ادام زەردەسى ەستە ساقتاۋعا دا ۇيرەتەدى، ۇمىتتىرۋعا دا بەيىمدەيدى. ادەبيەت سالاسىن¬داعى نوبەل سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى ناگيب ماحفۋزدىڭ «ادامداردىڭ ەسكە ساقتاۋى ناشار» دەگەنى وسىدان شىعار.
ءبىز دە بۇگىنگى قازاقستاننىڭ تاماشا تابىستارىنا تامسانامىز دەپ، تاۋەلسىز مەملەكەت قۇرۋ ءىسىنىڭ قالاي باستالعانىن ۇمىتىپ كەتىپ جاتامىز.
ال شىنىندا، جيىرما جىل بۇرىنعى قادامدارىمىز الەمنىڭ اۋزى دۋالى ساراپشىلارىنىڭ ويىنا ەشقانداي وپتيميزم ۇيالاتقان جوق ەدى. ولار تاۋەلسىز دامۋدىڭ كەلەشەگى جوق ەكەنىنە عىلىمي نەگىزدە دالەلدەمەلەر كەلتىردى.
ولاردىڭ ءمىنسىز وي-قيسىندارىندا ءبارى ەسكەرىلگەن سياقتى ەدى. حالىق قۇرىلىمى جاعىنان – ەتنوستىق جانە ءدىني قايشىلىقتار ورتاسىمىز. ەكونوميكا جاعىنان – جالپىوداقتىق تەتىكتىڭ ءبىر بولىگىمىز. گەوگرافيالىق جاعدايى¬مىز جاعىنان – الەمدىك كولىك جولدارىنان اۋلاقتا جاتقان تۇتاس انكلاۆپىز. گەوساياسي جاعىنان – ءىرى دەرجاۆالار مەن تۇراقسىزدىق وشاقتارىنىڭ قورشاۋىنداعى حالىق از قونىستانعان ءوڭىرمىز.
ءبىر سوزبەن ايتقاندا، كارتادا بار، ومىردە جوق، قالىپتاسپاعان مەملەكەتتەر لاگەرىنەن ەدىك.
بۇل بولجام نەگە ورىندالمادى؟
ويتكەنى، ولاردىڭ وي-تۇجىرىمدارىندا ەڭ باستى نارسە – ۇلتتىڭ ادامي الەۋەتى مەن كوشباسشىسىنىڭ ساياسي ەرىك-جىگەرى ەسكەرىلمەدى. بۇلار ەلەۋسىز ولشەمدەر رەتىندە ەسەپكە الىنبادى.

ادام زەردەسى ەستە ساقتاۋعا دا ۇيرەتەدى، ۇمىتتىرۋعا دا بەيىمدەيدى. ادەبيەت سالاسىن¬داعى نوبەل سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى ناگيب ماحفۋزدىڭ «ادامداردىڭ ەسكە ساقتاۋى ناشار» دەگەنى وسىدان شىعار.
ءبىز دە بۇگىنگى قازاقستاننىڭ تاماشا تابىستارىنا تامسانامىز دەپ، تاۋەلسىز مەملەكەت قۇرۋ ءىسىنىڭ قالاي باستالعانىن ۇمىتىپ كەتىپ جاتامىز.
ال شىنىندا، جيىرما جىل بۇرىنعى قادامدارىمىز الەمنىڭ اۋزى دۋالى ساراپشىلارىنىڭ ويىنا ەشقانداي وپتيميزم ۇيالاتقان جوق ەدى. ولار تاۋەلسىز دامۋدىڭ كەلەشەگى جوق ەكەنىنە عىلىمي نەگىزدە دالەلدەمەلەر كەلتىردى.
ولاردىڭ ءمىنسىز وي-قيسىندارىندا ءبارى ەسكەرىلگەن سياقتى ەدى. حالىق قۇرىلىمى جاعىنان – ەتنوستىق جانە ءدىني قايشىلىقتار ورتاسىمىز. ەكونوميكا جاعىنان – جالپىوداقتىق تەتىكتىڭ ءبىر بولىگىمىز. گەوگرافيالىق جاعدايى¬مىز جاعىنان – الەمدىك كولىك جولدارىنان اۋلاقتا جاتقان تۇتاس انكلاۆپىز. گەوساياسي جاعىنان – ءىرى دەرجاۆالار مەن تۇراقسىزدىق وشاقتارىنىڭ قورشاۋىنداعى حالىق از قونىستانعان ءوڭىرمىز.
ءبىر سوزبەن ايتقاندا، كارتادا بار، ومىردە جوق، قالىپتاسپاعان مەملەكەتتەر لاگەرىنەن ەدىك.
بۇل بولجام نەگە ورىندالمادى؟
ويتكەنى، ولاردىڭ وي-تۇجىرىمدارىندا ەڭ باستى نارسە – ۇلتتىڭ ادامي الەۋەتى مەن كوشباسشىسىنىڭ ساياسي ەرىك-جىگەرى ەسكەرىلمەدى. بۇلار ەلەۋسىز ولشەمدەر رەتىندە ەسەپكە الىنبادى.
سكەپتيكتەردىڭ قاتەلىگى دە وسىندا ەدى. الەم¬دىك ساياسي ساۋەگەيلەردىڭ تەورياسىن قازاقستاندىقتاردىڭ ءومىر تاجىريبەسى تاس-تالقان ەتتى. ءتۇرلى بولجامدار مەن جاعدايلارعا قاراماستان، ءبىز ءالسىز تۇستارىمىزدىڭ ءبارىن ارتىقشىلىققا اينالدىرا الدىق. بۇلار ءبىزدىڭ سەنىمسىزدىكتىڭ اعىندى وتكەلىنەن وتۋگە مۇمكىندىك بەرەتىن تىرەكتەرىمىزگە اينالدى.

