اۋىلدىڭ اۋىزەكى تىلىندە «ارعى بەت»، «ءور» دەپ اتالاتىن قىتاي حالىق رەسپۋبليكاسىنا قاراستى شىڭجاڭ ولكەسىندەگى قانداستاردىڭ مادەني-رۋحاني ءومىرى قازاقستانمەن ساباقتاس. الىس-بەرىس كوبىنە قازاقستاننان شىڭجاڭعا جوڭكىلىپ جاتادى. بىزدە دە قىتاي قازاقتارىنىڭ ءومىرىن ارقاۋ ەتكەن ادەبي تۋىندىلار كۇن ساناپ تولىعىپ كەلەدى. قابدەش ءجۇمادىلوۆتىڭ شىعارمالارىن وقىپ شىڭجاڭ تۋرالى تۇسىنىك قالىپتاستىرعان قازاق وقىرمانى ءۇشىن سوڭعى جىلدارى ۇسىنىلعان جاقسىلىق ءساميتۇلىنىڭ «قاھارلى التايى»، قاجىعۇمار شابدانۇلىنىڭ «قىلمىسى» ءتاپ-ءتاۋىر ازىق بولدى. دەسەك تە، شىڭجاڭ قازاقتارىن قازاقستاننان ءبولىپ تۇرعان شەكارانى بورمەن سىزىلعان سىزىق دەۋگە كەلمەس. ەكى ءتۇرلى يدەولوگيالىق ورتا، ەكى مەملەكەت اراسىنداعى سەسىمەن سەسكەندىرەر وتكەل ەكەن. بۇعان تاياۋدا تاعى دا كوز جەتكىزدىك.  

اۋىلدىڭ اۋىزەكى تىلىندە «ارعى بەت»، «ءور» دەپ اتالاتىن قىتاي حالىق رەسپۋبليكاسىنا قاراستى شىڭجاڭ ولكەسىندەگى قانداستاردىڭ مادەني-رۋحاني ءومىرى قازاقستانمەن ساباقتاس. الىس-بەرىس كوبىنە قازاقستاننان شىڭجاڭعا جوڭكىلىپ جاتادى. بىزدە دە قىتاي قازاقتارىنىڭ ءومىرىن ارقاۋ ەتكەن ادەبي تۋىندىلار كۇن ساناپ تولىعىپ كەلەدى. قابدەش ءجۇمادىلوۆتىڭ شىعارمالارىن وقىپ شىڭجاڭ تۋرالى تۇسىنىك قالىپتاستىرعان قازاق وقىرمانى ءۇشىن سوڭعى جىلدارى ۇسىنىلعان جاقسىلىق ءساميتۇلىنىڭ «قاھارلى التايى»، قاجىعۇمار شابدانۇلىنىڭ «قىلمىسى» ءتاپ-ءتاۋىر ازىق بولدى. دەسەك تە، شىڭجاڭ قازاقتارىن قازاقستاننان ءبولىپ تۇرعان شەكارانى بورمەن سىزىلعان سىزىق دەۋگە كەلمەس. ەكى ءتۇرلى يدەولوگيالىق ورتا، ەكى مەملەكەت اراسىنداعى سەسىمەن سەسكەندىرەر وتكەل ەكەن. بۇعان تاياۋدا تاعى دا كوز جەتكىزدىك.  

