ۇلتتىق تاريح: سارايشىق سۋ استىنا كەتىپ بارادى
قر مەملەكەتتىك حاتشىسى
مارات ءتاجيننىڭ،
«مادەني مۇرا» مەملەكەتتىك باعدارلاماسى
قوعامدىق كەڭەسىنىڭ توراعاسى،
UNESKO ءىسى جونىندەگى ۇلتتىق كوميسسياسىنىڭ توراعاسى
يمانعالي تاسماعامبەتوۆتىڭ
نازارىنا!
جولىم ءتۇسىپ، جاقىندا سارايشىق قالاسىنىڭ ورنىنا تابان تىرەدىم. تاريحي ورىندى كورۋگە دەگەن ىڭكارلىك، بابالار تاريحىنا دەگەن قۇرمەت سەزىمى وسى قادامىما سەبەپ بولعان ەدى. الايدا كونە قالانىڭ ورنىنا بارىپ، تاريحي جادىگەرمەن تانىسۋ بارىسىندا كوڭىلىم سۋ سەپكەندەي باسىلدى. بۇل - تاريحي ورىننىڭ مەن كۇتكەندەي ماڭىزدى بولماۋىنان ەمەس، بۇگىنگى ۇرپاق تاراپىنان قامقورلىقتىڭ جوقتىعىنان تۋىنداعان ەدى.
قر مەملەكەتتىك حاتشىسى
مارات ءتاجيننىڭ،
«مادەني مۇرا» مەملەكەتتىك باعدارلاماسى
قوعامدىق كەڭەسىنىڭ توراعاسى،
UNESKO ءىسى جونىندەگى ۇلتتىق كوميسسياسىنىڭ توراعاسى
يمانعالي تاسماعامبەتوۆتىڭ
نازارىنا!
جولىم ءتۇسىپ، جاقىندا سارايشىق قالاسىنىڭ ورنىنا تابان تىرەدىم. تاريحي ورىندى كورۋگە دەگەن ىڭكارلىك، بابالار تاريحىنا دەگەن قۇرمەت سەزىمى وسى قادامىما سەبەپ بولعان ەدى. الايدا كونە قالانىڭ ورنىنا بارىپ، تاريحي جادىگەرمەن تانىسۋ بارىسىندا كوڭىلىم سۋ سەپكەندەي باسىلدى. بۇل - تاريحي ورىننىڭ مەن كۇتكەندەي ماڭىزدى بولماۋىنان ەمەس، بۇگىنگى ۇرپاق تاراپىنان قامقورلىقتىڭ جوقتىعىنان تۋىنداعان ەدى.
بىرىنشىدەن، كونە قالا ورنىن تاۋىپ بارۋ دا وڭايعا سوقپايدى. جولدا كەزدەسكەن تۇرعىنداردان سۇراي وتىرىپ، اۋىل اراسىنداعى تاس توسەلمەگەن توپىراق جولدار ارقىلى جەتتىك. جولدىڭ بويىنا ەكى-ءۇش جەرگە قالاشىققا باراتىن نۇسقاۋلىقتار ورنالاستىرۋ دا ەشكىمنىڭ ويىنا كەلمەگەندەي. بۇل ماسەلەلەر جەرگىلىكتى تۋريزم جانە سپورت باسقارماسىنىڭ قۇزىرەتىندەگى دۇنيەلەر ەمەس پە؟ وسىنداي قۇندى دۇنيەمىزدى وزگەگە تانىتا الماۋ، تۋريستەردى قىزىقتىرا الماۋ جارنامانىڭ جوقتىعىن بىلدىرسە كەرەك.
ارحەولوگيالىق قازبا جۇرگىزىلگەن قالاشىقتىڭ ءبىر بولىگى سىم قورشاۋمەن قورشالعان. ەسىك الدىنا، كونە سارايشىق قالاسى ورنىنىڭ مەملەكەت قامقورلىعىندا ەكەندىگى جازىلعان. جارتىسىنان كوبى قۇلاپ جاتقان قورشاۋدىڭ ىشىندە اۋىلدىڭ قاراسيراق بالالارى مونەتا، ساداق ۇشى سىندى جادىگەرلەردى تەرىپ الىپ، كەلگەن-كەتكەن قوناقتارعا 200-300 تەڭگەگە ساتىپ ءجۇر. بۇل تاريحي جادىگەرلەردىڭ ارنايى ورىندا جيناقتالماي، ۇستاعاننىڭ قولىندا، تىستەگەننىڭ اۋزىندا كەتىپ جاتقانىنىڭ ايعاعى.
