ال، جۋرناليست جاردەمىنىڭ ۇلكەن-كىشىسى بولمايدى. بىراق، كەيدە ماسەلەسىن بىزگە ايتىپ، مۇڭىن شاعىپ كەلگەن جاننىڭ بارىنە بىردەي دەم بەرە الماي جاتامىز. ماسەلەن، مىناداي جاعداي بولعان. الماتى وبلىسىندا كوپ­بالالى وتباسىنىڭ ءۇيى ءسۇرىلىپ، سوت ورىنداۋ­شىلارى ولاردى بالا-شاعاسىمەن دالاعا قۋدى. سول ساتتە ورىندالىپ جاتقان زاڭ تالابىنا توقتاۋ سالار قاۋقارىمىزدىڭ جوقتىعىنا، كوپبالالى وتباسىنىڭ كۇركەسى تراكتوردىڭ تابانىنا تاپ­تالىپ جاتقاندا، «قوي!» دەپ ايتار قۇقىمىزدىڭ بولماعانىنا كۇ­يىن­دىم. جاۋتەڭدەپ، بىزدەن جار­دەم سۇراي جىلاعان كىشكەنە بالا­لاردىڭ كوزىنە قاراي الماي قالدىق، ولاردى جۇباتۋعا دارمەن تاپپادىق. 
– جوعارىدا باسپاناسىز قالعان جاندارعا كومەكتەسۋگە مۇمكىندىگىڭىز بولماعانىن ايت­تىڭىز. جالپى، قازىر جۋرناليس­تيكا بۇرىنعى «ءتورتىنشى بيلىك» فۋنكتسياسىن اتقارا الماي وتىر دەگەن پىكىر قالىپتاستى. ال، «يدەو­لوگيالىق سو­عىستىڭ باستى جاۋىنگەرى» بولۋى ءتيىس جۋرناليست قاۋىمى قازىر قوعامدىق پىكىرگە قانشالىق­تى اسەر ەتىپ وتىر؟ جۋرناليستەرگە دەگەن حالىقتىڭ سەنىمى قانداي؟
– تۇسىنگەن ادامعا جۋرناليست – قازىر دە يدەولوگيالىق سوعىستىڭ باستى جاۋىنگەرى. تەك قازىرگى جاۋىنگەردىڭ قوعام­دىق پىكىر قا­لىپتاستىرۋعا قان­شالىقتى اسەر ەتە الۋى  ونىڭ قاي جاساقتا قىزمەت ەتىپ جات­قاندىعىنا  بايلانىستى. مەن باسقالار تۋرالى ەمەس، ءوزىم جۇ­مىس ىستەيتىن «ينفورمبيۋرو» جاڭا­لىقتار قىزمەتى تىلشىلەرىنىڭ جۇمىسى تۋرالى ايتايىن. ءبىزدىڭ رەداكتسيانىڭ تەلەفونىندا تىنىم جوق. كورەرمەن كۇنى-ءتۇنى قوڭىراۋ شالادى. كەيبىرىنىڭ ماز­مۇنىن ايتا كەتەيىن، «سىزدەر كەلىپ كەتكەسىن بىزگە جارىق بەردى»، «سىزدەردى شاقىرتامىز دەپ ەدىك، ءتورت ايدان بەرى الا الماي جۇرگەن جالاقىمىزدى بەردى»، «سىزدەر قاتەلىگىن كورسەتكەن دارىگەردى ورنىنان بوساتتى»، «بالام اقتالىپ شىقتى»، «سىزدەر اقشا جينادى دەپ كورسەتكەن باستىقتى قازىر كوميسسيا تەكسەرىپ جاتىر». ياعني، بۇل ءبىر عانا جاڭالىقتار قىزمەتى جاساعان سيۋجەتتەردىڭ ناتيجەسى. 
– وزىڭىزدە تسەنزۋرادان وتپەي، ەسىل ەڭبەگىڭىز دالاعا كەتكەن جاع­دايلار ءجيى بولىپ تۇرا ما؟ اقپاراتقا قول جەتكىزۋ جو­لىندا قانداي كەدەرگىلەر كەزدە­سەدى؟ 
– مەنىڭشە، «ءسوز بوستاندىعى جوق» دەپ وكپە ارتاتىندار مەن «تسەنزۋرا بار دەپ» بايبالام سالاتىنداردىڭ باسىم بولىگى – بەلگىلى ءبىر دارەجەدە باسقا بىرەۋگە باعىنىشتى ادامدار. ويتكەنى، ءسوز بوستاندىعى مۇلدەم جوق دەپ ايتۋعا بولمايدى. شاماسى كەل­گەنىنشە جۋرناليستەر ايتقىسى كەلگەنىن ايتىپ-اق ءجۇر. ءوزى جۇمىس ىستەگەن اقپارات قۇرالىندا ايتا الماسا، الەۋمەتتىك جەلى دەگەن بار. وندا «ءتىل كەسپەك» جوق! ال، قارجى كوزى بيۋدجەتتەن بول­عا­سىن، اس بەرگەن اتاسىنا تاس لاق­تىراتىنداي، جۋرناليستەردىڭ ءجونى جوق، ارينە. شىندىقتى شىرىلداپ ايتپاعاسىن، بولماسا، ايتا الماعاسىن، «بىزدە ءسوز بوستاندىعى جوق» دەپ اقتالا سالۋ  اركىمنىڭ-اق قولىنان كەلەدى. مەن بۇل جەردە تەك بيلىكتىك بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنا عانا قاتىستى ايتىپ تۇرعانىم جوق. ماسەلەن، اشەيىندە «اقيقاتتى عانا ايتامىز!» دەپ جاھانعا جار سالعىش قانشاما جۋرناليست جاڭاوزەن وقيعاسى كەزىندە جىم بولا قالدى. 
