ەرتەڭ ەلىمىز ءۇشىن ۇلىق كۇندەردىڭ ءبىرى. قازاق تاۋەلسىزدىگىنىڭ باستاۋى بولعان رەسپۋبليكا كۇنى.

13 جىلدان بەرى مەرەكەلەر قاتارىنان الىنىپ، تويلانباي كەلگەن رەسپۋبليكا كۇنى بىلتىردان بەرى قايتا جاڭعىردى. مەملەكەت باسشىسىنىڭ جارلىعىمەن 25 قازان - رەسپۋبليكا كۇنى ۇلتتىق مەرەكە قاتارىنا كىردى.

1990 جىلدىڭ 25 قازانى كۇنى قازاق كسر جوعارعى كەڭەسىنىڭ شەشىمىمەن «قاز سسر-ءنىڭ مەملەكەتتىك ەگەمەندىگى تۋرالى» دەكلاراتسيا قابىلدانعان ەدى. سول كەزدەن باستاپ قازاقستان ەگەمەندى ەلگە اينالۋىنىڭ العىشارتىن باستاپ كەتتى. قازاق كسر-ءنىڭ ەگەمەندىگىن جاريالانىپ، قازاقستاننىڭ تاۋەلسىز مەملەكەت رەتىندەگى ساياسي-قۇقىقتىق نەگىزدەرى قالاندى.

بۇگىن اقوردادا ەلگە ەڭبەگى سىڭگەن بىرقاتار ازاماتقا مەملەكەتتىك ماراپاتتار تاپسىرىلدى.

قازاقستاننىڭ حالىق ءارتىسىن كىمدەر الدى؟

بيىلدان باستاپ قايتا بەرىلە باستاعان «قازاقستاننىڭ حالىق ءارتىسى» اتاعى بيىل ەلىمىزدىڭ كورنەكتى مادەنيەت قايراتكەرلەرى، تەاتر جانە كينو اكتەرلەرى د.احيموۆقا، م.توكارەۆ پەن د.اقمولداعا، وپەرا انشىلەرى ش.ءابىلوۆ پەن ت.كۇزەنباەۆقا، اتاقتى انشىلەر ر.ستامعازيەۆكە، د.قۇدايبەرگەنگە جانە كۇيشى ا.ۇلكەنباەۆاعا بەرىلدى.

قازاقستاننىڭ حالىق جازۋشىسىن كىمدەر الدى؟

«قازاقستاننىڭ حالىق جازۋشىسى» اتاعىنا بەلگىلى قالامگەرلەر – تولەن ابدىكۇلى، سماعۇل ەلۋباي، بەكسۇلتان نۇرجەكەەۆ، سوفى سماتاەۆ، احمەتجان اشيروۆ، ليۋبوۆ شاشكوۆا يە بولدى.

پرەزيدەنت توقاەۆ نە دەدى؟

«ەلىمىزدىڭ ەڭ باستى مەيرامى – رەسپۋبليكا كۇنى قۇتتى بولسىن!

بۇل – قازاقتىڭ مەملەكەتتىلىك ءداستۇرى قايتا جاڭعىرعان تاريحي كۇن. كوك تۇرىكتەر داۋىرىنەن، التىن وردا، قازاق حاندىعى زامانىنان كەلە جاتقان ەلدىگىمىز تامىرىن تاپقان كۇن. بۇل – الاش ارىستارىنىڭ ازاتتىق جولىنداعى ارپالىسى اقتالعان كۇن.

حالقىمىزدا «ەگەمەن بولماي، ەل بولماس» دەگەن ءسوز بار. وسىدان 33 جىل بۇرىن تاريحي ادىلدىك ورنادى. قازاقستاننىڭ مەملەكەتتىك ەگەمەندىگى تۋرالى دەكلاراتسيا قابىلداندى. وسى ماڭىزدى قۇجات جۇرتىمىزدىڭ ازاتتىق الۋىنا جول اشتى!»

***

«شىن مانىندە، ەگەمەندىك دەكلاراتسياسىن قابىلداۋ وڭايعا سوققان جوق. ەلىمىزدىڭ ۇلتتىق قۇرامى بىركەلكى ەمەس ەدى. سول كەزدەگى پارلامەنتتە، ياعني جوعارعى كەڭەستە جانە بۇكىل قوعامىمىزدا ۇزاق پىكىرتالاس، قىزۋ تالقىلاۋ بولدى. قۇجاتتىڭ ءار ءسوزىن، ءار بابىن قورعاۋعا تۋرا كەلدى.

ءاليحان بوكەيحان «بوستاندىققا اپاراتىن جالعىز جول – ۇلتتىق ىنتىماق قانا» دەگەن. ەل اعالارى حالقىمىزدىڭ ارداقتى ۇلىنىڭ بۇل وسيەتىنە ادال بولدى. ولار جاۋاپتى ساتتە ۇيىمشىلدىقپەن ۇلت مۇددەسىن قورعاي ءبىلدى. اقجولتاي قۇجات جۇرتىمىزدىڭ تالاپ-تىلەگىنە ساي جازىلدى، وتانشىل ازاماتتاردىڭ اقىل-پاراساتىنىڭ ارقاسىندا قابىلداندى. ولاردىڭ سىن ساعاتتاعى باتىلدىعىن ناعىز ەرلىك دەپ باعالاۋعا بولادى!»