قالاشىقتىڭ قابىرعالارى ۇگىتىلىپ، جاقىن جىلدارى جويىلۋعا شاق تۇر. كىمنىڭ يدەياسى ەكەنى بەلگىسىز، 4 ادامنىڭ باس سۇيەگىن كورمەگە قويعانداي ءتىزىپ قويىپتى. جانىندا ادامنىڭ سۇيەكتەرى شاشىلىپ جاتىر. بۇل بارىپ تۇرعان قورلىق بولىپ كورىندى. اتا-بابا ارۋاعىن قۇرمەتتەۋدەن قالىپ، ونى اياق استىنا تاستايتىن ۇرپاققا اينالعانىمىز با؟! تاريح دەرەكتەرى بويىنشا وسى جەردە جەتى حاننىڭ سۇيەگى جاتىر (موڭكە تەمىر (1266-1282 ج.ج), توقتاعۋ (توقتى) (1291-1312 ج.ج.), جانىبەك (1343-1353 ج.ج.), ءامىر وقاس (14 -1447 ج.ج), قاسىم حان (1511-1518 ج.ج), شاھ ماماي (1549-1554 ج.ج), ءجۇسىپ حان ( 1549-1554 ج.ج)). بۇل قاڭقالار بالكىم سول بابالارىمىزدىكى بولار؟! كەنەسارىنىڭ باسىن ەلگە الدىرا الماي جۇرگەن كەزدە قاسىم حان باستاعان ۇلى حاندارىمىزدىڭ باسىن وسىلاي قورلاپ جۇرگەن جوق پا ەكەنبىز؟ باس سۇيەكتەر حانداردىكى بولماسا دا باتىر بابالارامىزعا تيەسىلى ەكەنى داۋسىز. تاريحتا وزىندىك ءىز قالدىرىپ، وسى جەردى بولاشاق ۇرپاققا اماناتتاپ كەتكەنىنە بەرگەن جاۋابىمىز وسى ما؟ قويناۋى بايلىققا تولى بۇل ولكەنى جانىن سالىپ قورعاعان بابالار اماناتىن كەلەشەك ۇرپاققا قالاي جەتكىزبەكپىز؟! «مەملەكەت قامقورلىعى» دەگەن ءسوز تەك قاعاز جۇزىندە قالعانى ما؟ الدە التىننىڭ قولدا باردا شىنىمەن قادىرسىز بولعانى ما؟ وبلىستىڭ تاريحي-مادەني قۇندىلىقتارىن كوز قاراشىعىنداي قورعاپ، ونى وزگەلەرگە تانىتۋى ءتيىس مادەنيەت باسقارماسى قايدا قاراپ وتىر! سارايشىق قالاسى ورنىنا كەلگەن بەتتە وسىنداي مازاسىز ويعا ورالدى.
جايىق وزەنىنىڭ اساۋ تولقىندارى دا سارايشىقتىڭ تاريحي قابىرعالارىن ءمۇجىپ، جىل وتكەن ىشكە جايىلىپ كەلەدى. وسىلايشا، قازاق تاريحىنىڭ نەبىر اسىلدارى سۋ استىنا كەتىپ، ماڭگىلىككە جوعالۋى مۇمكىن. وسى جەرگە بوگەت جاساۋ قوماقتى قارجىنى تالاپ ەتسە، وزەننىڭ ەكىنشى جاعاسىن تەرەڭىرەك قازىپ نەمەسە ارنانى وزگە جاققا بۇرىپ، تولقىندى قالادان الىستاتۋعا بولار ەدى.
قورىتا كەلگەندە، كونەنىڭ كوزى، بابالار وركەنيەتىنىڭ دايەگى بولعان سارايشىق قالاسىنىڭ ساقتالىپ قالۋىنا ۇلكەن قاتەر ءتونىپ تۇر. سىنىپتاي سىرعىعان ۋاقىت تەزىندە ماتەريالدىق قۇندىلىققا ماڭىز بەرەمىز دەپ، رۋحاني بايلىعىمىزدان ايرىلىپ قالمايىق! بولعان ءجايتتى كوزبەن كورگەننەن كەيىن قازاقتىڭ ءبىر بالاسى، ەلدىڭ ازاماتى رەتىندە ءۇنسىز قالا المادىم. تاريحىمىزدى قالاي قۇرمەتتەسەك، تاريح سوتىندا ۇرپاقتار بىزگە سونداي باعا بەرەدى. باس سۇيەگىمىز شاشىلىپ، دالادا قاراۋسىز، ۇرپاققا ەلەۋسىز قالۋدان ساقتاسىن!
استانا قالاسىنىڭ تۇرعىنى - ساكەن ەسىركەپوۆ
Abai.kz
