كەڭەس وداعىنىڭ تارالۋىنىڭ ءسال عانا الدىندا، بىرنەشە جىل بۇرىن، 1986 جىلدىڭ جاپىراعى سارعايعان قازان ايىندا، قىرعىز ەلىنىڭ قازىرگى بىشكەك قالاسىنا (سول كەزدەگى فرۋنزە) تاياۋ ورنالاسقان شولپان-اتا قالاسىنىڭ مانىنداعى الا-ارشا اۋماعىندا (ىستىق كول جاعاسى) الەم مويىنداعان ۇلى جازۋشى شىڭعىس ايتماتوۆتىڭ مۇرىندىق بولۋىمەن، شارتاراپتىڭ ەل تانىعان ادەبيەت پەن مادەنيەتتىڭ بەلگىلى قايراتكەرلەرى: جازۋشىلار جانە اقىندار، فيلوسوفتار، سونداي-اق، وزگە دە تانىمال ادەبيەت مايتالماندارى قاتىسقان، سول ءبىر كەزدەگى تاريحي وقيعاعا سانالاتىن، «ىستىق كول فورۋمى» ءوتتى.

بۇل ايگىلى دە داقپىرتى الىسقا كەتكەن فورۋمعا: امەريكالىق قوعام قايراتكەرى جانە عالىم فيلوسوف، فۋتۋرولوگ، پۋبليتسيست، ەرلى-زايىپتى توففلەرلەر، ريم كلۋبىنىڭ پرەزيدەنتى الەكساندر كينگە (ۇلىبريتانيا), درامماتۋرگتەر ارتۋر ميللەر، دجەيمس بولدۋين، كلود سيمون جانە باسقا دا اسىل ءسوزدىڭ شەبەرلەرى قاتىستى.

فورۋمعا قاتىسقان ون التىعا جۋىق ادەبيەت پەن مادەنيەتتىڭ ۇلى تۇلعالارى، بۇل عيبراتى مول، ءمان-ماعىناسى زور فورۋمدى بۇدان كەيىنگى جىلداردا ءوز ەلدەرىندە كەزەكپە-كەزەك وتكىزۋگە تىلەك ءبىلدىردى. بىراق، وسى كەزدەسۋ بولاردىڭ الدىندا، فورۋمعا قاتىسۋشىلارمەن كەڭەس وداعى ورتالىق پارتيا كوميتەتىنىڭ باس حاتشىسى ميحايل سەرگەەۆيچ گورباچەۆ ءوز رەزيدەنتسياسىندا كەزدەسۋ وتكىزەدى. باسقوسۋدا الەمنىڭ ءار تۇكپىرىنەن جينالعان قوعام جانە ادەبيەت مايتالماندارى م.س.گورباچەۆقا قازىرگى وركەنيەتتى الەممەن، سونداي-اق، دامىعان جانە دامۋ ۇستىندەگى مادەنيەت تۋرالى ءوز ويلارىن، پىكىرلەرىن جەتكىزدى.

جارتى كۇنگە سوزىلعان بۇل كەزدەسۋدە جاڭا ويلارمەن قاتار، العىر دا وتكىر پىكىر تالاستار كوتەرىلىپ، ءبىراز پروبلەمالار ورتاعا سالىندى. م.س.گورباچەۆ ءوزىنىڭ ەۋرازيا كەڭەستىگىندە باستاپ كەتكەن قايتا قۇرۋ جاعدايىنىڭ وتە كۇردەلى ءجۇرىپ جاتقاندىعىن ايتا كەلە، الداعى كەزەڭدە كەڭەس وداعىنىڭ قۇرامىنا كىرەتىن رەسپۋبليكالاردىڭ دەربەستىگىنە كوڭىل بولىنەتىندىگى، سونداي-اق، ولارعا ايتارلىقتاي ىشكى دەربەستىگىن بەرۋ جوسپارعا الىنىپ وتىرعاندىعى جانە وسىلارعا قوسا، كەڭەس قارۋلى كۇشتەرىنىڭ بەلگىلى مولشەردە قىسقاراتىندىعى جونىندە العاش رەت وسى كەزدەسۋگە كەلگەندەردىڭ الدىندا ايتقان ەدى.