ءبىز قازىر ادىلەتتى قازاقستاندى قۇرىپ جاتىرمىز!

«ءبىز قازىر ادىلەتتى قازاقستاندى قۇرىپ جاتىرمىز. سوندىقتان وتكەن زاماننىڭ قايراتكەرلەرىنە، ولاردىڭ ەڭبەگىنە لايىقتى، ادىلەتتى باعا بەرىپ وتىرۋىمىز كەرەك.

ازاتتىق جىلناماسىندا سالىق زيمانوۆ، سەرىكبولسىن ءابدىلدين، قاراتاي تۇرىسوۆ، زينايدا فەدوتوۆا، ەرىك اسانباەۆ، ءابىش كەكىلباەۆ، عايرات ساپارعاليەۆ، سۇلتان سارتاەۆ، وزبەكالى جانىبەكوۆ، ولجاس سۇلەيمەنوۆ، الەكساندر كنياگينين، مىرزاتاي جولداسبەكوۆ، ومىربەك بايگەلدى، قۋانىش سۇلتانوۆ، سەرگەي تەرەششەنكو جانە تاعى باسقا كوپتەگەن تۇلعانىڭ ەسىمىن قۇرمەتپەن اتاپ ءوتۋ كەرەك.

ەلىن سۇيگەن ەرلەردىڭ وتانشىلدىعى جانە ولاردىڭ ۇلت مۇددەسىنە ادالدىعى ءاردايىم كەيىنگى ۇرپاققا ۇلگى-ونەگە بولۋعا ءتيىس.

ءبىز تاريحي ادىلدىك جولىن بەرىك ۇستانۋىمىز كەرەك. وسى ورايدا تۇڭعىش پرەزيدەنت نۇرسۇلتان ءابىشۇلى نازارباەۆتىڭ تاريحي ءرولىن اتاپ وتكەن ءجون. سەبەبى ول ەلىمىزدىڭ تاۋەلسىز مەملەكەت اتانىپ، تۇعىرىن بەكەمدەۋگە وراسان زور ەڭبەك ءسىڭىردى!»

***

«قازاقتا «ەگەمەن ەلدىڭ ەڭسەسى بيىك» دەگەن ءسوز بار. ازاتتىقپەن بىرگە ۇلتتىڭ رۋحى كوتەرىلدى. حالقىمىز كوپتەگەن تابىسقا جەتتى.

تاۋەلسىزدىك جىلدارىن ءبىزدىڭ حالقىمىز ابىرويمەن ءجۇرىپ وتكەن دارا جول دەۋگە بولادى. وسى كەزەڭدە ءبىز قۋاتتى ءارى جاۋاپتى مەملەكەت رەتىندە قالىپتاستىق، ەلدىگىمىزدىڭ تۇعىرىن نىعايتتىق. كوك تۋىمىز بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنىڭ تورىندە تۇر.

كورشى ەلدەرمەن سىندارلى كەلىسسوز جۇرگىزىپ، شەكارامىزدى ءبىرجولا شەگەندەدىك. سونىڭ ارقاسىندا شىنايى دوستىق شەكاراسى قالىپتاستى، سونداي-اق ۇلتتىق قاۋىپسىزدىگىمىزدى قامتاماسىز ەتتىك.

مەملەكەتىمىزدىڭ جەتىستىكتەرىن قاپەردەن شىعارماي، ۇنەمى ايتىپ ءجۇرۋ كەرەك. ويتكەنى، ونىڭ ءبارى – قازاقستاننىڭ شىنايى ەگەمەندىگىنىڭ جەمىسى. سونىمەن بىرگە، ارينە، قاتەلىكتەر دە بولدى. ونى ۇمىتپاعان ءجون. قازاقستاننىڭ تۇراقتى دامۋىن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن ودان قورىتىندى جاسالۋعا ءتيىس!»

***

«ەلىمىز سوڭعى جىلدارى تۇبەگەيلى جاڭعىردى. ءبىز اۋقىمدى، بىرەگەي كونستيتۋتسيالىق رەفورما جاسادىق. بۇل ماڭىزدى قادام ءبىزدىڭ گەوساياسي ورتامىزدى الىپ قاراساق، تەڭدەسسىز رەفورما بولدى.

جالپىۇلتتىق رەفەرەندۋمدا حالقىمىز بۇل وزگەرىستەرگە بارىنشا قولداۋ ءبىلدىردى. ازاماتتاردىڭ ساياسي ۇدەرىسكە قاتىسۋ مۇمكىندىگى ايتارلىقتاي ارتتى. مەملەكەت پەن قوعامنىڭ قارىم-قاتىناسى جاڭا سيپاتقا يە بولدى. ياعني، جالپىۇلتتىق ديالوگتىڭ اۋقىمى كەڭەيدى.

پرەزيدەنت جەتى جىلعا ءبىر رەت قانا سايلاناتىن بولدى. ارالاس سايلاۋ جۇيەسى ەنگىزىلدى. مۇنىڭ ءبارىن ساياسي رەفورمانىڭ باستى مازمۇنى دەۋگە بولادى!»