ەكى ءتۇرلى جازۋدىڭ بولۋى ەكى جاقتاعى  قازاقتاردىڭ مادەني الماسۋلارىنا كەدەرگى بوپ كەلەدى. وسىنىڭ اسەرى مە، الدە شەكارا سىزىعىنىڭ سەسى مە، كىم ءبىلسىن، قىتايداعى قازاق زيالىلارىنىڭ كەيبىر ەڭبەكتەرى بىزگە جەتپەي جاتىر. وسىدان بىرەر جىل بۇرىن ءبىزدىڭ قولعا 2003 جىلى ۇرىمجىدە باسىلعان ءمۇسىلىم ادىربەكۇلىنىڭ (سۋرەتتە) «اۋىلدىڭ اماناتى» دەگەن كىتابى ءتۇستى. توتە جازۋىمەن جازىلعان كىتاپتا  تەكەس-كۇنەس اۋماعىنداعى قازاقتاردىڭ ارعى-بەرگى تاريحى ءسوز بولعان. كوكىرەك سايراپ، قۇداي تۇسىنىكتى بايلاپ تۇرعان كۇيدە كىتاپتى اشىپ، ىشىندەگىسىن تۇسىنۋگە ءبىراز ۋاقىت كەتتى. ابىروي بولعاندا اتامەكەنگە ءبىلىم قۋىپ كەلىپ، ورنىعىپ قالعان ءتۇبى شىڭجاڭدىق جاس عالىمداردىڭ ءبىرى ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ تۇلەگى، تاريح ماگيسترى جازيرا قۇربانالىنىڭ كومەگىمەن «اۋىلدىڭ اماناتىن» پاراقتاپ، مول تۇسىنىك الدىق. كىتاپتىڭ ءتىلى جاتىق، قىزىقتى وقىلادى ەكەن. ءسوز يەسى اڭگىمەگە توسەلگەن، وقيعالاردى ۇعىنىقتى ءارى قاراپايىم باياندايدى. ءتىل قايماعى بۇزىلماعانى كورىنىپ تۇر. كىتاپتا وتە ماڭىزدى تاريحي، شەجىرەلىك، ەتنوگرافيالىق دەرەكتەر كەزىگەدى. اۆتور رۋدىڭ شەجىرەسىن ۇلتتىق  دەڭگەيدە تارازىلايدى. جازۋعا توسەلگەن، تاجىريبەلى ءجۋرناليستىڭ، دەرەككە اباي تاريحشىنىڭ، قۇيما قۇلاق قارتتىڭ داعدىسى بايقالادى. ال كىتاپتىڭ تۇلعاتانۋعا قوسار ۇلەسى وتە زور. كىتاپتا وتەي بويداق تىلەۋقابىلۇلى، جاناباي باتىر، ساۋرىق، تازابەك باتىر، ءدۇزباي اۋليە، بودەن باتىر قوداسۇلى (1820-1890), بايتوق موللا، وشاقباي قالپە، تەكەسباي بي، ءوليات انا، بازار داداي اقالاقشى، مەڭدەستىڭ ۇمبەتالىسى، قۇلانبەك شويبەكۇلى، بەيقۇت جىرعالباەۆ، تۇربەك ءومىرۇلى جانە باسقالار سياقتى ەلگە ەڭبەگى سىڭگەن ەسىل ەرلەردىڭ ءومىرى مەن قىزمەتى تۋرالى قۇندى دەرەكتەر مول ەكەن. بۇعان قوسا باسىنان بۇلت ايىرىلماعان كۇنەس-تەكەس قازاقتارىنىڭ ومىرىنە قاتىستى سان دەرەك مۇقيات جيناقتالعان.

قارعا ادىم جەردەن ون جىل وتكەننەن كەيىن نازارعا ىلىككەن «اۋىلدىڭ اماناتىن» وقىعان سوڭ، ونىڭ اۆتورىنا دەگەن قىزىعۋشىلىق وياندى. ءمۇسىلىم ادىربەكۇلى كىم، قانداي ءبىلىم العان، كىتاپتا ايتىلعانداردان وزگە تاعى نە  ايتارى بار ەكەن؟– دەگەن سۇراقتار مازالاي بەردى. الماتى وبلىسىنىڭ رايىمبەك، ۇيعىر، پانفيلوۆ اۋداندارىنىڭ جەرگىلىكتى حالقىنىڭ ارعى بەتتەن كەلگەندەرى الاساپىرانى كوپ 20 عاسىردىڭ انا جاقتاعى، مىنا جاقتاعى تاريحىن ءبىرتۇتاس زەردەلەي الماي كەلەدى. ءمۇسىلىم ادىربەكۇلىنىڭ كىتابىندا ءسوز بولاتىن كوپ تۇلعانىڭ بەرىدەن ارىعا وتكەندەرى، ودان كەرى قايتقانى تۋرالى دەرەك بىزدە اسا جۇتاڭ. سول سەبەپتەن دە بولار كىتاپتىڭ جايىن سۇراۋ ويدا تۇردى. سالەمنىڭ دە ءساتى بار دەمەكشى، بيىلعى دەمالىسىمىزدىڭ باسىندا شىڭجاڭنىڭ قۇلجا، تەكەسىنە ارنايى ات باسىن بۇرۋعا مۇمكىندىك بولدى. اتىن ەستىپ، كىتابىن كورگەنمەن جەكە تانىستىق جوق اۆتوردى ىزدەپ تاۋىپ، ساپاردى ۇيىمداستىرۋعا الماتى وبلىسى ىلە اۋدانىنىڭ تۇرعىنى قانايبەك يمانعازىۇلى اعامىز كومەكتەسىپ، جول باستاپ اپاردى.

