قۇرمەتتى ەرمۇرات باپيۇلى!

ءبىز، قازاقستان قوعامىنىڭ ازاماتى، فيلوسوف، ءدىنتانۋشى عالىمدار رەتىندە قازاقستان رەسۋبليكاسىنداعى يسلامدىق ءدىني-پسيحولوگيالىق كليماتقا الاڭداۋشىلىق بىلدىرەمىز!

ءسىزدىڭ وسى احۋالعا قاتىستى قوزعاپ جۇرگەن ماسەلەلەرىڭىز، سۇحباتتارىڭىز ت.ب. تولىقتاي حاباردامىز جانە وعان قولداۋ بىلدىرەمىز، ايتقان پىكىرلەرىڭىز بەن قوزعاعان ماسەلەلەرىڭىزدىڭ وتە وزەكتى ەكەندىگىنە ەش كۇمان جوق.

قازىرگى قازاقستانداعى يسلام دىنىنە قاتىستى جاعداي بارىنشا كۇردەلى جانە بۇل الدىن-الۋ شارالارىن زاڭدىق-قۇقىقتىق، ساياسي-يدەولوگيالىق نەگىزدە جۇرگىزۋدى قاجەت ەتەتىن جاعىمسىز ماندەگى قۇبىلىس بولىپ وتىر.

بەلەڭ الىپ وتىرعان سالافيتتىك، مادحاليتتىك، قۇرانيدتىك ت.ب.  راديكالدى قوزعالىستار ەلىمىزگە دەندەپ ەنىپ، جاستاردىڭ پسيحولوگياسىنا كەرى اسەر ەتۋ ۇستىندە.

ەلىمىزدەگى كەيبىر ءدىني ادامدار تاراپىنان: «حانيفيتشىلدىك اتىن جامىلعان – سالافيزم»، «يسلامداندىرۋ اتىن جامىلعان – ارابتاندىرۋ»،  «شاريعات اتىن جامىلعان – انتيقازاقشىلدىق»، «ءدىني ساۋاتتاندىرۋ اتىن جامىلعان – عىلىمعا، ونەرگە دەگەن قارسى شىعۋشىلىق»، «ناماز وقۋ اتىن جامىلعان – زۇلىمدىققا دا الىپ بارا الاتىن ادامعا شەكسىز ەركىندىك بەرۋشىلىك»، «ساداقا مەن قايىرىمدىلىق اتىن جامىلعان – ءدىني كاسىپكەرلىك»، «ءدىنتانۋشى اتىن جامىلعان – ميسسيونەرلىك»،  «كوزىن اشۋ اتىن جامىلعان – سانانى تۇمشالاۋشىلىق»، «ءدىني تولەرانتتىلىق اتىن جامىلعان – تەرىس پيعىلمەن ىشتەن تىنۋ»، «تاريحي تۇلعالاردى ايگىلەۋ اتىن جامىلعان – تەك ءدىندى قورعاۋشىلىق»، «يمام اتىن جامىلعان – اۋليە سەزىنۋ»، «مولدا اتىن جامىلعان – كۇنكورۋشىلىك پەن پەندەشىلدىك»، «ۋاعىز اتىن جامىلعان – پيارشىلدىق پەن تانىمالدانۋ، مانيپۋلياتسيا مەن الداۋ»، «حيدجاپشىلدىق اتىن جامىلعان – جالەپشىلدىك»، «تالاق اتىن جامىلعان – دونجۋاندىق»، «ءپاتۋا اتىن جامىلعان – ءدىني مونوپوليا»، «اللا اتىن جامىلعان – ۇرەي تۋدىرۋ، قورقىتۋ، قۇلدىق سانا ورناتۋشىلىق»، «جۇماق اتىن جامىلعان – ومىرگە بەلسەندىلىكتى جويۋشىلىق پەن پەسسيميزم ورناتۋ»، «ءدىني اعارتۋشىلىق اتىن جامىلعان – دۇمشەلىك»، «زايىرلىلىق اتىن جامىلعان – «اشىق ۋاعىزدىڭ جاڭا فورماسى مەن جاڭا مۇمكىندىكتەرىن جاساۋ»، «ءدىنتانۋ اتىن جامىلعان – يسلامتانۋ»، «كاپىر اتىن جامىلعان – ەل تۇتاستىعىنا ىرىتكى سالۋ»، «ەركەكتىڭ قابىرعاسىنان جاراتىلعان اتىن جامىلعان – ايەلدەردى قورلاۋ»   ت.ب. بەلەڭ الىپ كەلە جاتقاندىعى جاسىرىن ەمەس.