***

«وسىدان تۋرا ءبىر جىل بۇرىن مەن اۋقىمدى سايلاۋ كەزەڭى باستالاتىنىن ايتقان ەدىم. قىسقا مەرزىم ىشىندە پرەزيدەنت، سەنات پەن ءماجىلىس، بارلىق دەڭگەيدەگى ءماسليحاتتار سايلاۋى كەزەڭ-كەزەڭىمەن ءوتتى. ونىڭ ءبارى جاڭا ءارى ءادىل ەرەجەمەن جۇرگىزىلدى. بۇل سايلاۋلار ازاماتتارىمىزدىڭ ساياسي جانە سايلاۋ مادەنيەتىنىڭ دەڭگەيى وسكەنىن كورسەتتى.

اۋىل اكىمدەرىن تىكەلەي سايلاۋدىڭ ەنگىزىلۋى ساياسي رەفورماداعى اسا ماڭىزدى قادامنىڭ ءبىرى بولدى. قازىرگە دەيىن 1900-دەن استام اۋىل وكرۋگىندا سايلاۋ ءوتتى. اۋىل اكىمدەرىنىڭ 60 پايىزعا جۋىعى جاڭاردى.

جاقىندا اۋدان جانە وبلىستىق ماڭىزى بار قالا اكىمدەرىن ازاماتتارىمىز تىكەلەي سايلايتىن بولادى. ازىرگە جاڭا ءتاسىلدىڭ تيىمدىلىگىن بايقاپ كورەمىز. ادام قۇقىعىن قورعاۋ جۇيەسى جەتىلە ءتۇستى. كونستيتۋتسيالىق سوت قايتا قۇرىلدى. ومبۋدسمەندەردىڭ مارتەبەسى كوتەرىلىپ، قۇزىرەتى كەڭەيدى. تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىق جاساعان ادامدارعا جازا كۇشەيتىلدى.»

***

«قازاقستان الەۋمەتتىك سالادا ايتارلىقتاي تابىسقا قول جەتكىزدى. حالىقتىڭ دەنساۋلىعىن جاقسارتۋ ءۇشىن قوماقتى قارجى ءبولىنىپ جاتىر. سونىڭ ناتيجەسىندە ازاماتتاردىڭ ورتاشا جاسى 74,4 جاسقا جەتتى. بۇل – ەل تاريحىنداعى رەكوردتىق كورسەتكىش.

قيىندىعى كوپ بولعان توقسانىنشى جىلداردا حالىق سانى كۇرت ازايدى. ءبىز قازىرگى تاڭدا وسى دەموگرافيالىق قۇلدىراۋدى ەڭسەردىك. كوپ ۇزاماي حالقىمىزدىڭ سانى 20 ميلليونعا جەتەدى. بۇل ەلىمىزدىڭ تۇراقتى دامۋىنىڭ ايقىن كورىنىسى دەۋگە بولادى. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، ازاماتتارىمىز ءوز ۇرپاعىنىڭ جارقىن بولاشاعىنا جانە ەلىمىزدىڭ ەرتەڭىنە سەنىممەن قارايدى.

«ۇلتتىق قور – بالالارعا» باستاماسىن جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن ءتيىستى زاڭ قابىلداندى. نەبارى ەكى ايدان كەيىن بالالارىمىزدىڭ ەسەپ-شوتىنا قارجى تۇسە باستايدى.»

***

«مەملەكەتتىك ساياساتتاعى ماڭىزدى باعىتتىڭ ءبىرى – ايماقتاردى جان-جاقتى دامىتۋ. «قۋاتتى ايماقتار – قۋاتتى مەملەكەت» دەگەنىمىز – جالاڭ ۇران ەمەس. بۇل – ادىلەتتى قازاقستاندى قۇرۋعا قاجەتتى ەڭ باستى قاعيدات.

ءبىز بىلتىر ەلىمىزدىڭ اكىمشىلىك-اۋماقتىق قۇرىلىمىنا بىرقاتار وزگەرىس ەنگىزدىك. سول ارقىلى كەيبىر وبلىستىڭ دامۋىنا تىڭ سەرپىن بەردىك.

مەنىڭ تاپسىرماممەن اۋىل-ايماقتى دامىتۋ تۇجىرىمداماسى قابىلداندى. بۇل قۇجاتتىڭ ءمان-ماڭىزى زور. ايماقتاردا الەۋمەتتىك، ينجەنەرلىك جانە كولىك ينفراقۇرىلىمىن قۇرۋ – باستى مىندەت.

«اۋىلدا دەنساۋلىق ساقتاۋدى جاڭعىرتۋ» ۇلتتىق جوباسى باستالدى. وسى جوبانىڭ اياسىندا 655 امبۋلاتوريا جانە فەلدشەرلىك-اكۋشەرلىك نىسان سالىنادى، قۇرال-جابدىقپەن تولىق قامتاماسىز ەتىلەدى. بۇعان قوسا، 20 اۋدانارالىق كوپبەيىندى ەمحانا اشىلادى، ال 12 ەمحانا زامان تالابىنا ساي جاڭارادى. ياعني، ءتورت ميلليوننان استام اۋىل ازاماتىنا ساپالى دارىگەرلىك قىزمەت كورسەتىلەدى.