كۇشىمىز – جاۋاپكەرشىلىكتە

بارلىق وزگەرىستەردىڭ وزەگى مەملەكەتتىلىكتىڭ قالىپتاسۋىنا نەگىزدەلگەن ەدى. ءبارىن دە جاڭادان باستاۋعا تۋرا كەلدى. ويتكەنى، بىزدە نە ەگەمەن دەموكراتيالىق رەسپۋبليكاعا، نە نارىقتىق ەكونوميكاعا مۇلدە ساي كەلمەيتىن كەڭەستىك اپپاراتتىڭ قالدىقتارى عانا بار ەدى.
«مىقتى مەملەكەت» ۇعىمىن ءار ەل ارقالاي تۇسىنەدى. قازاقستان بۇل جاعىنان «كۇتۋشى-مەملەكەتكە» دە، «پوليتسەي-مەملەكەتكە» دە اينالعان جوق.
ءبىز ءۇشىن مىقتىلىق دەگەنىمىز – ەڭ الدىمەن، جاۋاپكەرشىلىك. باسقارۋدىڭ ءمىنسىز قۇرىلىمى بولمايدى. الايدا، قازاقستان مەملەكەتى ەشقاشان، ءتىپتى ەڭ قيىن كەزدە دە ازاماتتارىن تاستامادى. مەملەكەت ەلدىڭ دامۋىنا قا¬جەتتى تانىمال ەمەس شەشىم قابىلداۋدا وزىنە جاۋاپكەرشىلىك الۋدان قورىققان جوق.

بىرلىگىمىز – ارالۋاندىقتا

جاڭا تاريحتان ەتنوستىق ارالۋاندىق جاعدايىنداعى تابىستى مەملەكەتتىك قۇرىلىستىڭ مىسالىن تابۋ قيىن. وسى كۇنگە دەيىن ۇلتتىق ماسەلەنى شەشۋدىڭ تەك ەكى-اق ءتاسىلى بولدى. ەتنوستار نە امەريكالىق ۇلگىدەگى ورتاق «قورىتۋ قازانىندا» ارالاسىپ جاتادى، نە بۇرىنعى كەڭەستىك ەلدەردىڭ بىرقاتارىنداعى سەكىلدى تيتۋلدىق ۇلت بولە-جارا دارىپتەلەدى.
قازاقستان ءوز حالقىنىڭ بىرەگەي قۇرىلىمىن الگىندەي قالىپقا سالۋعا تىرىسپاي، وزىندىك جەكە ۇلگىسىن جاسادى. ول ارالۋاندىقتى بۇزعان جوق، كەرىسىنشە، بىرلىگىمىزدىڭ ىرگەتاسى ەتىپ قالادى. ءبىز ءوزىمىزدى ءبىرتۇتاس ەلدىڭ ازاماتى رەتىندە سەزىنەمىز، بىراق تاريحي تامىرىمىزدى، مادەني ەرەكشەلىگىمىزدى، ءتىلىمىزدى ۇمىتپايمىز.