ءبىز قازىرگى يسلام ءدىنىن نەگىزگە العان جات باعىتتاعى راديكالدى توپتاردىڭ شەت ەلدەن قارجىلاندىرىلۋى سياقتى ىرگەلى ساياسي-يدەولوگيالىق ماقسات قويعان ماعلۇماتتارعا ناقتى دايەكتەمەمىز بەن دالەلدەرىمىز بولماعاندىقتان، تەك زەرتتەۋشى عالىمدار رەتىندە قارجىلاندىرۋ كوزدەرى ماسەلەسىنە تەرەڭ بويلاي المايمىز.

بۇل تۇستاعى ماڭىزدى ماسەلە، ءدىني زايىرلىلىق، ءدىني توزىمدىلىك قاعيدالارىنىڭ بۇرمالانۋىنىڭ ءوزى جاسىرىن، استىرتىن تۇردە جۇزەگە اسىپ كەلەدى. ويتكەنى، بۇل ۇدەرىس جاپپاي بەلەڭ العاندىعى سونشالىق،  رەسپۋبليكا اۋماعىنداعى يسلامدىق ءدىني تانىمدى تۇتاس قامتىعان دەۋگە دە بولاتىن سياقتى. شىندىعىندا، (جۇمسارتىپ ايتقاندا) كەيبىر قمبد وكىلدەرى مەن باسشىلارى،  يمامدار مەن «مولدالار ينستيتۋتى» تۇتاستاي العاندا، كوپ جاعدايدا ءدىني زايىرلىلىقتان ادا جانە مۇمكىندىكتەرى بولسا، ءدىن سالاسىنداعى ارابتاندىرۋ عانا ەمەس، حاليفات ورناتۋدى كوكسەيتىن پيعىلدارمەن قارۋلانىپ وتىرعاندىعى دا شىندىق.

ويتكەنى، ءبىزدىڭ كوپ جىلعى پراكتيكالىق زەرتتەۋلەرىمىز (اڭگىمەلەسۋلەر، سىرتتان باقىلاۋلار) ناتيجەسى بويىنشا، «زايىرلى» دەپ اتاۋعا بولاتىن ەشقانداي دا يمامدى كەزدەستىرە الماعاندىعىمىز بولىپ وتىر.

ءبىرىنشى قاتەر, ولاردىڭ اقپارات قۇرالدارىنداعى ءدىني يدەولوگيا مەن ناسيحاتتار، ءتىپتى، قمبد «عۇلامالار كەڭەسى» شىعارعان ءپاتۋالار ت.ب. تۇتاستاي دەرلىك جات باعىتتاعى ءدىني اعىمداردىڭ ۇستانىمدارىنا ىڭعايلاستىرىلعاندىعىندا بولىپ وتىر. سايىپ كەلگەندە، مىڭداعان جىلدار بويى قالىپتاسقان، تاجىريبە سىناعىنان وتكىزىلگەن، ءومىر ءسۇرۋدىڭ يگىلىكتى جانە «دۇرىس» قاعيداتتارى بولىپ سانالعان ادەت-عۇرىپ پەن سالت-ءداستۇر ينستيتۋتىمىزعا، ۇلتتىق ونەرىمىزگە، ۇلتتىق دىلىمىزگە، ۇلتتىق كودىمىزعا دەگەن اگرەسسياشىل شابۋىلدار ۇدەپ كەلەدى. اشىق شابۋىلداردى ساناماعاندا، «شابۋىلداعىسى كەلەتىن پيعىلدار» دا بۇل تۇستا سونشالىقتى ماڭىزدى بولىپ وتىر.