ەلىمىزدە «جايلى مەكتەپ» جوباسى قولعا الىندى. 2026 جىلعا دەيىن بارلىق ايماقتا جۇزدەگەن جاڭا مەكتەپ بوي كوتەرەدى. اۋىلداردا 100 سپورت ورتالىعى اشىلادى. سونداي-اق، 650 مادەنيەت وشاعى سالىنادى جانە جوندەلەدى.»

***

«بارشاڭىزعا ءمالىم، مەن بيىلعى جولداۋىمدا ەلىمىزدىڭ جاڭا ەكونوميكالىق باعدارىن ۇسىندىم. باستى قاعيداتتارىمىز ادىلدىك، اشىقتىق جانە شىنايى باسەكە بولماق. ياعني، ءبىز قازىر جاڭا ەكونوميكالىق ساياساتقا جول اشىپ وتىرمىز.

نەگىزگى ماقسات – ۇلت بايلىعىن ءادىل ءبولۋ، ينفراقۇرىلىمدى جەدەل جاڭعىرتۋ، كاسىپكەرلىككە قولداۋ كورسەتۋ جانە ەلىمىزگە اۋقىمدى ينۆەستيتسيا تارتۋ.

ۇكىمەت پەن اكىمدەر مەملەكەت باسشىسىنىڭ ءتيىستى نۇسقاۋلارىن، تاپسىرمالارىن مۇلتىكسىز ورىنداۋعا مىندەتتى. بۇل جۇمىس پارلامەنتتىڭ ءجىتى باقىلاۋىندا بولۋى كەرەك. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، ەكونوميكالىق وزگەرىستەردىڭ يگىلىگىن جاقىن ارادا ەلىمىزدىڭ بارلىق ازاماتى كورۋگە ءتيىس!»

ەگەمەندىككە قول جەتكىزۋ وڭاي ەمەس، ال ونى ساقتاپ تۇرۋ ءتىپتى قيىن!

«قازاقستان ەگەمەن مەملەكەت رەتىندە ءاردايىم ۇلتتىق مۇددەسىنە ساي كەلەتىن سالماقتى ءارى سىندارلى سىرتقى ساياسات جۇرگىزەدى. حالىقارالىق قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋدى كوزدەيتىن ايماقتىق جانە جاھاندىق ۇدەرىستەردە ماڭىزدى ءرول اتقارادى. ءبىز الەمدىك دىندەردىڭ ءبىر بىرىمەن جاقىنداسىپ، سىندارلى ديالوگ ورناتۋىنا كۇش سالامىز.

قازىرگى زاماندا مەملەكەتتەردىڭ ۇجىمداسىپ كۇش جۇمىلدىرۋى جانە ديپلوماتيانى دانالىقپەن ءارى جوعارى كاسىبيلىكپەن جۇرگىزۋى الەمدە ۇزاق ۋاقىت بويى تۇراقتىلىق ورناۋىنا، ەلدەردىڭ جاپپاي دامۋىنا، بۇۇ-نىڭ جارعىسىنا نەگىزدەلگەن ادىلەتتى حالىقارالىق قاتىناستار جۇيەسى قۇرىلۋىنا جول اشادى.

قازاقستان «ەلدىڭ ىشىندە دە، اينالاسىندا دا بەيبىتشىلىك»، «ارالۋاندىق ارقىلى – بىرلىككە» دەگەن قاعيداتتاردى ءاردايىم بەرىك ۇستانادى!»

***

«قازاقستاننىڭ الدىندا بۇرىن-سوڭدى بولماعان جاڭا سىن-قاتەرلەر تۇر. وسى كۇردەلى كەزەڭدە مەملەكەتىمىزدىڭ ورنىقتى دامۋى وتە ماڭىزدى. ءبىز بولاشاققا سەنىممەن قاراعان ءبىرتۇتاس قازاق ەلىن كۇللى الەمگە تانىتۋىمىز كەرەك.

ەگەمەندىككە قول جەتكىزۋ وڭاي ەمەس، ال ونى ساقتاپ تۇرۋ ءتىپتى قيىن. شىن مانىندە، تاۋەلسىزدىك – بارىنەن قىمبات. تاۋەلسىزدىكتى ساقتاۋ بۇل – ەڭ الدىمەن، تۇتاس ۇلتتىڭ جاۋاپكەرشىلىگى.

ءبىز ەگەمەندىكتى تىنىمسىز ەڭبەكپەن، مىزعىماس بىرلىكپەن كۇن سايىن قورعاۋىمىز كەرەك. ەڭ باستىسى، ەلىمىزدەگى تۇراقتىلىقتى ساقتاۋىمىز قاجەت. سەبەبى، تىنىشتىق بولماسا، باسقانىڭ ءبارى بەكەر!»

***

«الەمدەگى احۋالدىڭ قانداي كۇردەلى ەكەنىن كورىپ وتىرسىزدار. بەدەلدى حالىقارالىق ساراپشىلار قازاقستاندى بەيبىتشىلىكتىڭ بەسىگى دەپ اتايدى.

قازىر ءبىز ايماقتىڭ مادەني-رۋحاني ورتالىعىنا اينالدىق. بيىل شەتەلدىڭ ونەر ۇجىمدارى ەلىمىزدە 200-دەن استام مادەني ءىس-شارا وتكىزدى. بۇل – تۇراقتىلىقتىڭ، تىنىشتىقتىڭ ايقىن كورىنىسى. مۇنى باسقالارعا ۇلگى-ونەگە دەۋگە بولادى. ال تۇراقسىزدىق جايلاعان ەلگە ەشكىم ۇمتىلا قويماسى انىق.

