ەل بولام دەسەڭ، "بەس جىلىڭدى" تۇزە!
«قازىرگى تاڭدا، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇكىمەتى ورالمانداردى ءتيىمدى ورنالاستىرۋ وڭىرلەرىن ايقىنداۋدى، ورالمانداردىڭ كوشىپ كەلۋ كۆوتاسىن، كۆوتاعا ەنگىزىلگەندەر ءۇشىن تولەنەتىن اقشالاي تولەمدى بەلگىلەۋدى الىپ تاستاۋدى، قازاقستان ازاماتتىعىن تەك قازاقستان رەسپۋبليكاسى اۋماعىندا كەمىندە بەس جىل زاڭدى نەگىزدە تۇراقتى تۇرىپ جاتقان ەتنيكالىق قازاقتارعا بەرۋدى كوزدەيتىن ەتنيكالىق كوشى-قون سالاسىن رەتتەيتىن جاڭا تاسىلدەردى ازىرلەۋدە» .
بۇل – «اق جول» پارتياسى جەتەكشىسىنىڭ «ورالمانداردىڭ كوشىن دۇرىس ۇيىمداستىرىپ، وتانداستارىمىزدىڭ ەلگە ورالۋىن، ولاردىڭ جاڭا ومىرگە تەزىرەك بەيىمدەلۋىن رەتتەيتىن جۇيەلى شارالار قابىلداۋ» تۋرالى جىبەرگەن دەپۋتاتتىق ساۋالىنا وراي ۇكىمەت باسشىسى سەرىك احمەتوۆتىڭ قولى قويىلعان جاۋاپتىڭ توق ەتەرى ەكەن (http://old.abai.kz/node/40310) .
نەگىزى، بۇل دىڭعىردىڭ شىققانىنا ءبىراز ۋاقىت بولعان. «زاڭ جوباسى» پارلامەنتكە وسى جىلدىڭ باسىندا كەلىپ تۇسكەن بولاتىن. جۇمىس توبىنىڭ جەتەكشىسى قازىرگى قر پارلامەنتى ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتى، «نۇر وتان» حدپ ساياسي كەڭەسىنىڭ مۇشەسى، زاڭناما جانە سوت-قۇقىقتىق رەفورما كوميتەتىنىڭ توراعاسى راحمەت جەلدىبايۇلى مۇقاشەۆ مىرزا. ۇكىمەتتىڭ تاپسىرماسىنا ساي وزگەرتۋلەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزىپ، جاڭا جوبانى ۇسىنعان دا وسى كىسى.
«قازىرگى تاڭدا، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇكىمەتى ورالمانداردى ءتيىمدى ورنالاستىرۋ وڭىرلەرىن ايقىنداۋدى، ورالمانداردىڭ كوشىپ كەلۋ كۆوتاسىن، كۆوتاعا ەنگىزىلگەندەر ءۇشىن تولەنەتىن اقشالاي تولەمدى بەلگىلەۋدى الىپ تاستاۋدى، قازاقستان ازاماتتىعىن تەك قازاقستان رەسپۋبليكاسى اۋماعىندا كەمىندە بەس جىل زاڭدى نەگىزدە تۇراقتى تۇرىپ جاتقان ەتنيكالىق قازاقتارعا بەرۋدى كوزدەيتىن ەتنيكالىق كوشى-قون سالاسىن رەتتەيتىن جاڭا تاسىلدەردى ازىرلەۋدە» .
بۇل – «اق جول» پارتياسى جەتەكشىسىنىڭ «ورالمانداردىڭ كوشىن دۇرىس ۇيىمداستىرىپ، وتانداستارىمىزدىڭ ەلگە ورالۋىن، ولاردىڭ جاڭا ومىرگە تەزىرەك بەيىمدەلۋىن رەتتەيتىن جۇيەلى شارالار قابىلداۋ» تۋرالى جىبەرگەن دەپۋتاتتىق ساۋالىنا وراي ۇكىمەت باسشىسى سەرىك احمەتوۆتىڭ قولى قويىلعان جاۋاپتىڭ توق ەتەرى ەكەن (http://old.abai.kz/node/40310) .
نەگىزى، بۇل دىڭعىردىڭ شىققانىنا ءبىراز ۋاقىت بولعان. «زاڭ جوباسى» پارلامەنتكە وسى جىلدىڭ باسىندا كەلىپ تۇسكەن بولاتىن. جۇمىس توبىنىڭ جەتەكشىسى قازىرگى قر پارلامەنتى ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتى، «نۇر وتان» حدپ ساياسي كەڭەسىنىڭ مۇشەسى، زاڭناما جانە سوت-قۇقىقتىق رەفورما كوميتەتىنىڭ توراعاسى راحمەت جەلدىبايۇلى مۇقاشەۆ مىرزا. ۇكىمەتتىڭ تاپسىرماسىنا ساي وزگەرتۋلەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزىپ، جاڭا جوبانى ۇسىنعان دا وسى كىسى.