سوندىقتان، بۇل ماسەلە كوپ جاعدايدا ارنا باسشىلارى مەن تىلشىگە بايلانىستى دەپ ويلايمىن. ەندەشە، بىزدە ەركىندىك بار، ەركىندىك بار جەردە مۇمكىندىك تە بولادى. ال، اقپاراتقا قول جەتكىزۋ جولىندا كەدەرگىلەرگە كەلسەك،  ءجيى كەزدەسىپ تۇرادى. جاعىمسىز جاڭالىقپەن كەلگەن ادامدى كىم جاقتىرسىن، ەسىكتەگى قاراۋىلدان باستاپ، سول ماسەلەگە جاۋاپتى مەكەمە باسشىلارىنا دەيىن، لاجى بولسا، سەنى ءتۇتىپ جەۋگە دايىن تۇرادى. كەيبىرەۋى، ءتىپتى، بۇل ويىن اشىق ءبىلدىرىپ، قورقىتۋعا كوشەدى. اقپارات جيناۋ كەزىندە، اسىرەسە، قارا جامىلعان شاڭىراققا كامەرانى كوتەرىپ، جەتىپ بارۋدى جەك كورەمىن! ونسىز دا قايعىدان قان جۇتىپ وتىرعان ادامدى سۇحباتقا كوندىرۋدىڭ قانشالىقتى قيىن ەكەنىن بىلسەڭىز. اشىنعان حالىق كەيدە وزىمىزگە دۇرسە قويا بەرەدى، كامەراعا، ءتىپتى، جۋرناليستكە جۇدىرىعىن الا جۇگىرگەندەردى دە كوردىك. 
– ءسىز كۇندەلىكتى جۇمى­سى­ڭىزدا قاراپايىم حالىقتىڭ تۇرمىسىمەن ەتەنە جاقىن تانىسىپ، مۇڭىن ءوز قۇلاعىڭىزبەن ەستىپ ءجۇرسىز. حالىق پەن بيلىك اراسى جايلى ايتىڭىزشى؟
– مەملەكەتتى قۇرايتىن – حالىق. سوندىقتان، دەموكراتيالىق قۇن­دىلىقتارى ساقتالعان قوعامدا حالىق پەن بيلىك – بولەك ۇعىم بولماۋى كەرەك! ياعني، اراسى اجىراماۋى ءتيىس! ال، بىزدە «باي  بايعا، ساي سايعا قۇيادىنىڭ» كەرى. ءبىر عانا مىسال، ءبىز باسپاناسىز، قۇقى قورعالماي، شىرىلداعان حالىقپەن  سويلەسەمىز، ولاردىڭ ماسەلەسىن جەتكىزىپ، جەرگىلىكتى اكىمنەن سۇحبات الامىز. سونداعى كوزىمنىڭ جەتكەنى، جەرگىلىكتى اكىم­دەر «حالىققا جاعۋ قيىن، ولار ايتا بەرەدى»  دەپ اقتالادى. شەندى مەن حالىقتىڭ اراسىنداعى بايلانىس جەر مەن كوكتەي. اركىم وزىمەن ءوزى. وزدەرى سايلاعان اكىمدەرىنىڭ حالىقتا جۇمىسى جوق بولعاسىن، ەل ەرەۋىلگە شىعىپ، اشىنادى. ماعان كەشە عانا شالعايداعى ءبىر اۋىلدىڭ تۇرعىنى حابارلاستى، «ءبىز اۋىلدان اكىمىمىزدى قۋىپ شىعايىق دەپ ەدىك، كەلىپ تۇسىرەسىز بە؟» دەيدى. مەن «نەگە؟» دەپ سۇرامادىم، ويتكەنى، جاۋابىن ءبىلىپ تۇرمىن. 