بەيبىتشىلىك – ءبىزدىڭ باستى بايلىعىمىز. ونىڭ قادىرىنە جەتىپ، باعالاي ءبىلۋ – بارىمىزگە ورتاق پارىز. مۇنى ەلىمىزدىڭ ءاربىر ازاماتى، اسىرەسە، وسكەلەڭ ۇرپاق تەرەڭ ءتۇسىنۋى قاجەت!»

***

«قازاقستان دامۋدىڭ جاڭا كەزەڭىنە قادام باستى. ساياسي جانە الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق رەفورما قوعامدىق سانانىڭ تۇبەگەيلى وزگەرىسىنە ۇلاسۋى كەرەك.

مەن تۇركىستاندا وتكەن قۇرىلتايدا سويلەگەن سوزىمدە جاڭا قوعامدىق ەتيكا تۋرالى ايتتىم. القالى جيىننان سوڭ قۇرىلتايدىڭ كەيبىر مۇشەلەرى ماعان ءوز ۇسىنىستارىن جولدادى. ولار ەلىمىزدە قۇندىلىقتار جۇيەسىن قالىپتاستىرۋ قاجەتتىگىنە نازار اۋدارۋدا. شىن مانىندە، مۇنى وتە ماڭىزدى باستاما دەپ ويلايمىن. ونى جان-جاقتى تالقىلاپ، قاراستىرۋىمىز كەرەك.

مەن بۇعان دەيىن ادال ازامات ۇعىمىن ۇسىندىم. وسى ورايدا جاستارىمىزعا ارنايى ۇندەۋ جولداعىم كەلەدى. ەلىمىزدە جۇزەگە اسىرىلىپ جاتقان ءاربىر باستاما، ەڭ الدىمەن، سىزدەرگە ارنالادى. قازىرگى رەفورمالاردىڭ يگىلىگىن كورەتىن دە، ەلدىك ىستەردى جالعاستىراتىن دا – سىزدەر.

بۇگىنگى جاستاردى قازاقستاننىڭ كەلبەتى دەۋگە بولادى. شىن مانىندە، كەز كەلگەن مەملەكەتتى تۇرعىندارىنا قاراپ باعالايدى. ياعني، ءبىزدىڭ قانداي ەل بولارىمىز وسكەلەڭ ۇرپاققا بايلانىستى. سوندىقتان جاستارىمىز وتانشىل، ءبىلىمپاز، ەڭبەكقور، ۇنەمشىل، ءادىل ءارى جاناشىر بولۋى قاجەت. جاستار سپورتپەن، دەنە شىنىقتىرۋمەن اينالىسۋى كەرەك. مەن مۇنى ۇنەمى ايتىپ ءجۇرمىن. وسى قۇندىلىقتاردى بارىنشا ناسيحاتتاپ، تاراتۋ قاجەت. سوندا جەكە ادامنىڭ قاسيەتى تۇتاس ۇلتتىڭ قاسيەتىنە اينالادى!»

***

«جاستار كەز كەلگەن وزگەرىسكە بەيىم بولادى. ءار نارسەنى بويىنا تەز سىڭىرەدى. مەن سىزدەردى جاقسىدان ۇيرەنۋگە، جاماننان جيرەنۋگە شاقىرامىن. ۇلى اباي ايتقان بەس نارسەدەن قاشىق، بەس نارسەگە اسىق بولىڭىزدار.

سىزدەر دارىپتەگەن قۇندىلىقتار قوعامدا تەز ورنىعادى. سىزدەر قولداعان وزگەرىستەر جىلدام جۇزەگە اسادى. ءبارىمىزدىڭ تىلەگىمىز – ءبىر، بۇل – قوعامىمىزدا جاپپاي ادىلەتتىك ورناتۋ. ەندەشە، ماقساتىمىزعا بىرگە جەتەيىك.

مەن جاس ۇرپاقتىڭ جاسامپازدىق قۋاتىنا سەنەمىن. وزدەرىڭىز سياقتى سانالى ۇل-قىزدارى بار قازاقستان وركەنيەت كوشىنىڭ باسىندا بولارى ءسوزسىز.

مەملەكەتتىلىك تۇعىرىن نىعايتا ءتۇسۋ ءۇشىن زاڭ ۇستەمدىگىن ورنىقتىرۋ وتە ماڭىزدى. تارتىپكە باعىنعان قوعام وركەنيەتتى بولادى. بۇل – زاڭدىلىق. ءار ازامات ەلىمىزدىڭ زاڭىن قۇرمەتتەسە، بەرەكە-بىرلىك تە، باقۋاتتى تۇرمىس تا بولادى.

ادىلەتتى قازاقستاندى قۇرۋ ءۇشىن قۇقىقتىق مادەنيەتتى دامىتۋ قاجەت. زاڭسىزدىق، تارتىپسىزدىك، مادەنيەتسىزدىك ەلدى جارعا جىعادى. مۇنداي جاعىمسىز ۇردىستەرگە بۇكىل قوعام بولىپ قارسى تۇرۋىمىز كەرەك. وسىنى ساناعا مىقتاپ سىڭىرگەن ءجون!»