ماۋسىم ايىنىڭ 9-جۇلدىزىندا ەكى مەملەكەتتى ءبولىپ جاتقان شەكارانى باسىپ ءوتىپ، 12 ماۋسىمدا اۋىلدىڭ اماناتىن ارقالاعان «اۋىلدىڭ اماناتى» كىتابىنىڭ اۆتورىمەن جولىعىپ قول الىستىق. ىلە قازاقتارى مەن وتانداعى ەل-جۇرتتىڭ جاي-كۇيىن سۇراسىپ بولعاننان كەيىن، كەلگەن ساپارىمىزدىڭ ءمان-جايىن ايتىپ، كوكەيىمىزدە جۇرگەن سۇراقتارىمىزدىڭ جاۋابىن الۋعا ارەكەت جاسادىق. ال ءبىزدىڭ ءمۇسىلىم قارت جايىندا بىلەتىنىمىز، ول كىسىنىڭ 1939 جىلى جەلتوقساندا قىتاي حالىق رەسپۋبليكاسى تەكەس اۋدانى «اتتىڭ تاۋى» اۋىلدىعىنىڭ كۇركىلدەك دەگەن جەرىندە تۋىلعاندىعى، تەحنيكۋم ماعلۇماتىنا يە زەينەتكەر ەكەنى، قىتاي قازاقتارىنا تانىمال زەرتتەۋشى، شەجىرەشى جانە ءبىزدىڭ قولىمىزداعى «اۋىلدىڭ اماناتى» كىتابىنىڭ اۆتورى ەكەندىگى. ازدى-كەم تانىستىقتان كەيىن قارت جازۋشىدان رۇقسات سۇراي وتىرىپ كوڭىلدەگى سۇراقتارىمىزدى جايلاپ كەزەگىمەن قويا باستادىق.

ءمۇسىلىم ادىربەكۇلىنان العاش بىلگىمىز كەلگەنى «اۋىلدىڭ اماناتى» كىتابىنىڭ نەلىكتەن بۇلاي اتالعاندىعى، نەشە تارالىممەن جارىق كورگەندىگىن ءبىلۋ كوكەيدەگى باستى سۇراق ەدى. بۇل سۇراعىمىزعا قارت قالامگەر وتتى جانارلارىمەن تۇڭعيىقتان سىر تارقاتا وتىرىپ:

- مەن بەلگىلى قالامگەر ەمەسپىن، ءبىلىمىم تاياز، شاناعىم شاقتى، كىتاپ-جۋرنالدىڭ ءجاي وقىرمانى، جاقسى اڭگىمەنى جانىم ءسۇيىپ تىڭداۋشى عانامىن. وقىعاندارىم مەن ەستىگەندەرىمنەن تىرناشتاپ جيناعاندارىمدى تىربانىپ رەتتەي ءجۇرىپ، وسى «اۋىلدىڭ اماناتىن» قۇراستىردىم. بۇل كىتاپتا ەلگە تانىمال اۋىلدان شىققان ازاماتتار بولعاندىقتان، ولار تۋرالى اڭگىمەلەر حالىق اۋزىندا قالىپ، قاعازعا تۇسپەي اڭىزعا اينالىپ بارا جاتقاندىقتان، حالىق مەنەن ءۇمىت قىلىپ جاقسى ىسكە ءوز نيەتتەرىن بىلدىرگەندىكتەن ەل مۇددەسىن ارقالاي وتىرىپ، تۇلعاتانۋ ماقساتىنداعى بۇل كىتابىما «اۋىلدىڭ اماناتى» دەگەن اتاۋدى دا ءوزىم بەردىم،- دەپ كىتاپ اتاۋى تۋرالى از-كەم ايتىپ ءوتىپ، ءسوزىن ءارى قاراي:

- «بۇلت استىندا جۇگىرگەن بۇلدىرىقتاي،  

بالالىعىم قيىرعا كەتتىڭ–اۋ سەن»- دەگەندەي، قايراتىم قايتىپ، وي تۇنىعىمنىڭ اقجال تولقىنى شىمىرلاپ بارا جاتقان تۇستا، ايتار ويىمنىڭ قايماعى ءىرىپ، ءسوز مانەرىمنىڭ قيۋى قاشىپ تۇرعان شاقتا، وقىرماندى يلاندىرۋعا يقۋاتى جەتپەيدى-اۋ دەگەن ەرەكشە الاڭداۋشىلىقپەن جازعان «اۋىلدىڭ اماناتى» 2003 جىلى 500 دانامەن باسىلىپ شىقتى،- دەپ جالعادى.  

ءوز ءومىربايانىڭىز تۋرالى كىتاپتا دا ءبىرتالاي ماعلۇمات كەلتىرىلىپتى. سوندا دا بولسا تولىقتىرا تارقاتىپ وتسەڭىز دەپ، ءبىز اڭگىمەنى توقتاتپاي سۇراعىمىزبەن جالعاپ اكەتتىك.

ءسال ۇنسىزدىكتەن كەيىن قارت جازۋشى ءبىر كۇرسىنىپ الىپ، تەرەڭنەن دەمالىپ:

-مەنىڭ ومىرىمدە ءالى دە بولسا كوكەيىمنەن كەتپەيتىن، كوڭىلىمنەن وشپەيتىن ءۇش ءتۇرلى وكىنىشىم بار:

ءبىرىنشى، بالالىق شاعىم كەدەيلىكپەن ءوتتى. كەدەي وتباسىندا تۋعاندىقتان مەكتەپ بىلىمىنەن باسقا جوعارى ءبىلىم الىپ، ساۋاتىمدى ارىگە جەتىلدىرە المادىم. جازۋ ساۋاتىم، ءبىلىمىم جەتىلمەي قالدى.

ەكىنشى، جالىنداعان جاستىق شاعىم بۇعاۋلىقتا ءوتتى. مەملەكەتتىك قاقپايلاۋعا ۇشىراپ، ءار قادامىمدى ەركىن باسا المادىم. كۇش-قۋاتىم بويىمدا بوسقا ءولدى.

ءۇشىنشى... بۇل وكىنىشىم وزىمدە قالسىن،- دەگەن ءوتىنىشىن قىلدى.

الىستان ات ارىلتىپ كەلگەندە سۇراقتارىنا تولىقتاي جاۋاپ بەرمەگەنىم دۇرىس بولماس دەگەن ويى بولدى ما، كىم ءبىلسىن؟ ءبىز قولقالاۋ ادەپسىزدىك بولار دەپ اڭگىمەنى وزگە تاقىرىپقا بۇردىق.

ءبىزدى تولعاندىرعان سۇراقتاردىڭ بىرەگەيى، كىتاپتا 1903 جىلى بازار داداي اقالاقشى مەن مەڭدەستىڭ ۇمبەتالىسى قاتىسقان «كەگەن سيەزى» تۋرالى بولاتىن. بۇل تۋرالى ءسوز ءسال ۇستىرتتەۋ بولعان سياقتى. بۇل جيىن جايلى باسقا قانداي ماعلۇماتتار بەلگىلى ەكەن؟- دەگەن ساۋال قويدىق.

-بازار داداي التى اۋىل البانعا اقالاقشى بولعان ادام. ال مەڭدەستىڭ ۇمبەتالىسى 1880 جىلداردان تارتىپ تەكەستە قوڭىربورىكتىڭ زاڭگىسى بولعان. اقالاقشى- مىڭ ءۇيدىڭ، زاڭگى-ءجۇز ءۇيدىڭ باسشىسى. ءبىر اقالاقشىدا ون زاڭگى، ەكى ەلۋباسى بولادى. ەلۋباسىنىڭ قاراماعىندا بەس ونباسى بولادى.