ەركىندىگىمىز – كەلىسىمدە

مەملەكەتتىڭ دىنگە جانە كەرىسىنشە، ءدىننىڭ مەملەكەت ىسىنە بەلسەندى ارالاسۋ ارەكەتى بەيبىت تىرشىلىكتىڭ بەرەكەتىن كەتىرە جازداعانىن بۇگىندە مويىنداۋعا بولادى.
حالىقتىڭ دانالىعى، كوشباسشىنىڭ كورەگەندىگى ءبىزدى مۇنداي قاتەردەن ساقتاپ قالدى. ءومىردىڭ قالىپتى نورماسىنا اينالعان ءدىني ءتوزىم¬دىلىك ەڭ وسال سالاداعى تۇراقتىلىقتى ساقتاۋعا مۇمكىندىك بەردى. ءبىزدىڭ ەلىمىزدەگى ءدىني ەركىندىك دەكلاراتسيالار مەن زاڭداردىڭ ماتىنىندە ەمەس، ءاربىر تۇرعىننىڭ جۇرەگىندە ورنىققان.
ءبىزدى قيىن سىناقتاردان الىپ وتكەن تاجىريبەمىز ءوزىمىز ءۇشىن عانا قۇندى بولعان جوق. قازاقستان كونفەسسياارالىق ۇنقاتىسۋدىڭ الەمدىك ورتالىقتارىنىڭ بىرىنە اينالدى.

ابىرويىمىز – يگىلىكتە

قازىرگى الەمدە كوپتەگەن مەملەكەت بىردەن بارىنە قول جەتكىزۋگە ۇمتىلۋدىڭ قۇربانى بولدى.
بەرىك ەكونوميكالىق تىرەك قالىپتاستىرىپ الماي تۇرىپ، ساياسات ويىنىن ويناۋ قارجىلىق، الەۋمەتتىك جانە اقىرىندا مورالدىق بانكروتقا ۇرىندىراتىن جول ەكەنى – تالاي سىننان وتكەن جايت. بۇل تىرەك بولماسا، ناعىز ەركىندىكتىڭ ورنىن قۇر قيال مەن ءتۇڭىلۋ سەزىمى باساتىن بولادى. تەك قۋاتتى ەكونوميكا عانا قوعامنىڭ ءوز جولىن تابۋىنا مۇمكىندىك تۋعىزادى.
قازاقستان و باستا ءوز باسىمدىقتارىن ءدال ايقىنداپ الدى. ءبىز كۇن تارتىبىندە ازاماتتاردىڭ باقۋاتتى تۇرمىسىن ءبىرىنشى ورىنعا قويدىق. پرەزيدەنت ءوز حالقى الدىندا ادالىن ايتتى: تەك تۇرمىس دەڭگەيىن ارتتىرۋ عانا ساياسي وزگەرىستەرگە نەگىز بولا الادى.

قاۋىپسىزدىگىمىز – اشىقتىقتا

ءبىزدىڭ كارتاداعى ورنىمىز قانداي؟ ءبىز – الەمنىڭ كولىك جولدارىنان الشاق جاتقان ەۋرازيانىڭ ورتا تۇسىنداعى وراسان زور انكلاۆپىز.
شىن مانىسىندە ءبىز كىمبىز؟ قالىپتاسىپ كەلە جاتقان وڭىرلىك دەرجاۆامىز، الەمدىك قوعامداستىقتىڭ قۇرمەتتى مۇشەسىمىز، يادرولىق قارۋسىزدانۋ ۇدەرىسىنىڭ كوشباسشىسىمىز.
بۇل – تەڭگەرىمدى، دەربەس سىندارلى سىرتقى ساياساتتىڭ ناتيجەسى. ءبىزدىڭ ەلىمىز بىرەۋگە قارسى تۇرۋ ءۇشىن دوس بولمايدى. ونىڭ گەوساياسي جاعدايى پوپۋليزممەن اينالىسۋعا جانە ءبىر ساتتىك پايدانىڭ سوڭىنا تۇسۋگە مۇمكىندىك بەرمەيدى. سوندىقتان قازاقستان بارلىق نەگىزگى سەرىكتەستەرمەن جانە بارلىق تاراپتارمەن جاقسى قارىم-قاتىناستا.
حالىقارالىق ىستەردەگى جۇيەلى جانە سىندارلى ۇستانىمىمىز بۇكىل الەمدە بىزگە ناعىز بەدەل الىپ بەردى.