***

«ءبىز بىرتىندەپ قوعامدى وزگەرتۋ جانە دەموكراتيا قاعيداتتارىن ەنگىزۋ جولىنان اينىمايمىز. الەمدە ساياسي جانە ەكونوميكالىق احۋال قۇبىلىپ تۇرعان زاماندا زاڭ جانە قۇقىق ۇستەمدىگىن قامتاماسىز ەتۋ وتە ماڭىزدى.

مەملەكەت راديكاليزمنىڭ، ەكسترەميزمنىڭ، قۇقىقتىق نيگيليزمنىڭ جانە تۇرمىستىق ءۆانداليزمنىڭ كەز كەلگەن كورىنىسىنە مۇلدەم توزبەۋشىلىك ساياساتىن ۇستاناتىن بولادى. ەلىمىز وكتەمدىك پەن وشپەندىلىككە، قوعامدىق ءتارتىپتى اياق استى ەتۋگە، زورلىق-زومبىلىققا شاقىرۋعا، ازاماتتاردىڭ ار-نامىسىن تاپتايتىن ارەكەتتەر جاساۋعا جول بەرمەيدى.

زاڭعا قايشى كەلەتىن، ازاماتتاردىڭ اراسىنا ىرىتكى سالاتىن جانە تۇراقتىلىققا سىنا قاعاتىن كەز كەلگەن ءسوز بەن ارەكەتكە قاتاڭ توسقاۋىل قويادى. بۇل تالاپقا باعىنباۋ مەملەكەتكە دە، قوعامعا دا قارسى شىعۋ دەپ باعالانادى. مۇنى ءبارىن، اسىرەسە، ەل الدىندا جۇرگەن جانە حالىققا ءسوزى ءوتىمدى ازاماتتار تەرەڭ ءتۇسىنۋى كەرەك!»

***

«ەكى جىلعا دا جەتپەيتىن از ۋاقىتتا ەلىمىزدە ىسكە اسىرىلعان رەفورمالار حالىقتىڭ ساياسي سانا-سەزىمىن ەداۋىر وزگەرتتى. ەندى جۇرتىمىز مەملەكەتتى باسقارۋدىڭ بۇرىنعى ءتاسىلىن قايتارۋعا جول بەرمەيتىنىنە سەنىمىم مول.

رەفورمالاردان كەيىن وتكەنگە قايتا ورالمايمىز. وزگەرىستەر ءالى جالعاسادى جانە مەملەكەتىمىزدىڭ سيپاتىن تولىق وزگەرتەدى. بىراق ءبىز رەفورمانى جۇزەگە اسىرعاندا، ەڭ الدىمەن، ىشكى ساياسي تۇراقتىلىقتىڭ ماڭىزدىلىعىن ەستەن شىعارماۋىمىز كەرەك. ايتپەسە قازاقستاننىڭ مەملەكەتتىلىگىنە زور قاۋىپ-قاتەر ءتونۋى جانە ونىڭ سالدارى ۇلت بولاشاعى ءۇشىن وتە اۋىر بولۋى مۇمكىن. سوندىقتان مەن ءاربىر ازامات زاڭ مەن ءتارتىپتى ساقتاۋى كەرەك دەپ ۇنەمى ايتىپ ءجۇرمىن.

ءبىز سوزبەن دە، ىسپەن دە قوعامدى ورتاق ماقساتقا جۇمىلدىرۋعا جانە جالپىۇلتتىق بىرلىكتى نىعايتا بەرۋگە ءتيىسپىز. حالقىمىز ازات ەل بولىپ، مىقتى ءارى ادىلەتتى مەملەكەت قۇرۋ تۋرالى ارمانىن بەرەكە-بىرلىگىنىڭ ارقاسىندا عاسىرلار تەزىنەن امان الىپ شىعىپ، اقيقاتقا اينالدىردى!»

***

«بۇگىندە ءبىزدىڭ مەملەكەتتىلىگىمىز قارقىندى دامىعان ەگەمەن رەسپۋبليكانىڭ وركەنيەتتى ءارى قۇقىقتىق سيپاتىنا يە بولدى. قاستەرلى تاۋەلسىزدىگىمىزدى قورعاپ، جان-جاقتى نىعايتۋ – ءبارىمىزدىڭ ورتاق مىندەتىمىز، قازىرگى جانە بولاشاق ۇرپاق الدىنداعى پەرزەنتتىك پارىزىمىز.

ءبىز رەسپۋبليكا كۇنىنىڭ ءمان-ماڭىزىن، ونىڭ مىقتى مەملەكەت جانە كوزى اشىق، كوكىرەگى وياۋ ۇلت قالىپتاستىرۋعا باعىتتالعان اۋقىمدى وزگەرىستەردىڭ سيمۆولى رەتىندەگى تەرەڭ ماعىناسىن جاستارعا ءتۇسىندىرۋىمىز كەرەك!»

***

«رەسپۋبليكا كۇنى حالىقتىڭ بولاشاققا سەنىمىن نىعايتاتىن ەرەكشە مەيرام بولۋى كەرەك. پاتريوتتىق، قايىرىمدىلىق جانە ۆولونتەرلىك ءىس-شارالاردى كوپتەپ ۇيىمداستىرعان ءجون.