1903 جىلعى سيەز ەكى ەل اراسىنداعى ماسەلەلەر تۋرالى بولعان. «قاش-قاش زامانى» كەزىندە سوۆەت ۇكىمەتىنەن قىتايعا ءوتىپ كەتكەن قالىڭ قازاقتىڭ كەيبىرىنىڭ تۋىستارى (بالاسى، ايەلى) ارعى جاقتا قالىپ قويعاندىقتان وسىنداي ماسەلەلەردى رەتتەپ، قاداعالاۋ ماقساتىندا ءار اۋداندا وسىنداي سيەزدەر ءوتىپ تۇراتىن بولعان. سونىمەن قاتار داۋ-جانجالدار، بىرەۋدىڭ ۇرلانعان مالى تۋرالى دا جيىندار وتكەن. سول جىلدارداعى بولعان سيەزدەردىڭ ءبىرى وسى بولاتىن،- دەپ قارت جازۋشى التى قىردىڭ استىنان قازىل تۇلكى كورگەن قىرانداي قومدانىپ الىپ، اڭگىمەسىن ءارى قارايبازار دادايدىڭ قازا بولۋ وقيعاسىندا قىرعىز بەن قازاق جاۋلاسۋىنا سەبەپ بولعان قىرعىز جاقسىلىق، جانتايلار جاۋلىعىنىڭ سەبەبىمەن جالعاستىردى.

-1905 جىلدارى كوكسۋ وزەنى بويىندا ون ەكى ءۇي قىرعىز وتباسى قونىستانعان. مەملەكەت باسشىلىعى قىرعىزداردى جەكە قاراۋسىز قالدىرۋدى ءجون كورمەي، التى اۋىل الباننىڭ اقالاقشىسى بازار دادايدىڭ قاراماعىنا قوسپاقشى بولادى. سول كەزدەردە كوكسۋ وزەنىنىڭ بويىنداعى قاراجون جايلاۋىندا داداي اقالاقشىنىڭ اۋىلى بولعان ەكەن. كوكسۋ وزەنىنىڭ ارناسى ۇلكەن، اعىنى قاتتى، ءتىرى جان وتۋگە وتە قاۋىپتى بولعان. وسى وزەننەن قىرعىزدىڭ ءبىر ادامى وتپەكشى بولىپ سۋعا اعىپ كەتىپ، ءمايىتتى داداي اۋىلىنىڭ جىگىتتەرى تاۋىپ الىپ قىرعىزدارعا حابار جىبەرەدى. قىرعىزدار دادايدىڭ قاراماعىنا كىرۋدى حوش كورمەي جۇرگەن تۇستا بۇل دا ءبىر قيىن دۇنيە بولادى. قىرعىزدار ءمايىتتى الىپ ۇندەمەي كەتكەنىمەن ىشتەرىندە دادايعا دەگەن كۇدىك قالادى. ءبىراز ۋاقىت وتكەننەن كەيىن داداي اقالاقشى قىرعىزداردى قاراماعىنا الماق بولىپ ون ەكى ءۇي قىرعىزدىڭ وتباسىنا كەلەدى. جالعىز ەمەس، جانىندا ءار رۋدان بەدەلدى جىگىتتەردى ەرتىپ الادى. ال وسى ساتتە قىرعىزدار كەك الماقشى بولىپ سايلانىپ وتىرعان. دادايدىڭ كەلگەنىن ءبىلىپ قورشاۋعا الادى. ويىندا ەشتەڭە جوق دادايدى قىرعىز جاقسىلىق، جانتايلار اتىپ، بالاسى جانسەيىت، قۇداسى قۇرماننىڭ ەلىكباي رۋىنان اتىقان قاتارلى 7 كىسى قازا بولادى. مەڭدەستىڭ ۇمبەتالىسى دە سول ۇيدە وق ءتيىپ جارالى بولىپ، كەيىن ساۋىعادى،-دەپ ءسوزىن توقتاتتى.

ءسوز اراسىندا «اۋىلدىڭ اماناتىندا» ءسوز بولاتىن بازار داداي اقالاقشىنىڭ كىشى ايەلىن الىپ كەتىپ، ەل اراسىندا دۇربەلەڭ تۋعىزعان شارعىننىڭ قولعا تۇسكەن سەرىكتەرى قارامۇرت پەن سىدىققا جازا ەسەبىندە جۇزەگە اسقان «شىق بايتال قىپ ەلدەن شىعارۋ» سالتى تۋرالى سۇرادىق. قازاق ەتنوگرافياسىندا ءبىز كەزدەستىرە قويماعان بۇل سالت تۋرالى تەرەڭىرەك بىلۋگە قۇشتارلىق تانىتتىق. سوزگە توسەلگەن، ءتىلى ۇعىنىقتى، ايتقان ءسوزى كوكەيگە قونارلىق قارت جازۋشى بەت ورامالىمەن ماڭدايىن ءسۇرتىپ قويىپ:

- تىلىمىزدە «شىق بايتال قىپ ەلدەن شىعارۋ» دەگەن ءسوز بار، بۇل ءسوزدىڭ توركىنى، جۇرت الدىندا ايىپكەر بولعان ادامعا باسقاداي جازا قولدانۋدىڭ قيسىنى كەلمەسە، اسىرەسە، ەل ىشىنە تۇرعىزۋدىڭ مۇمكىندىگى بولماسا، وندا باسقا ەلگە نەمەسە باسقا رۋ، تايپالارعا بەرىپ جىبەرەدى. ايىپكەردى الۋشى جاق، ايىپتى ادامعا يەلىك ەتۋشى جاققا ءبىر توعىزدان تومەن «شىق بايتال» شىعىن تولەپ، ايىپكەر ادامدى الىپ كەتەدى. ايىپكەر ايەل بولسا، كوبىنەسە، بىرەۋگە قوسىلىپ، سول ەلگە ادام بولىپ كەتەدى دە، ايىپكەر ەر بولسا، «شىق بايتالعا» تولەگەن شىعىننىڭ ورنى تولدى-اۋ دەگەندە يەسىنە قايتادان تابىس ەتىلەدى ەكەن. سونىمەن قاتار ءجۇرىسى جامان، نەكەسىن بۇزعان ايەل ادامدارعا دا قولدانىلاتىن جازانىڭ ءبىر ءتۇرى «ۇستىنەن قوي ايداتۋ» سالتى دا بولعان،- دەگەن قارتتىڭ اڭگىمەسىنەن بۇرىن-سوڭدى ءبىز ەستىمەگەن قازاقى سالتتىڭ ءمان-جايىن ۇقتىق.

وسى ولكەگە كەلگەندە ەسىمىن ەل اۋزىنان ءجيى ەستىگەن جانە كىتاپتىڭ ىشىنەن دە بايقاپ قالعان الماتاي شالتىقۇلى جايلى دا حاباردار بولىپ قايتتىق. قارتتىڭ ايتۋىنشا «الباننىڭ بالاسى ەدى شىبىل، سارى» دەگەن تولعاۋ جازعان حالىق اقىنى الماتاي شالتىقۇلى كوز تىرىسىندە كوپ قيىندىق كورگەن ادام ەكەن. مەملەكەتتىك قاقپايلاۋعا دا ۇشىراپتى. تىرىسىندە جازعان داستان، تولعاۋ، ولەڭدەرى جوعالىپ تا كەتكەن كورىنەدى.

الماتاي شالتىقۇلى اۋزى دۋالى دانا، قارا ولەڭنەن ءتۇيىن تۇيگەن دارىندى اقىن بولعان. ىلە قازاقتارى ءۇشىن ول كىسىنىڭ ورنى ەرەكشە. كوزى تىرىسىندە «سارقىت» دەگەن كىتابى باسىلعاندىعىن ايتىپ، قولىمىزعا ەسكى اراب جازۋىندا جازىلعان الماتاي اقىننىڭ كىتابىن ۇستاتتى.

سارى ايازدا قاتپايدى،                                                                              

قايناردىڭ جىلى تۇنىعى.

قاپ تۇبىندە جاتپايدى،

بولاتتىڭ اسىل سىنىعى.

حالىق توزىپ قور بولماس،   

ءادىل بولسا ۇلىعى،- دەگەن دانالى، جۇرەككە جالىن بەرەر قۋاتتى سوزدەرىنەن الماتاي قاريانىڭ بار بولمىسىن بايقاۋعا بولادى. قاريا- اسىلدىڭ سىنىعى، زامانىنىڭ تولعاۋشىسى بولعان،- دەپ قارت جازۋشى زامانداسىنىڭ ءبىر شۋماق ولەڭىن وقىپ بەردى.