سالافيزم، قۇرانيدتتەر، ۋاحابشىلدىق ت.ب. پيعىلدارى اشىق بولاتىن انتيقازاقشىلدىق كۇرەسكەرلەر بولسا، سونىمەن قاتار، تۇتاس يسلامدىق ينستيتۋتتىڭ جابىق، كۇڭگىرتتەۋ،  جاسىرىن جۇرگىزىلەتىن وزدەرىن «زايىرلى» دەپ باعالايتىن قمبد وكىلدەرى تاراپىنان بولىپ وتىرعان ناسيحاتتار وعان كۋا بولا الادى.

بۇل ءبىزدىڭ بارلىق دىنگە قاتىستى باق-ىنداعى اقپاراتتارعا كوپ جىلدىق كونتەنت-اناليزدىك زەرتتەۋلەر جۇرگىزۋىمىزدىڭ ناتيجەسىنەن تۋىنداعان وي-پىكىرلەر.

ەكىنشى ءبىر قاتەرلى قىرى, تەولوگ، ءدىني ماماندار، ءدىن سالاسىمەن شۇعىلداناتىن ءدىنتانۋشى عالىمداردىڭ كوپشىلىگى ءدىني اپالوگەتيكامەن ء(دىندى اقتاپ الۋشىلار), ءدىني ناسيحاتتارمەن، ءدىني ۋاعىزدارمەن بەلسەندى تۇردە شۇعىلدانۋعا قاراي بەت بۇرعان. ولار يسلام ءدىنىنىڭ عىلىمي جاقتارىنا ەمەس، ونىڭ ناسيحاتتىق-يدەولوگيالىق قىرىنا ماڭىز بەرەدى جانە وزدەرى ونىڭ پراكتيكتەرىنە دە اينالىپ ۇلگەرگەن، ءسويتىپ،  «زاڭسىز ميسسيونەرلىك قىزمەت» اتقارىپ كەلەدى. ولار وزدەرىنىڭ اتاق-جوندەرىن وڭتايلى پايدالانا وتىرىپ، وتاندىق تاريحتى، ۇلتتىق مادەنيەت تاريحىن، ۇلتتىق ونەردى بۇرمالاپ ءتۇسىندىرىپ، تۇتاس قازاق رۋحانياتىن يسلامداندىرۋعا (ارابتاندىرۋ) بەلسەنە كىرسكەندىكتەرى دە بايقالادى.

ولاردىڭ ەڭبەكتەرى شىندىعىندا «عىلىمي» ەمەس (كۆازيناۋكا), ۇگىت ناسيحاتتاردان قۇرالىپ، جاستاردى فاناتتىققا باۋليدى. ال بيلىك باسىنداعىلار وزدەرى ءدىنتانۋشى-تەولوگ، يسلامتانۋشى مامان بولماعاندىقتان، ولاردىڭ بۇل كوزقاراستارىنا، يدەيالارىنا سەنىپ قالۋى دا مۇمكىن.

ءۇشىنشى ءبىر قاتەرلى قىرى – ءدىني ءبىلىم بەرۋ ورىندارىنداعى ءدىني فاناتتىققا باۋلۋ ۇدەرىسى. ول قاراپايىم مەكتەپتە وقىتىلاتىن  «ءدىنتانۋ» (قازىر ءدىنتانۋ جانە زايىرلىلىق) پانىنەن باستاۋ الادى. باستاپقىدا بۇل ءپان ءدىني ساناداعى توزىمدىلىك پەن زايىرلىلىقتى وقىتۋدى ماقسات ەتسە، قازىر كەرىسىنشە، ءدىني فاناتىققا ناسيحاتتاۋدىڭ قۇرالىنا اينالعان. مەكەپتەگى بۇل پاننەن ساباق بەرەتىن مۇعالىمدەردىڭ  ءدىني ءبىلىمىنڭ تايىزدىعىمەن قاتار، وزدەرىنىڭ ءبىلىپ-بىلمەي جۇرگىزىپ وتىرعان فاناتتىق پەن اسىرەدىنشىلدىكتى ۇيرەتۋگە دەگەن قۇشتارلىقتارى دا بايقالادى.

ونى ءبىز كەيبىر مەكتەپتەن كەيىنگى وقۋعا كەلگەن ستۋدەنتتەردىڭ ءدىني كوزقاراستارىنان ءجيى بايقادىق.