ەگەمەندىك كۇنى ۇلتتى ۇيىستىراتىن ناعىز ەلدىكتىڭ مەيرامىنا اينالۋعا ءتيىس. ياعني، وسى قاستەرلى مەرەكەدە وتانعا دەگەن شىنايى سۇيىسپەنشىلىكتى دارىپتەۋىمىز كەرەك. بۇل – بارشامىزعا ورتاق ءىس. سوندىقتان ءبارىمىز ءبىر ەل بولىپ اتسالىسايىق!»

***

«تاۋەلسىز ەلدىڭ تابىسىن ارتتىرۋعا ازاماتتارىمىز ماڭداي تەرىمەن ۇلەس قوسىپ ءجۇر. شىن مانىندە، تاباندى ەڭبەك زور تابىسقا جەتكىزەدى. بارلىق سالانى، اسىرەسە، ءوندىرىستى بىلىكتى ماماندار دامىتادى. سوندىقتان ءبىز ءبىر ەل بولىپ قوعامدا ەڭبەكقورلىقتى دارىپتەيمىز.

ادال ەڭبەك پەن جاۋاپكەرشىلىك جاڭا قوعامدىق ەتيكانىڭ وزەگى بولۋى كەرەك. «ەڭبەگىنە قاراي – قۇرمەتى» دەگەن. ەڭبەگىمەن دارالانىپ، كوپشىلىكتىڭ قۇرمەتىنە يە بولعان ازاماتتىڭ ءبىرى – كورنەكتى مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرى باقتىقوجا ىزمۇحامبەتوۆ. ول مۇناي-گاز سالاسىندا، وندىرىستە جانە مەملەكەتتىك قىزمەتتە ۇزاق جىل بويى تابىستى جۇمىس ىستەدى. ونىڭ ءومىر جولى وسكەلەڭ ۇرپاققا ونەگە بولارى ءسوزسىز.

بۇگىن مەن ەلىمىزگە وراسان زور ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەر باقتىقوجا سالاحاتدينۇلىنا «قازاقستاننىڭ ەڭبەك ەرى» اتاعىن بەرۋ تۋرالى شەشىم قابىلدادىم!»

***

«باسقا دا سالادا، سونىڭ ىشىندە اۋىل شارۋاشىلىعىندا ءونىمدى ەڭبەك ەتىپ جۇرگەن ازاماتتار از ەمەس. وسىنداي ناعىز ەڭبەك ادامىنىڭ ءبىرى – سىر ەلىنىڭ ازاماتى يمامزادا شاعىرتاەۆ. ونىڭ اۋىلى دا، شارۋاسى دا كوپشىلىككە ۇلگى بولىپ وتىر. تابىسقا جەتكەن ءاربىر جان ءوز اۋىلىنا ءدال وسىلاي قامقور بولسا، نۇر ۇستىنە نۇر بولار ەدى.

ايماقتى دامىتۋعا وراسان زور ۇلەس قوسقان يمامزادا قۋانىشبايۇلى بۇگىن «قازاقستاننىڭ ەڭبەك ەرى» اتاعىنا يە بولدى. مەن ەڭبەك ادامىنا ەرەكشە قۇرمەت كورسەتىلۋى كەرەك دەپ ۇدايى ايتىپ ءجۇرمىن.»

قازىر – ءبىلىمنىڭ ءداۋىرى. ءبىلىمى وزىق جۇرت دامۋ كوشىنىڭ الدىنا شىعادى!

«بيىل جولداۋىمدى جاريالاعان كەزدە پارلامەنتكە ەڭبەك ادامدارىن ارنايى شاقىردىم. ولاردىڭ قاتارىندا ۇستازدار دا بولدى. قازىر – ءبىلىمنىڭ ءداۋىرى. ءبىلىمى وزىق جۇرت دامۋ كوشىنىڭ الدىنا شىعادى. بۇل زاماندا بىلىمپازدىق ەڭ باستى قاسيەتتىڭ بىرىنە اينالۋعا ءتيىس. سوندىقتان، ءبىلىم سالاسىن دامىتۋعا باسا ءمان بەرەمىز.

مۇعالىمنىڭ مارتەبەسىن كوتەرىپ، جاعدايىن جاقسارتۋ وتە ماڭىزدى. استانادا وتكەن ۇستازدار سەزىندە بۇل ماسەلەگە ارنايى توقتالدىم. ويتكەنى ۇستازدار قاۋىمى ۇلتتىڭ جاڭا ساپاسىن قالىپتاستىرادى.

مۇعالىم بولىپ، ۇرپاق تاربيەلەۋ – قاسيەتتى ميسسيا. ەلىمىزدە مىڭداعان ادام وسى مىندەتىن ادال اتقارىپ ءجۇر. ولار كۇندەلىكتى ەڭبەگىمەن قازاقستاندى دامىتۋعا زور ۇلەس قوسۋدا. سول سەبەپتى مۇعالىمدەردىڭ قوعامداعى ورنى ەرەكشە بولۋعا ءتيىس. ۇستازعا بارلىق جەردە قۇرمەت كورسەتىلۋى كەرەك!»

