تمۇ بۇرىندارى تۇركى تىلدەس مەملەكەتتەردىڭ ىنتىماقتاستىق كەڭەسى دەپ اتالدى. قر ءبىرىنشى پرەزيدەنتىنىڭ باستاماسىمەن ازەربايجان، قازاقستانا، قىرعىزستان جانە تۇركيا باسشىلارى اراسىندا تۇركى تىلدەس مەملەكەتتەردىڭ 2009 جىلى 3 قازاندا ناحچىۆان (ازەربايجان رەسپۋبليكاسى) قالاسىنداعى 9-شى سامميتىندە تۇركى تىلدەس مەملەكەتتەردىڭ ىنتىماقتاستىق كەڭەسىن (تمىك نەمەسە تۇركى كەڭەسىن) قۇرۋ كەلىسىمىنە قول قويىلدى.

2011 جىلىعا دەيىن تۇركى تىلدەس مەملەكەتتەردىڭ باسشىلارىنىڭ ءسامميتى فورۋم فورماتىندا ءوتىپ كەلدى. تمىك ستامبۋلدا 2021 جىلدىڭ قاراشاسىندا وتكەن VIII سامميتىندە ول تۇركى مەملەكەتتەرى ۇيىمى (تمۇ) دەپ اتالىندى.

قۇرىلىمى:

- مەملەكەت باسشلارى كەڭەسى (باسقارۋشى ورگان);
- ءسىم كەڭەسى (باسقارۋشى ورگان);
- جوعارعى لاۋازىمدى تۇلعالار كوميتەتى (قىزمەتىك ورگان);
- تۇركى مەملەكەتىنىڭ اقاساقالدار كەڭەسى (كەڭەسۋشى ورگان);
حاتشىلىق (شتاب-پاتەرى ستامبۋل قالاسىنداعى اتقارۋشى ورگان).

تمۇ حاتشىلىعىن باس حاتشى باسقارادى. 2022 جىلدان باستاپ، بۇل قىزمەتتى قىرعىزستان وكىلى، ەلشى ك.ومۋراليەۆ اتقارىپ كەلەدى.

تمۇ وكىلدىگى ماجارستاندا (ۆەنگريا) 2019 جىلدىڭ 19 قىركۇيەگىندە اشىلدى.

تمۇ ماقساتى – تۇركى مەملەكەتتەرى اراسىنداعى ساۋدا-ەكونوميكالىق، ينۆەستيتسيالىق، مادەني-گۋمانيتارلىق جانە باسقادا بايلانىستاردى تيىمدىلىكپەن جان-جاقتى دامىتۋ.

مۇشەلەرى – قازاقستان رەسپۋبليكاسى، ازەربايجان رەسپۋبليكاسى، قىرعىز رەسپۋبليكاسى، وزبەكستان رەسپۋبليكاسى، تۇرىك رەسپۋبليكاسى. باقىلاۋشى ەلدەر بولىپ: ماجارستان (2018) جانە تۇركىمەنستان (2021) تابىلادى.

سامميتتەرى:

تمىك توعىز ءسامميتى وعان مۇشە ەلدەردە (تمىك I ءسامميتى – 2011 جىلى 21 قازان الماتى،

تمىك II ءسامميتى – 2012 جىلى 23 تامىز بىشكەك،

تمىك III ءسامميتى 2013 جىلى 16 تامىز گابالا (ازەربايجان),

تمىك IV ءسامميتى – 2014 جىلى 5 ماۋسىم بودرۋم (تۇركيا),

تمىك V ءسامميتى – 2015 جىلى 11 قىركۇيەك استانا،

تمىك VI ءسامميتى – 2018 جىل 3 قىركۇيەك شولپان-اتا (قىرعىزستان),

تمىك VII ءسامميتى – 2019 جىل 15 قازان باقى (ازەربايجان),

تمىك VIII ءسامميتى – 2021 جىل 12 قاراشا ستامبۋل (تۇركيا),

تمىك IX ءسامميتى – 2022 جىلى 11 قاراشا ساماركاندتا (وزبەكستان) كەزەكتەسە ءوتتى.

تمىك توتەنشە ءسامميتى ازەربايجان باستاماسىمەن COVID-19 پاندەمياسىمەن ءتيىمدى كۇرەسۋگە ارنالىپ، 2020 جىلى 10 ساۋىردە ونلاين وتتىناتيجەسى بويىنشا دەكلاراتسيا قابىلداندى.

تمىك بەيرەسمي ءسامميتى قازاقستاننىڭ باستاماسىمەن 2021 جىلدىڭ 31 ناۋرىزىندا ءوتىپ، ناتيجەسىندە تۇركىستان قالاسىن تۇركى الەمىنىڭ رۋحاني استاناسى دەپ جاريالايتىن تۇركىستان دەكلاراتسيا قابلداندى.

بيىل انكارادا 16 ناۋرىزدا تمىك كەزەكتەن تىس ءسامميتى «توتەنشە جاعدايلاردىڭ مەنەدجمەنت جانە گۋمانيتارلىق كومەك» تاقىرىبى بويىنشا ءوتتى.

تۇراقتى تۇردە كاسىبي مينيستر مەن ساراپشىلاردىڭ كەزدەسۋلەر مەن وتىرىستارى وتكىزىلىپ كەلەدى. ساۋدا-ەكونوميكالىق ارىپتەستىك جانە ينۆەستيتسيا، كاسىپكەرلىك پەن ءتۋريزمدى دامىتۋ، جاستار ساياساتى مەن سپورت، دەنساۋلىق ساقتاۋ، اۋىل شارۋاشىلىعى، قاۋىپسىزدىك، دياسپور ماسەلەلەرى ت.ب. قامتيتىن 20 اسا جۇمىس توبى بار.