جوعارى وقۋ ورىندارىنداعى ءدىنتانۋ، يسلامتانۋ، تەولوگيا ماماندىقتارىندا وقيتىن ستۋدەنتتەردىڭ كوپشىلىگىنىڭ  كوزقاراستارى دا زايىرلىلىقتان مۇلدەم الشاق، ءدىني راديكالدى باعىت ۇستانادى.      

ءتورتىنشى ءبىر قاتەرلى جاعى – «زاڭسىز ءدىني يسلامدىق ميسسونەرلىكتىڭ»  وركەندەپ وتىرعانى. قازىرگى تاڭدا تيك-توك، ۆاتساپ، فەيسبۋك ت.ب. اقپاراتتىق  جەلىلەردە اشىقتان-اشىق ءدىني ناسيحاتتار قاۋلاپ كەلەدى. ولاردى كىمنىڭ جۇرگىزىپ وتىرعاندىعىنا ەشقانداي تەكسەرۋلەردەن وتكىزىلمەيدى. وسى تۇستا: «تۇلكىدەن ءدىن ۇيرەنسەڭ، تاۋىق ۇرلاعان ساۋاپ بولادى» دەگەن ازەربايجان ماقالى ەسىمىزگە تۇسەدى. ال الدەقانداي زەرتتەۋلەر مەن تەكسەرۋلەر بولعاننىڭ وزىندە، ءدىني زايىرلىلىق پەن راديكالدىقتى اجىراتاتىن ەكسپەرتتەردىڭ كوزقاراستارى دا كۇدىك تۋعىزادى.

ونى ءدىنتانۋشى ساراپشىلاردىڭ كوپشىلىگىنىڭ پىكىرلەرىنەن بايقاۋعا بولادى. بۇل «قاسقىرعا قوي باقتىرعاننىڭ» كەرى بولىپ وتىر.    

بەسىنشى ءبىر قاتەرلى قىرى قازىرگى تاڭداعى قوعامدىق ساناداعى، كەيبىر بيلىكتەگىلەردىڭ دە «قۇدايدان قورقۋدان يمامنان قورقۋعا» اۋىسىپ كەتكەندىگى بولىپ وتىر. ارينە، ساياسي قىزمەتكەر، شەنەۋنىكتەر، قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى قىزمەتكەرلەرى ت.ب.  ءدىندى زەرتتەۋشى، ءدىنتانۋشى بولۋعا ت.ب. مىندەتتى دە ەمەس. بىراق «يماموفوبيا» دەپ اتاۋعا بوولاتىن قۇبىلىس يسلام دىنىنە تىكەلەي-تىكەلەي ەمەس  قاتىستى قوعامدىق ءومىردىڭ بارلىق سالاسىن قامتىعان. يمامنىڭ ءوزىمىز سياقتى قاراپايىم جان ەكەندىگى ەسكەرىلمەي قالعاندىقتان،  ونى «جەردەگى قۇدايمەن بايلانىس ورناتاتىن وكىل»، «اق دەگەنى العىس، قارا دەگەنى قارعىس»، «بارلىق اقيقاتتى مەڭگەرگەن، دىنگە قاتىستى ايتقاندارىنىڭ بارلىعى ءابسوليۋتتى دۇرىس»، «كۇدىكتى، سەنىمسىز بولعان كۇننىڭ وزىندە دە وعان ەش قارسى كەلۋگە بولمايتىن» ت.ب. قاسيەتتى ادام، ساف التىنداي تازا تۇلعا دەگەن تۇسىنىك قالىپتاسقان. بۇنداي يماموفوبيالىق سانامىزدى تازارتپاي، ءبىز كەز-كەلگەن جالعان، ارعى جاعى تايىز، جاستاردىڭ ساناسىن ۋلايتىن ۋاعىزدار لەگىن ءوزىمىز دە تىڭداپ، بويىمىزعا سىڭىرە بەرەمىز. سوندىقتان، كەي ساتتەردە ولارعا تىيىم سالۋدان قورقۋ پايدا بولعان. ويتكەنى، ول ۋاعىزشىلار «اللانىڭ قارعىسى» ارقىلى ۇرەي تۋدىرۋدىڭ تەحنولوگياسىن مەڭگەرگەن.

