قازاق «كوپ جاساعاننان ەمەس، كوپتى كورگەننەن سۇرا» دەپ بەكەر ايتپاسا كەرەك. وسى پوستى جازايىن با، جازبايىن با دەپ ءبىراز ءجۇردىم. بىراق وزىممەن بىرگە ءبىر رەداكتسيادا از دا بولسا ەڭبەك ەتكەن دۋمان مۇحامەدكارىمگە ايىپ تاعىلۋىمەن ول جايىندا جەلىدە ءتۇرلى پىكىرلەردىڭ وربۋىنە وراي جازايىن دەدىم. جانە ول جالعىز دۋمانعا عانا قاتىستى ەمەس، ادامداردىڭ كوزقاراستارىنىڭ ترانسفورماتسياعا ۇشىراۋىنىڭ زاڭدىلىعىنا بايلانىستى.
**
بارىڭىزگە ءمالىم ءبىزدىڭ ەلدە جولعا شىققاندا كولىگىڭىزگە قارسى كەلە جاتقان كولىك شامىن جاعىپ-ءسوندىرىپ بەلگى بەرسە ، وندا الدىڭدا جول ءتارتىبىن قاداعالاۋشى پوليتسيا تۇر دەگەن ءسوز. مۇنى قوعام جۇرگىزۋشىلەردىڭ ىنتىماعى رەتىندە وڭ باعالايدى. ريزا بولىپ-الدا جولپول تۇر دەيدى دەپ جيىلىپ، ەسكەرتكەنگە رازى بولىسادى. مەن دە سولاي كورەتىنمىن. ال ەۋروپا ەلدەرى مەن اقش تا قالاي؟ وندا پوليتسيا مەن حالىق ءبىر -بىرىنە قارسى انتاگونيست ەمەس. قايتا قوعام يگىلىگىندە ەكەۋى بىرلەسە قيمىلدايدى. العاش رەت ۇكىمەتتىك كورتەجدى ەۋروپادا قالاي وتكىزگەنىن كورگەندە تاڭدانىپ قالعانمىن. كورتەجدىڭ جان جاعىنان موتوتسيكلگە مىنگەن پوليتسيا ءجۇرىپ، الدىداعىسى مەن ەكى قاپتالداعىسى ۋاقىتشا كولىكتەردى جۇرىستەرىن توقتاتپاي اق جول جيەكتەرىنە ىعىستىرادى دا ىعىسقان كولىكتەرگە باستارىن ءيىپ، ءىلتيپات جاساپ، ءارى جىلجيدى. كوشەدەگى كولىك قوزعالىسىن ەش توقتاتپاستان ۇكىمەتتىك كورتەجدى قورعاپ الىپ ءجۇرۋدىڭ مۇنداي كورىنىسى ارينە ءبىزدىڭ ەلدە مۇلدە جوق قوي. وعان كوز دە، بوي دا ۇيرەنگەن. مۇنى ءبىر دەڭىز. ەكىنشى ،نەشە جولاقتى اۆتوباندا كەلە جاتاسىڭ. الدىڭدا بىرەشە شاقىرىمنان كورىنەتىندەي بيىكتە قاي جولدا قانداي قوزعالىس بارلىعى ەلەكتروندى جازىلىپ تۇر. ماسەلەن، امستەردامعا روتەردامنان كەلە جاتىرسىز. ا1 جولاعىندا كەپتەلىس، ا2 جولىندا كولىك ازداۋ، ۆ جولى اشىق دەگەن. جولپول سىزگە قاجەتتى اقپاراتتى سۇراماستان بەرىپ تۇر. قالاۋ سىزدە، جول ايرىقتاردا قاي جولعا ءتيىمدى تۇسكەنىم دەپ شەشەسىز، ەركىڭىز. ۇشىنشىدەن، كولىك جۇرگىزۋشىلەردىڭ جاياۋلارعا جاسايتىن قۇرمەتىنە تاڭداندىم. بىزدە ەگەر باعدارشامسىز جولدا جاياۋعا ارنالعان جولاق سىزىلسا نەشە جەردەن جۇرەك جۇتقان بولساڭىز دا بىردەن كەسىپ وتپەيسىز. ويتكەنى ەپكىندەتىپ، جولاقتى سىزباي وتە شىعاتىن كولىك كوپ. ال ەۋروپادا ءسىز جولاققا جەتپەي جاتىپ نەشە ماشينا قاتار توقتاپ، جالعىزبىن عوي دەپ تۇرىپ قالساڭىز يشارا بەرىپ ءسىزدى وتكىزەدى عوي.