شىنىمەن دە، كەيىننەن م.س.گورباچەۆ، الەمگە بەلگىلى تۇلعالاردىڭ الدىندا وسى ايتىلعان سوزدەرىن قالاي دەسەك تە ىسكە اسىرا ءبىلدى. سول تۇستاعى تاريحي وقيعاعا سانالاتىن «ىستىق كول فورۋمىنىڭ» قالاي وتكەندىگىن، م.س.گورباچەۆتىڭ كەزدەسۋ كەزىندە سويلەگەن ءسوزىن جانە سوعان قوسارىمىز، فورۋمعا قاتىسۋشى قايراتكەرلەردىڭ ماعىناسى تەرەڭ ايتقان پىكىرلەرىن زەردەلەپ وقي وتىرا، سول اراداعى جاسالعان باياندامالاردىڭ سالماعى مەن ولاردىڭ كوتەرگەن جۇكتەرىنىڭ شىنىندا دا ادامزات بالاسىنا كەرەمەتتەي جاڭالىق ەكەندىگىن ۇعىناسىڭ جانە جاڭا زاماننىڭ تۋىنداپ كەلە جاتقاندىعىن كورە بىلەسىڭ، تۇسىنەسىڭ.

ىستىق كول جاعاسىندا وتكەن بۇل فورۋمنىڭ ەڭ نەگىزگى العا قويعان ماقساتى – شارتاراپتى مەكەن ەتكەن ادام بالاسىنىڭ ءومىرىنىڭ قانشالىقتى قىمباتتىعىن جانە ولاردىڭ مىڭداعان جىلعى توككەن تەرى مەن سىڭىرگەن ەڭبەگىنىڭ ارقاسىندا قازىرگى جەتكەن وركەنيەتتى مادەنيەتىن، سونداي-اق، اقىل-ويدىڭ ومىرگە اكەلگەن جاڭا تەحنولوگيالارىن قالايدا ساقتاپ قالۋ، دامىتۋ جانە بولاشاقتاعى كەلەر ۇرپاقتى بەيبىت زامانمەن قامتاماسىز ەتۋ جايى ءسوز بولعاندىعىن اڭعارامىز.

بۇل، ايتارى بار، كوتەرگەن جۇگى سالماقتى «ىستىق كول فورۋمى» زامانىمىزدىڭ ۇلى جازۋشى شىڭعىس ايتماتوۆتىڭ باستاماسىمەن قىرعىز ەلىندە ۇيىمداستىرىلسا، ونىڭ جالعاسى رەتىندە، قاتىسۋشىلاردىڭ ءبىرى پيتەر ۋستينوۆتىڭ ۇسىنىسىمەن، كەلەسى كەزدەسۋ جەنەۆا قالاسىندا وتكىزىلۋ بەلگىلەنگەن ەدى.

تۇرىك جازۋشىسى ياشار كەمالدىڭ وتىنىشىمەن، ودان كەيىنگى كەزدەسۋلەردىڭ ءبىرى ستامبۋلدا وتكىزىلمەك بولىپ شەشىلەدى. بۇعان قوسا، فورۋمعا قاتىسۋشى كورنەكتى عالىم، ساڭلاق اقىن، ديپلومات فەدەريكو ءمايوردىڭ تالاپ-تىلەگىمەن، بەرەرى مول، مارتەبەسى جوعارى بۇل كەزدەسۋدىڭ تاعى ءبىر كەزەكتى جينالىسى يسپانيانىڭ گرانادە قالاسىندا ۇيىمداستىرۋ جوسپارعا الىنعان بولاتىن.

وسى، كەزىندە بولىپ وتكەن «ىستىق كول فورۋمىنىڭ» جازبالارىن ۇڭىلە وقىي كەلە، وسىنداي ءمانى زور، ماعىناسى تەرەڭ، الەمنىڭ ادەبيەت پەن مادەنيەتتە ءىرى جەتىستىكتەرگە جەتكەن قايراتكەرلەرىن جيناپ، ەلوردامىزدىن تورىندە وركەنيەتتى زامانعا ارنالعان عىلىمي، مادەني جانە ادەبي كونفەرتسيالار وتكىزۋگە بولار ەدى-اۋ دەپ ويلايمىز. بۇعان ارينە، قازاق بيلىگى تارتىنباي اتسالىسسا ءجون-اق ەدى. ەلىمىزدىڭ ابىرويى شارتاراپقا ايگىلەنىپ، بەدەلىنىڭ ارتا بەرەرى ءسوزسىز.

بەيسەنعازى ۇلىقبەك،

قازاقستان جۋرناليستەر وداعىنىڭ مۇشەسى

Abai.kz