التىنشى قاتەرلى قىرى ءدىننىڭ ەتيكالىق قىزمەتىنىڭ بۇرمالانۋى.  ءبىز بۇل جەردە قازىرگى قازاقستانداعى ءدىني-پسيحولگيالىق كليمات تۋرالى بايانداپ وتىرعانىمىزدى اتاپ وتەمىز. فەنومەنولوگيالىق ءادىس بويىنشا ءبىر نارسەنى زەرتتەۋ ونىڭ ءوزىن ەمەس، ساناداعى كورىنىسىن ماڭىزدى دەپ سانايدى. ماسەلەن، يسلامنىڭ رۋحاني كوزدەرى بولىپ سانالاتىن قۇران، حاديستەر، مۇسىلمان ءدىنىنىڭ تاريحى، ونداعى تۇلعالار ت.ب. ەمەس، ناقتى «ءبىز يسلام ءدىنىن قالاي ءتۇسىنىپ ءجۇرمىز»  دەگەن ەلىمىزدەگى ءدىني ساناعا بەتبۇرىس ماڭىزدى.  بۇل تۇستاعى جاعىمسىز قىرلارىنىڭ ءبىرى – يسلام ءدىنىن ءوز ماقساتىنا پايدالانۋ، ماسەلەن، زۇلىمدىق جاساۋعا، ادىلەتسىز بولۋعا، قىلمىس تا جاساۋعا، ءتىپتى ادامدى دا ولتىرۋگە بولادى، ويتكەنى، ول ناماز وقيدى، «قۇداي ءبارىن دە كەشىرەدى» دەگەن جەلەۋ بار. بۇل اسا قاۋىپتى بەتالىس. دەپۋتات رينات زايىتوۆتىڭ دا ناماز وقيىتىنداردىڭ 80  پايىزى الاياقتار  دەپ ايتىپ جۇرگەنى دە وسى ماسەلە.

بۇعان ارينە، ستاتيستيكالىق، الەۋمەتتانۋلىق زەرتتەۋلەر جۇرگىزۋ كەرەك، مۇمكىن ادام قايتىس بولعان قارالى ۇيدەن اقشا جينايتىن يمامداردى قوسقاندا، ودان دا كوپ شىعار.

دەمەك، كەي تۇستاردا، يسلام ءدىنى قازىر قازاقتار اراسىندا ءوزىنىڭ زۇلىمدىقتارىن، قاتەلىكتەرىن، الاياقتىقتارىن اقتاپ الۋدىڭ قۇرالىنا اينالعان. «نامازشىلدىق» بەينە ءبىر بارىنە دە جول اشاتىن ءوزىنىڭ «رۇقسات قاعازى» ىسپەتتەس بولىپ كەتكەن (ورتا عاسىرداعى پاپانىڭ يندۋلگەنتسيالارى (گراموتالارى ەسكە تۇسەدى).

بۇل ماسەلەگە بەي-جاي قاراۋعا بولمايتىندىعىن  ەلىمىزدەگى بيلىك باسشىلارىنا دا ايتقىمىز كەلەدى. ويتكەنى، ستراتەگيالىق تۇرعىدان قارايتىن بولساق، بۇل سىزدەردىڭ دە نەمەلەرەلەرىڭىز بەن شوبەرەلەرىڭىزگە قاتەر توندىرەتىن قۇبىلىس.

قورىتا كەلە، مىناداي شارالاردى جۇزەگە اسىرۋدى ۇسىنامىز:

1. قمبد مۇشەلەرىن تولىقتاي راتيفيكاتسيالاۋ قاجەت جانە ءدىني زايىرلىلىق بويىنشا تۇبەگەيلى رەفورماتسيا جاسالۋى ءتيىس: ونىڭ ءاربىر مۇشەسىن قاتاڭ تەستىلەۋدەن وتكىزۋ كەرەك، بىراق «ناسيحاتتاۋدى جانى قالاپ تۇراتىن ەڭ زايىرلى دەپ سانالعان ءدىنتانۋشى تەولوگتار» ەمەس، بىلىكتى، دىنگە بەيتاراپ الەۋمەتتانۋشى، ساياساتتانۋشى، فيلوسوف، پسيحولوگ عالىمدار سول تەستىلەۋ كوميسسياسىنىڭ قۇرامىنا ەنگىزىلۋى ءتيىس. سونىمەن قاتار، ءپاتۋا شىعاراتىن «عۇلامالار كەڭەسى» دەپ اتالاتىن ورگاندارىنا زايىرلى، ءدىني بەيتاراپ عالىمداردى دا مۇشەلىككە (50 پايىزدان كەم ەمەس مولشەردە) تارتۋ كەرەك.