قايتالاي قاراۋعا تاپسىرىس بەرىلگەن زاڭ جوباسىنىڭ ءماتىنىن كورىپ، قازاق دەپۋتتاردان بۇرىن وزگە ۇلت قالاۋلىلارىنىڭ ءوزى شۋ ەتە ءتۇسىپتى: حالمۋرادوۆ روزاقۇل ساتىبالدىۇلى اعا مۇنداي زاڭ قابىلداپ قازاقتىڭ قارعىسىنا قالعانشا، پارلامەنتتەن ءوز ەركىممەن كەتكەنىم جاقسى دەپ ايعاي سالسا، كيكولەنكو ولگا اندرەيقىزى اپاي شقو ورالماندار ەڭ كوپ قونىستانعان ايماق، مەن ەرتەڭ ولاردىڭ جۇزىنە قالاي قارايمىن دەپ بەتىن شىمشىپتى. سوعان قاراماستان بۇل زاڭ جوباسى بۇگىن سەناتتان ءوتىپ، ەلباسىنىڭ قول قويۋىنا جىبەرىلىپتى.
سوندا قازاقستان رەسپۋبليكاسى تۇڭعىش پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ باياعى «قىمباتتى وتانداستار! ەجەلگى اتامەكەنىنەن جىراقتاپ قالعان سىزدەردى كەشەگى كۇنگە دەيىن اتا-بابا جەرىنە قايتىپ كەلە الامىز با دەگەن سۇراقتىڭ الاڭداتىپ كەلگەنىن مەن جاقسى بىلەمىن. تۋعان جەردىڭ ءتۇتىنى دە ىستىق دەيدى حالقىمىز. قانداس باۋىرلارىمىزدى بايىرعى اتا قونىسىنا تارتۋ ماقساتىندا ادام پراۆوسى تۋرالى ەلارالىق ەرەجەلەردى باسشىلىققا الا وتىرىپ، قازاقستان ۇكىمەتى «باسقا رەسپۋبليكالاردان جانە شەتەلدەردەن سەلولىق جەرلەردە جۇمىس ىستەۋگە تىلەك ءبىلدىرۋشى بايىرعى ۇلت ادامدارىن قازاقستاندا قونىستاندىرۋ ءتارتىبى مەن شارتتارى تۋرالى» ارنايى قاۋلى قابىلدادى. سوندىقتان اتا-مەكەنگە كەلەمىن دەۋشى اعايىندارعا جول اشىق. اتا-بابا ارۋاعى الدارىڭىزدان جارىلقاسىن!» («ەگەمەندى قازاقستان» 1992 جىل 1 قاڭتار) دەگەن شاقىرۋى قايدا؟!
2011-جىلى 22-شىلدەدە قولدانىسقا ەنگەن قر ازاماتتىق تۋرالى زاڭىنىڭ 16-1-بابىندا «جەڭiلدەتiلگەن تارتiپپەن (تiركەۋ تارتiبiمەن), تۇراتىن مەرزiمiنە قاراماستان، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ اۋماعىندا تۇراقتى تۇراتىن: تاريحي وتانىندا تۇراقتى تۇرۋ ماقساتىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنا كەلگەن ۇلتى قازاق ادامدار ءوتىنىش بەرگەن كۇننەن باستاپ، ءۇش اي ىشىندە قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ازاماتتىعىنا قابىلداناتىنى» اشىق جازىلعان بولاتىن.