تاۋەلسىزدىگىمىز – سەرىكتەستىكتە

ءبىز تاريحي تاڭداۋ الدىندا تۇردىق: قاتەرلەرى مەن مۇمكىندىكتەرى بار ۇلكەن الەمنىڭ بولشەگى بولا وتىرىپ، ەكونوميكالىق باسەكەلەستىك ءۇشىن اشىق بولامىز نەمەسە الەمدى ءدۇر سىلكىندىرىپ جاتاتىن توسىن وقيعالار ءبىزدى اينالىپ وتەدى دەگەن ۇمىتپەن ءوز شەكارامىزدى قىمتاپ الىپ، توماعا-تۇيىق كۇيدە قالامىز. ەكىنىڭ ءبىرى. بىراق،  قازاقستان پروگرەسس جولىن تاڭدادى.
ءبىزدىڭ ەل وڭىردەگى ينتەگراتسيالىق ۇدەرىستەرگە جاي قاتىسىپ قانا قويماي، وعان كوشباسشىلىق ەتۋدە. پراگماتيكالىق ماقساتتارىمىزعا قول جەتكىزۋ ءۇشىن مۇنىڭ ومىرلىك ماڭىزى بار. ينتەگراتسيانىڭ تۇپكى ءمانى – قازاقستان ءۇشىن ءىرى دەرجاۆالارمەن تەڭ دارەجەدە ديالوگ وتكىزىپ، ۇلتتىق مۇددەلەرىن قورعايتىن الاڭ قالىپتاستىرۋ.

بولاشاعىمىز – بۇگىندە

قازاقستان ءاردايىم دامۋدىڭ جاڭا جولدارىن ىزدەپ، ۇزاق مەرزىمدى جوسپاردى باسشىلىققا الىپ كەلەدى. بۇل – اسقان قاجەتتىلىك. شاعىن ەل رەتىندە ءبىز الداعى بىرنەشە قادامدى كورە بىلۋگە ءتيىسپىز. بولاشاقتىڭ قامىن ويلاساق قانا، بۇگىن ارتتا قالىپ قويمايمىز.
قاشاندا، ءتىپتى ەڭ قيىن كەزدە دە كىنالىلەردى ەمەس، جاڭا مۇمكىندىكتەردىڭ جولدارىن ىزدەگەن ءجون. ۇزاق مەرزىمگە ارنالعان، ناتيجەسى بىردەن پايدا اكەلمەيتىن شەشىم قابىلداۋدان قورىقپاۋ كەرەك.
پرەزيدەنتتىڭ جاس قازاقستاندىقتاردىڭ قامىن ويلاۋى – ءاردايىم بولاشاقتى ويلاۋدىڭ كورىنىسى. جالپى ادام كاپيتالىنا، جاس بۋىنعا جۇمسالعان يگىلىكتەردىڭ بارلىعى – ەل بولاشاعىنا سالىنعان ينۆەستيتسيالار.

* * *

نۇرسۇلتان نازارباەۆ بۇل جەتى تىرەككە ەڭ قيىن كەزەڭدە – تاۋەلسىزدىكتىڭ العاشقى جىلدارىندا سۇيەندى. ولاردى تاڭداۋعا جاس مەملەكەتتىڭ بەرىكتىگىنىڭ الەۋەتى جانە ونىڭ بۇدان ارعى بۇكىل تاعدىرى بايلانىستى بولدى.
«جەتى تىرەك» تۇجىرىمداماسى جايما-شۋاق جاعدايدا ەمەس، ويلانۋعا ءتىپتى از ۋاقىت بەرىلگەن، ال قاتەلەسۋگە مۇلدە مۇمكىندىك قالدىرماعان وقيعالاردىڭ بۋىرقانعان اعىسى بارىسىندا ومىرگە كەلدى. ول ءومىردىڭ وزىنەن الىنعان ناقتى ساياساتتىڭ ىسكە اسىرىلۋى بولدى.
سول تاريحي ساتتە مەملەكەت باسشىسى حالقىمىزدىڭ دۇنيەتانىمىنىڭ تۇپكى ءمانىن تاپ باسىپ، ونىڭ ەڭ اسىل قاسيەتتەرىنە جۇگىندى.
«جەتى تىرەكتىڭ» مىزعىماۋىنىڭ جانە بەكەم بولا ءتۇسۋىنىڭ قۇپياسى وسىندا. بۇل – تابىستىلىقتىڭ جاي عانا تاريحى ەمەس، قازاقستاننىڭ دامۋىنا ءالى دە ۇزاق ۋاقىت نەگىز بولا بەرەتىن امبەباپ قاعيدا.
نازارباەۆتىڭ «جەتى تىرەگى» ءاردايىم حالىقتىڭ جادىندا قالاتىنىنا جانە تاۋكە حاننىڭ «جەتى جارعىسىنىڭ»، اتاتۇرىكتىڭ «التى جەبەسىنىڭ» قاتارىن تولىقتىراتىنىنا سەنىمدىمىن.

داۋرەن اباەۆ،
قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتىنىڭ
كەڭەسشىسى – ءباسپاسوز حاتشىسى.
Abai.kz