2. يمامدار ينستيتۋتىنداعى «زاڭسىز ءدىني كاسىپكەرلىك» دەپ اتاۋعا بولاتىن قۇبىلىسقا تيىم سالۋ كەرەك. ول «قارالى ۇيدەن جانازا شىعارۋ» ارقىلى تۇسەتىن پايدادان، ءار ءتۇرلى ءدىني نەگىزدە قۇرىلعان «قايىرىمدىلىق قورلارىنان»، «ءپىتىر ساداقالاردان» ت.ب. جينالاتىن قارجىنىڭ باقىلاۋسىزدىعىنان تۋىنداپ وتىر. شىندىعىندا، كەي جاعدايدا، قازىرگى يمامدىق ينستيتۋت اعارتۋشىلىق، قوعامدى گۋمانيتارلاندىرۋ ت.ب. قىزمەتىنەن اۋىتقىپ، بيزنەس پەن جەمقورلىق قۇرىلىمدارىنا اينالىپ كەتكەن ءتارىزدى.

3. تەك ءپوزيتيۆتى تۇرعىدان عانا ۇسىنىلاتىن: «ءدىني زايىرلىلىق»، «ەركىن وي سانا»، «ديالەكتيكالىق تەولوگيا» ت.ب. سالالار بويىنشا ىرگەلى زەرتتەۋلەر جۇرگىزۋ كەرەك جانە وسى سالا بويىنشا گرانتتار ۇيىمداستىرىلۋى ءتيىس. مەملەكەت تاراپىنان اتالعان وسى ءۇش باعىت بويىنشا كونكۋرستار ۇيىمداستىرىپ، قارجى ءبولىنۋى ءتيىس. سايكەسىنشە، ول اينالىپ كەلىپ، قايتادان يسلامدى ۋاعىزدايتىن ينسترۋمەنتتەر تۇرىندە ەمەس، كەرىسىنشە، قوعامدىق ساناعا ءدىني توزىمدىلىك پەن زايىرلىلىقتى كوبىرەك ۋاعىزدايتىن مازمۇندى عانا قامتۋى ءتيىس.

4. بارلىق ءدىني يدەولوگيالارعا شەكتەۋ قويۋىمىز قاجەت. اقپاراتتىق جەلىلەردەگى «زاڭسىز ميسسيونەرلەر» زاڭ جولىمەن قۋدالانۋى ءتيىس. قازىرگى تاڭداعى مەكتەپ، كوللەدج، ۋنيۆەرسيتەت ت.ب. ءبىلىم بەرۋ ورىندارىنداعى يسلامدىق ءدىني ناسيحاتتارعا شەكتەۋلەر قويۋ كەرەك. ول ناسيحاتتاردىڭ كوپشىلىگى جوعارىدا ايتىلعانداي، «زايىرلىلىق اتىن جامىلعان ۋاحابيتتىك» سيپات الىپ وتىرعاندىعى جاسىرىن ەمەس. شىندىعىندا، بۇنداي زايىرلىلىققا ۇندەيتىن كوزقاراستاردى ءدىني ناسيحاتتىق سانامەن قارۋلانباعان عالىمدار (اسىرەسە، فيلوسوفتار مەن پسيحولوگتار) جۇرگىزۋى ءتيىس.

ءدىندى شەكتەن تىس ۋاعىزداۋ ءسوزسىز فاناتتىق الىپ باراتىندىعىن (بۇدان باسقا جول بولۋى مۇمكىن ەمەس) قاتاڭ ەسكەرۋ كەرەك. قازاق دالاسىندا ءدىني دۇمشەلىكپەن كۇرەستىڭ بىرنەشە ءجۇز جىلدىق تاريحى بار. ءحىح عاسىرداعى قازاق زيالىلارى مەن حح عاسىر باسىنداعى قازاق زيالىلارى ءۇشىن دە  بۇل ماسەلە وزەكتى بولعاندىعىنىڭ دالەلدەپ تە كەرەگى جوق. سوندا ءبىز، 150 جىل بويى «باياعى جارتاس ءبىر جارتاس» رەتىندە كورىنىس تاپقان، مەملەكەت تاراپىنان وڭاي شەشىمىن تاباتىن ماسەلەگە نەلىكتەن نۇكتە قويا المايمىز دەگەن ساۋال تۋىندايدى.