تمۇ اياسىندا تومەندەگىدەي ۇيىمدار بار:

- 1993 جىلى 12 شىلدەدە تۇركى حالىقتارى مادەنيەتىن رۋحاني جانداندىرۋ ءۇشىن قۇرىلعان تۇركسوي.
- 2008 جىلى 21 قاراشادا تۇركى ەلدەرى اراسىنداعى پارلامەنتارالىق بايلانىستى بەكەمدەۋ قۇرىلعان تۇركىپا (تۇركى مەملەكەتتەرى پارلامەنت اسسامبلەياسى).
- 2010 جىلدىڭ 25 مامىرىندا تۇركى الەمىن زەرتتەۋدىڭ حالىقارالىق عىلىمي-زەرتتەۋ ورتالىعى تۇركى اكادەمياسى استانا قالاسىندا قۇرىلدى.
- 2012 جىلدىڭ 23 تامىزىندا تۇركى حالىقتارىنىڭ مادەني ءام تاريحي مۇراسىن جانداندىرۋ، دامىتۋ جانە ناسيحاتتاۋعا باعىتتالعان جوبالاردى قولداۋعا ارنالعان تۇركى مادەنيەتى مەن مۇراسى قورى ومىرگە كەلدى.
- انكارادا بيىلعى جىلدىڭ 16 ناۋرىزىندا قۇرىلعان تۇركى ينۆەستيتسيالىق قورى جۇمىس ىستەيدى.

تمۇ مەرەكەلىك 10-شى سامميت بۇگىن 3 قازان كۇنى ەلوردامىز استانادا ءوز جۇمىسىن باستادى. وسى سامميت بارىسىندا كەلەسى توراعالىق ەتۋ وزبەكستانعا وتەدى.

بىزدەگى وتەتىن سامميتكە: ازەربايجان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتى ي.اليەۆ، قىرعىز رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتى س.جاپاروۆ، تۇرىك رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتى ر.ەردوگان، وزبەكستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتى ش.ميرزيوەۆ، ۆەنگريا پرەمەر-ءمينيسترى ۆ.وربان، حالك ماسلاحاتى توراعاسى گ.بەردىمۋحامەدوۆ، سونداي-اق، تمۇ باس حاتشىسى ك.ومۋراليەۆ، تۇركىپا باس حاتشىسى م.سۋرەيا ەر، تۇركىسوي باس حاتشىسى س.راەۆ، تۇركى اكادەمياسىنىڭ پرەزيدەنى ش.مۋستافاەۆ، تۇركى مادەنيەتى مەن مۇراسى قورىنىڭ پرەزيدەنت گ.ەفەنديەۆا، تۇركى ينۆەستيتسيالىق قورى پرەزيدەنتى ب.امىرەەۆ جانە تمۇ اقساقالدار كەڭەسىنىڭ توراعاسى ب.يىلدىرىمدار قاتىسۋدا.

وسى سامميتتە قابىلدانعان بىرقاتار قۇجاتتار:

1. استانا اكتىسى;
2. تۇركى مەملەكەتتەرى ۇيىمى 10-شى ءسامميتىنىڭ دەكلاراتسياسى;
3. وزبەكستان پرەزيدەنتى شاۆكات ميرزيوەۆتى «تۇركى الەمىنىڭ ەڭ جوعارعى وردەنىمەن» ماراپاتتاۋ تۋرالى مەملەكەتتەر باسشىلارىنىڭ شەشىمى;
4. تۇركى الەمىنىڭ قارجى ورتالىقتارى مارتەبەسىن بەرۋ تۋرالى مەملەكەتتەر باسشىلارىنىڭ شەشىمى;
5. تۇركى ىنتىماقتاستىعى ۇيىمدارىنىڭ جاڭا تۋلارىن قابىلداۋ تۋرالى شەشىم;
6. تاعايىنداۋلار تۋرالى مەملەكەتتەر باسشىلارىنىڭ شەشىمى;
7. ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىق ۇيىمىنا تۇركى مەملەكەتتەرى ۇيىمىنىڭ بايقاۋشى مارتەبەسىن بەرۋ تۋرالى شەشىم;
8. 6 اقپان – تابيعي اپاتتار قۇرباندارىن ەسكە الۋ جانە تۇركى مەملەكەتتەرى ۇيىمىنىڭ ىنتىماقتاستىعى كۇنى دەپ بەكىتۋ تۋرالى شەشىم;
9. تۇركى مەملەكەتتەرى ۇيىمى حاتشىلىعىنىڭ بيۋدجەتىن باسقارۋ ەرەجەسى تۋرالى شەشىم;
10. «تۇركى مەملەكەتتەرى ۇيىمى تۇراقتى وكىلدەرى جونىندەگى ەرەجەنى» ازىرلەۋ تۋرالى شەشىم;
11. تۇركى مەملەكەتتەرى ۇيىمىنا مۇشە مەملەكەتتەردىڭ ءتيىستى مەكەمەلەرى اراسىنداعى مەترولوگيا سالاسىنداعى ىنتىماقتاستىق تۋرالى حاتتاما;
12. تۇركى مەملەكەتتەرى ۇيىمىنىڭ 2023-2027 جىلدارعا ارنالعان كولىك بايلانىسى باعدارلاماسىن ىسكە اسىرۋ جونىندەگى بىرلەسكەن ءىس-شارالار جوسپارى (جول كارتاسى).

Abai.kz