***

«بىرنەشە جىل بۇرىن مەنىڭ تاپسىرماممەن «قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن ۇستازى» اتاعى بەلگىلەندى. جاقىندا ءبىر توپ پەداگوگتى ءوزىم ارنايى ماراپاتتادىم. بۇگىن دە وسى يگى ءۇردىس جالعاسىن تاپپاق.

سەمەي قالاسىنداعى №7 مەكتەپ-ليتسەيدىڭ ماتەماتيكا ءپانى مۇعالىمى الما شۇكەجانوۆا ەلۋ جىل بويى ۇرپاققا ءبىلىم مەن تاربيەنى قاتار بەرىپ كەلەدى. بۇگىن الما سايداحمەتقىزىن «قازاقستاننىڭ ەڭبەك ەرى» اتاعىمەن ماراپاتتاۋ تۋرالى شەشىم قابىلدادىم.

سونداي-اق بۇگىن باسقا دا بىرقاتار مۇعالىم جوعارى مەملەكەتتىك ماراپاتقا يە بولدى. وسى ارقىلى مەن بارشا ۇستازدار قاۋىمىنا ەرەكشە ءىلتيپاتىمدى بىلدىرەمىن!»

***

«ۇلتتىڭ رۋحانياتىن دامىتىپ، رۋحىن كوتەرۋگە قالامگەرلەرىمىز ەرەكشە ىقپال ەتەدى. بۇعان دەيىن «قازاقستاننىڭ حالىق جازۋشىسى» اتاعىن قايتارۋ تۋرالى باستاما كوتەرىلدى. مەن تۇركىستاندا وتكەن ۇلتتىق قۇرىلتايدىڭ وتىرىسىندا وسى ۇسىنىسقا قولداۋ ءبىلدىردىم.

قۇرمەتتى اتاق شيرەك عاسىردان سوڭ جازۋشىلارىمىزعا قايتا بەرىلە باستايدى. ءتول ادەبيەتىمىزدى دامىتۋعا زور ۇلەس قوسقان ءبىر توپ كورنەكتى قالامگەر بۇگىن «قازاقستاننىڭ حالىق جازۋشىسى» اتاندى.

مەنىڭ تاپسىرماممەن «قازاقستاننىڭ حالىق ءارتىسى» اتاعى دا قايتارىلدى. بۇل اتاق بۇرىنعىداي تەاتر، كينو، مۋزىكا جانە تاعى باسقا ونەر سالاسىنىڭ ەلىمىزگە تانىمال تارلاندارىنا بەرىلەدى.

مەن كوكتەمدە وتكەن قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ ءحححىى سەسسياسىندا ەل بىرلىگىن جانە قوعامدىق كەلىسىمدى نىعايتۋعا كوپ جىلعى قاجىرلى ەڭبەگىمەن ۇلەس قوسقان ازاماتتاردى ارناۋلى وردەنمەن ماراپاتتاۋ تۋرالى تاپسىرما بەردىم. ءتيىستى زاڭدارعا وزگەرىستەر ەنگىزىلگەن سوڭ، «ەل بىرلىگى» وردەنى بەكىتىلدى. ناگرادالار قاتارىنان لايىقتى ورىن العان بۇل ماراپات بۇگىن العاش رەت تاپسىرىلادى!»

***

«مەملەكەت ەلىمىزدىڭ عىلىم سالاسىن دامىتۋعا، عالىمدارىمىزدىڭ جەتىستىكتەرى مەن ەڭبەگىن باعالاۋعا ايرىقشا ءمان بەرەدى. بيىل ءال-فارابي اتىنداعى عىلىم مەن تەحنيكا سالاسىنداعى مەملەكەتتىك سىيلىق قازاقستاننىڭ ۇلتتىق يادرولىق ورتالىعىنىڭ عالىمدار ۇجىمىنا بەرىلدى. ورتالىق اتوم-ەنەرگەتيكاسى سالاسىندا تەڭدەسسىز زەرتتەۋلەر جۇرگىزىپ، الەمدىك دەڭگەيدەگى وزىق ازىرلەمەلەر جاسادى.

قاۋىپ-قاتەردەن قايمىقپاي، وزگەنىڭ ءومىرىن قۇتقارۋ – ناعىز ەرلىك. مۇنداي ادامدار شىنايى قۇرمەتكە لايىق. بۇگىن وسىنداي بىرنەشە ازاماتتى ماراپاتتايمىن.

جالپى ەلىمىزدىڭ دامۋىنا ءار ايماقتىڭ تۇرعىندارى، ءار سالانىڭ ماماندارى زور ۇلەس قوسىپ ءجۇر. ءبىز ولارعا ءاردايىم قۇرمەت كورسەتەمىز. مەملەكەتتىك ماراپاتتى، ەڭ الدىمەن، حالىقتىڭ العىسى دەپ تۇسىنگەن ءجون.

شىن مانىندە، تۋعان ەلدىڭ ىقىلاسىنان ارتىق ەشتەڭە جوق. ەندەشە جۇرتتىڭ ريزاشىلىعىن الىپ، تابىستى ەڭبەك ەتە بەرىڭىزدەر!

قاستەرلى وتانىمىز وركەندەي بەرسىن!

رەسپۋبليكا كۇنى قۇتتى بولسىن!»

Abai.kz