دەمەك، كەز-كەلگەن زايىرلى مەملەكەت ءدىندى وتە قاتاڭ باقىلاۋدا ۇستاۋى ءتيىس، ونى تىم بوساڭسىتىپ جىبەرۋگە بولمايدى. «جىبەرىپ تارتۋ – جىبەرىپ تارتۋ – جىبەرىپ تارتۋ...» قاعيداسى قولعا الىنۋى قاجەت. ماسەلەن، قازىرگى وزبەكستانداعى ءدىني ەلەمەنتتەردى قاتاڭ باقىلاۋعا الۋ شارالارى، كەزىندەگى كەمال اتاتۇرىكتىڭ يدەولوگياسى ت.ب. وسى قاعيداعا سۇيەنەلگەن. ال بۇل قاعيداعا سۇيەنبەگەن مەملەكەتتەر اۋعانستان، سيريا ت.ب. ەكەندىگىن ءومىردىڭ ءوزى كورسەتىپ وتىر.

شىندىعىندا، ەگەر دە قاتاڭ باقىلاۋ بولماسا، شەكتەن شىعىپ كەتەتىندىگى بۇل يسلام ءدىننىڭ تابيعاتىنا ءتان،  ونى كونە ءال-فارابي (بابامىزدى كەيبىر فاناتتار ەرەتيك، ءدىنبۇزار ساناعان) زامانىنان جالعاسقان داستۇرلەردەن كورۋگە بولادى.

5. قمبد-نى «مونوپوليالىق مارتەبەدەن» ايىرۋ كەرەك. (ماسەلەن، ەكونوميكادا دا مونوپوليا شەكسىز ۇستەمدىككە يە بولادى). قازىرگى تاڭدا ول، مەملەكەتىمىز زايىرلىلىق ۇستانىمدا بولعاندىعىنا قاراماستان، قوعامدىق ءومىردىڭ بارلىق سالاسىنا دەندەپ ەنىپ كەلەدى. قمبد شەشىمدەرى ەش بالاماسىز، پىكىرتالاسسىز، تالعاۋسىز، سۇرىپتاۋسىز مۇلتىكسىز «دۇرىس» بولىپ قابىلدانادى (سىناۋسىز نارسە قاشاندا قاتەلىككە الىپ بارادى، ال سىناۋ ونى جەتىلدىرە تۇسەدى). سوندىقتان دا، «ءوزىن مونوپوليا سەزىنۋ سيندرومىن» جويۋ ءۇشىن، ولاردىڭ بارلىق شەشىمدەرىن ساراپتامادان وتكىزەتىن عىلىمي كەڭەستەر بولۋى ءتيىس. ارينە، بۇل تۇستا دا، كەيبىر ءدىنتانۋشى عالىمدارىمىزدىڭ كوزقاراستارى دا اسا جاعىمدى ەمەس ەكەندىگىن ەسكەرىپ، ولاردىڭ ءوزىن سۇرىپتاۋ كەرەك. جوعارىدا ايتقانداي، ەلىمىزدە «ءدىنتانۋشى اتىن جامىلعان يسلام ميسسيونەرلەرى» دە از ەمەس.

بەرىك اتاش – فيلوسوفيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، قازۇۋ وقىتۋشىسى

ەسكەرتۋ: Abai.kz ەركىن اقپارات الاڭى. مۇنداي وي جارىستىرىپ، پىكىر تالاستىرۋعا قازاقستاننىڭ كەز كەلگەن ازامىت قۇقىلى. ماقالادا اتى اتالىن جەكەلەگەن ادامدار مەن قوعامدىق ۇيىمدار رەداكتسيامىزعا جاۋاپ بەرۋگە ەرىكتى بولسا، ولاردىڭ دا جاۋابىن ۇسىنۋعا ءازىرمىز.

Abai.kz