جوعارىدا ايتىلعان جانە وزگە دە اڭگىمەلەر جارتى كۇنگە سوزىلدى. اڭگىمەمىزدىڭ سوڭىندا كەزىندە تەكەس-كۇنەسكە قونىس اۋدارعان حالىقتىڭ كوشۋى قاي ۋاقىتتاردان باستالعان، الدە بۇل ولكەدە قازاق رۋلارى بۇرىننان بولعان با، دەگەن ساۋالىمىزدى قويدىق. قارتتىڭ ايتۋىنشا، ەل ۇركىنشىلىگى 1916-1917 جىلدار مەن 1931-1932 جىلدارى بولعان. 1916 جىلدارداعى ۇركىنشىلىك كەزىندە اۋىپ بارعاندا كۇنەستە بىرنەشە ءۇي قازاق قونىستارى بار ەكەن. بۇعان سۇيەنەر بولساق قازاق قونىستارى بۇل جەردە بۇرىننان بولعان دەگەنگە كەلەدى.

اڭگىمە سوڭىندا قارت جازۋشى:

ايگىلى اقىن قادىر مىرزاليەۆ:

بابامىز شوق باسقان تابانىمەن،

بىردەي ەكەن جاقسىسى جامانىمەن،- دەپ ادەمى سۋرەتتەگەن عوي.

«بىرلىكتە بولساڭ – بيىكتە بولاسىڭ»- دەيدى حالىق دانالىعىندا. ۇلتتار مەن رۋلار ارا قاتىناسىندا قاشاندا دا دوستىق قارىم–قاتىناس، ءوزارا بەرەكە-بىرلىك باستى ورىندا تۇرعان. سوندىقتان مەن ءبىزدىڭ اۋىلدىڭ ەرلىگىنە، ەلدىگىنە، بەرەكە-بىرلىگىنە، باسقا ۇلت، رۋلارىمەن بولعان تەرەڭ دوستىق، ىنتىماعىنا قاتىستى دەرەكتەردى سۇرىپتاپ تانىستىردىم.

جاسىمىزدان اتا-ءجون، اڭىزعا اينالعان اتالاردى اڭگىمەلەۋدىڭ جەلىسىن ۇزبەي، قۇلاعىمىزعا قۇيعان، باۋلىعان اكە، اتا-بابالارىمىزعا، شەجىرەشى قارتتارعا، وسى ەڭبەكتى جازۋعا جىگەرلەندىرگەن، كومەك كولدارىن سوزعان اعا-ءىنى، اعايىن، ەل ازاماتتارى مەن ازاماتشالارىنا اسا ۇلكەن بورىشتىلىق بىلدىرەمىن، العىس ايتامىن. ومىردەن قايتقاندارىنا يمان، ءتىرى جۇرگەندەرىنە ۇزاق ءومىر تىلەيمىن.

قاتە كەتكەن جەرلەرىنە سىن-پىكىر ايتۋلارىڭىزدى وتىنەمىن،- دەپ جەتپىستىڭ ورتا بەلىنەن اسقان قارت وتاننان كەلگەن بىزدەرگە ريزاشىلىعىن ءبىلدىرىپ، اق باتاسىن بەردى. سونىمەن قاتار «اۋىلدىڭ اماناتى» قازاقستاندىق وقىرماندارىنا ۇعىنىقتى قارىپتە وتانىمىزدا جارىق كورۋىنە رۇقساتىن بەرىپ، بۇل وي كوكەيىندە جۇرگەن ارمانى ەكەنىن ايتتى. وسىلايشا قاراپايىم مۇعالىم بولعان بىزدەردىڭ جازعى دەمالىستاعى قىتاي ەلىنە ساپارىمىز ءساتتى بولىپ، بولاشاق ۇرپاققا ينەنىڭ جاسۋىنداي بولسا دا پايدامىزدى تيگىزەرمىز دەگەن ۇمىتپەن ورالدىق.

الداعى ۋاقىتتا ەكى ەلدەگى قانداستارىمىزدى رۋحاني بايلانىستىراتىن، ۇمىت بولا باستاعان تۇلعالاردىڭ ەسىمىن ەل قۇلاعىنا جەتكىزەر «اۋىلدىڭ اماناتى» كىتابىمەن مۇنداعى وقىرمان قاۋىم دا قاۋىشادى دەگەن ۇمىتتەمىز.

عابيت سەيىتجانۇلى،

الماتى قالاسى  №172 جالپى ءبىلىم بەرەتىن مەكتەپتىڭ قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى ءپانىنىڭ مۇعالىمى.

Abai.kz