– حالىقتىڭ مۇڭ-مۇقتاجى ايتىلىپ، ادام تاعدىرى تارا­زىعا سالىناتىن ساتتەردى كۇن سايىن كورىپ، وقيعاعا ىشتەي ارا­لاسىپ ءجۇرسىز. ايتىڭىزشى، بىزدە ادام ءومىرى، تاعدىرى قان­شا­لىقتى قىمبات؟ 
– اقشاسىز اۋىرا المايتىن، تەڭگەسىز  تابىتسىز قالاتىن ءولى-ءتىرى ادامى بار  قاتال قوعامنىڭ بيشارا احۋالىن ءبىز كۇندە ايتىپ ءجۇرمىز. دەنساۋلىقتىڭ دا ساۋداعا تۇسكەن كۇيىن كورسەتتىك.  «ادام تاعدىرى تارازىعا تۇس­كەندە،  اقشانىڭ قاسىندا ادامي بولمىس ادا قال­عان» جاعدايىن ايتىپ كەلگەن ەلدى جۇباتىپ تا كوردىك. ەسىڭىزدە مە، سونداي قۇلقىنى تەرەڭدەردىڭ كەسىرىنەن شىمكەنتتەگى شيەتتەي بالالاردىڭ جاپپاي جامان دەرتتى جۇقتىرىپ العان جاعدايى. وتكەن جىلى بۇلدىرشىندەردىڭ جايىن بىلۋگە وڭتۇستىك وڭىرگە ارنايى ىسساپارمەن بارعانبىز.  جامان دەرت دەنەسىن ءشىرىتىپ، تەسىپ تاستاعان مۇگەدەك-ءبۇلدىرشىندى كورگەندە، اناسىمەن قوسىلىپ، ءبىزدىڭ ءتۇسىرۋ توبى تۇگەل ەگىلىپ جىلادىق... ءبىر اپتا بويى ۇيىقتاي المادىم.  ءالى كۇنگە الگى بالا ەسىمنەن كەتپەيدى، جاعدايىن ءبىلىپ، حابارلاسايىن دەسەم، جامان حابار ايتا ما دەپ قورقامىن.    
– اسقار جۇمادىلداەۆ اعامىز «ءتىل، ءدىن، ءدىل دەپ جۇرگەنىمىزدە عىلىم ارتتا قالىپ بارادى. ەگەر عىلىمعا ءمان بەرسەك، ءبارى ءوز رەتىمەن شەشىلەدى» دەگەن ويىن ايتىپ ەدى ءبىر سۇحباتىندا. ءسىز ءدال وسى ۇلت پەن ءتىل، ءدىن ما­سە­لەسىنىڭ قازانىندا قايناپ جۇر­گەن ءجۋرناليسسىز. قازاقتىڭ «جەكەمەنشىك» ماسەلەلەرى قا­شان شەشىلەدى جانە قايتكەندە شەشىلەدى دەپ ويلايسىز؟ 
– قازاقتىڭ ماسەلەسىن كىم كوتەرسە، سونى «ۇلتشىل» قىلا سالۋ ادەتكە اينالىپ بارا­دى الدەكىمدەردىڭ.  بىراق، بۇل ەلدىڭ قوجاسى – قازاق! سون­دىقتان دا، قازاقتىڭ ءتىلى، ءدىلى –  قازاقتىڭ «جەكەمەنشىك» ەمەس، قازاقستاندىقتاردىڭ ورتاق ماسە­لەسى بولۋعا ءتيىس! جالپى، قازاق ءتىلى دەگەندە ماسەلە بولماۋى كەرەك! ال، ءبىز ءالى ەزىپ كەلەمىز، ويتكەنى، قوعامداعى ءورىستىلدى قازاقتاردىڭ ءوزىنىڭ انا ءتىلىن ۇيرەنە قويۋعا قۇلقى جوق! ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمىزدان باسقا، قازاقتىڭ كۇيى دەگەن ماسە­لەنى ايتقىم كەلەدى. ءبىر عانا مىسال ايتايىن سىزگە. جاڭالىقتار قىزمەتىنىڭ ءتىلشىسى كۇنىنە ءبىر سيۋجەت جاسايدى، كەيدە ەكى سيۋجەت تە جاسايتىن كەزىمىز بولادى. سوندا اپتاسىنا ورتا ەسەپپەن جەتى سيۋجەت دەسەك، سونىڭ التاۋىندا مەن قوعامىنان قاعاجۋ كورگەن قازاقتىڭ ماسەلەسىن كوتەرەمىن. سوندا كوزىمنىڭ جەتكەنى – ۇيى­نەن قۋىلىپ جاتقان دا، سوت تابالدىرىعىن توزدىرىپ جۇر­گەن دە، لاي سۋ ءىشىپ وتىرعان دا، الاياقتارعا الدانىپ قالعان دا، شاڭ-توزاڭ جۇتىپ وتىرعان، پاتەردە قاڭعىپ جۇرگەن دە – قازاق. 
– نەگە؟ 
– بۇل ساۋالدىڭ جاۋابىن بيلىك بەرسىن! 
– اڭگىمەڭىزگە راقمەت.

گۇلناز ساتىبالدىقىزى، زاڭ گازەتى.

"زاڭ" گازەتى