وسى كورىنىستەر مەنىڭ سانامداعى بۇرىنعى دۇرىس دەگەن ويىمدى تۇتاستاي تەرىسكە شىعارعان. بىزدە جالپى قوعام تۇتاستاي دىمكاس. ءبىرى جول ەرەجەسىن بۇزادى، ەكىنشىسى ونى قورعايدى، ال شىن مانىندە سونى بۇزۋدان تالاي اپاتتار دا بولىپ جاتقانى انىق. ەكىنشىدەن، جولپول جۇرگىزۋشىنىڭ جاناشىرى، قورعاۋشىسى ەمەس، قانسونارعا شىققانداي قانجىعام مايلانسا ەكەن دەگەن «اڭشى»، جولعا قالتاسىنىڭ قامىمەن پارا جيناۋعا شىعادى.
***
ءبىزدىڭ رەداكتسيادان ءبىراز ادام شەتەلگە “بولاشاق” باعدارلاماسىمەن وقۋعا كەتتى. جالپى جۋرناليست دەگەن قىزىق قاۋىم. ولار ءبىر-ءبىرىن ەشقاشان كورمەسە دە جازۋلارى ارقىلى سىرتتاي ءبىلىسىپ جاتادى. باعالايدى، قۋانادى، كەيدە كۇيىنەدى، كەيدە رەنجيدى. ءوز باسىم شەتەلگە كەتكەن ارىپتەس ءىنى-سىڭلىلەرىمنىڭ تىنىسىنان حاباردار بولىپ وتىردىم، ارينە جازعاندارى ارقىلى. سولاردىڭ ءبىرازىنىڭ بويىنداعى وزگەرىستەردى دە تانىدىم، ياعني بۇل ترانسورماتسيالانۋدىڭ ءجۇرىپ جاتۋىنىڭ بەلگىسى ەدى. ءhام ولاردا بۇرىن كورمەي جۇرگەندەرىن كورەتىن كوز، بۇرىن ويلامايتىندارىن ويلايتىن كۇي كەلدى، ويتكەنى دەموكراتيالىق ورتا دىمكاس اعزانى ساۋىقتىراتىن ورتا. دۋماننىڭ دا شەتەلگە ماگيستراتۋرادا جۇرگەندە وسى ساۋىعۋعا بەتتەگەنىن بايقايتىنمىن. كوزقاراستارىڭ، بۇرىنعى دۇرىس دەگەندەرىڭنىڭ بۇرىس ەكەنىن ساراپتايتىن وي بەرگەن، قولىنا قالام ۇستاتقان قۋات ەلىمدە دە وڭ وزگەرىستەر بولسا ەكەن دەيدى. مەن دۋماننىڭ سول ويىنا سەنەمىن. سوندىقتان دۋمان بۇرىن سولاي جازاتىن، ەندى بىلاي دەيتىن بولىپتى دەۋ مەنىڭشە دالباسا ايىپتاۋ.
***
وي دا كوپ ويلاي بەرسەڭ. كەشە جەلىدە ارىپتەسىم ساندۋعاش دۇيسەنوۆاعا پوليتسيانىڭ ىستەگەنى جاريا بولدى. ناعىز زاڭ تاپتاۋ، ادام قۇقىعىن ورەسكەل بۇزۋ. سونى جاساۋشىلار كىم؟ قۇقىق قورعاۋشىلارى دەمەي قۇقىق قورلاۋشىلارى دەسەڭ ساياتىن پوليتسيا قىزمەتكەرلەرى. ازعىندىققا باراتىن وسىنداي «قورعاۋشىلاردان» قوعام تازارۋى كەرەك پە، كەرەك! ەندەشە ترانسفورماتسيا بۇكىل قۇقىق قورعاۋ جۇيەسىنە كەرەك! سوندا عانا ەلىنىڭ بولاشاعى ءۇشىن ترانسفورماتسيالانعان ازاماتتارعا قاتەر تۋمايدى!

انار تولەۋحان

Abai.kz