تاۋەلسىز قازاقستان ەندى قانداستارىنا ەنەكوكىرەك ەتىپ كەلە جاتقان وسى جالعىز باپتى دا كوپسىنگەن كورىنەدى. ىشىندە «ۇلتى قازاق» دەگەن قاسيەتتى ءسوزى بار قادىرلى تارماق ءبىر مەيىرىمسىز، قاتىگەز، ساتقىن... قولمەن سىزىلىپ تاستالعالى تۇر. جالپى، قازاقستان قازىر «قازاق» اتاۋى بار نارسەگە ۇركە قارايدى. اۋەلى «قازاقستان» دەگەندەگى «قازاقتى» دا قىرقىپ تاستاي ما دەپ قورقاتىن بولدىق. ءسويتىپ، ەلىمىز ەندى ۇكىمەتى دايىنداعان «ەتنيكالىق كوشى-قون سالاسىن رەتتەيتىن جاڭا تاسىلدەر» ارقىلى قازاق كوشى دەگەن ۇعىمدى جويىپ، شەتتەن كەلەتىندەردىڭ بارلىعىنىڭ، ۇلتىنىڭ كىم ەكەنىنە قاراماستان، «مارتەبەسىن» تەڭەستىرمەك. سول ارقىلى سىرتتان ورالاتىن قازاقتاردى بارىنشا ازايتىپ، ەلدى تىپ-تىنىش، جىم-جىرت ۇستاپ وتىرماق. بارا-بارا بالەدەن اۋلاق دەپ ەسىكتى تارس جاپپاق.
ازات ەلى، اقساقال پرەزيدەنتى تۇرىپ، الىستان كەلەتىن اعايىنداردىڭ ميگراتسيا تاسقىنىمەن كەلىپ-كەتىپ جاتقاندارمەن تەڭ «مارتەبەلى» بولۋى اسقان قورلىق. بۇدان ارتىق قورلىق جوقتا شىعار بۇل دۇنيەدە؟! ماسەلەنىڭ كوكەسى، داۋ-دامايدىڭ ۇلكەنى ەندى تۋىندايدى. قازىر اتاجۇرتقا ورالعان قانداستارىمىزدىڭ سانى ءبىر ميلليوننان ارتىلىپ جىعىلادى. بۇل وڭاي كۇش ەمەس! ونىڭ ۇستىنە بۇل كەلگەندەردىڭ وتانىنا دەگەن ماحابباتىندا شەك جوق. ماناعى نۇرەكەڭ ايتقان «ءتۇتىنى دە ىستىق تۋعان جەردىڭ» جولىندا ولەتىندەر – ناعىز وسىلار. شەتتەگى بەس ميلليون قازاقتىڭ تاعدىرىنا بالتا شاپقان، قازاق كوشىنىڭ توقىراۋىنا اكەلىپ سوقتىرعان ساياسات ناعىز گولوششەكيندىك ناۋبەت بولدى. كوشى-قون كۆوتاسىنىڭ توقتاتىلۋى، ازاماتتىق الۋداعى ءجونسىز كەدەرگىلەر، جەڭ ۇشىنان جالعاسقان جەمقورلىق، جابىلعان جالا مەن جاعىلعان كۇيەلەر اتالمىش توپتى بارىنشا اشىندىرىپ، ساياسيلاندىرىپ جىبەردى. ءجۇز مىڭداعان وتباسى ەكىگە جارىلدى. بۇلار ەندى باسقاعا كونسە دە، تاپ وسى قورلىققا توزبەيدى!
باسقا – باسقا، بۇل قازاق بيلىگى ىستەيتىن تىرلىك ەمەس ەدى. ەگەر، مىنا «كوشى-قون سالاسىن رەتتەيتىن جاڭا ءتاسىل» شىنىمەن زاڭ كۇشىنە ەنەتىن بولسا، 20 جىلدان ارتىق ەل باسقارعان ن.نازارباەۆتىڭ دا بار ەڭبەگىن جۋىپ-شايىپ، ماسقارا ەتەتىن بولادى بۇل قادام. عۇلاما اۋەزوۆتىڭ قازاققا قاراتىپ ەسكەرتىپ ايتقان ءبىر ءسوزى ەسىمىزدە شىعار: "ەل بولامىن دەسەڭ، بەسىگىڭدى تۇزە". ەندى بۇگىن ءبىز "ەل بولامىن دەسەڭ، "بەس جىلىڭدى" تۇزە" دەگەلى تۇرمىز. ويتكەنى سىرتتان ارىپ-اشىپ كوشىپ كەلگەن قازاقتىڭ بەس جىل بويى ازاماتتىق الا الماي، تۇراقتى تىركەۋگە ىلىنبەي، ەل ساناتىنا قوسىلماي اتاقونىسىندا جوسىلىپ جۇرگەنى جاقسىلىققا اپارمايدى. بۇل - ۇلت كوشباسشىسى نۇرسۇلتان ءابىشۇلى نازارباەۆ ءوزى جەتەگىنە العان قازاقتىڭ ۇلى كوشىن ءبىرجولا توقتاتىپ تىنۋ دەگەن ءسوز.
سوندىقتان الاش جۇرتى بۇنداي كەلەڭسىزدىككە جول بەرمەۋى ءتيىس!
10.10.2013
Abai.kz
