جەلتوقسان كوتەرىلىسىن جاڭاشا زەردەلەۋ قاجەت
ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ «تاريح تولقىنىندا» باعدارلاماسى نەگىزىندە بيىلعى جىلى مەملەكەتتىك دەڭگەيدە «قازاقستاننىڭ ۇلتتىق تاريحىن زەردەلەۋ» جوباسى اياسىندا بىرقاتار جۇمىستار جۇرگىزىلدى.
الايدا، وسى جاڭاشا زەردەلەنەر تاقىرىپتىڭ ءبىرى - قازاقتىڭ اسقاق تا ازالى تاريحى - 1986 جىلعى الماتى قالاسىنداعى جەلتوقسان كوتەرىلىسى وكىنىشكە وراي، بۇل تاقىرىپ نازاردان تىس قالىپ بارادى. سوندىقتان دا، بۇل ايتۋلى وقيعانى زەردەلەۋ، جاستارعا بەرەر تاربيەسىن تارازىلاۋ مەن جەتكىلىكتى ناسيحاتتاۋ قاجەت-اق.
الماتى قالاسىنداعى 1986 جىلعى جەلتوقسان وقيعاسىنىڭ 30 جىلدىعى جاقىنداپ كەلەدى. وسىعان وراي اتالعان تاقىرىپتى زەرتتەپ جۇرگەن قالامگەر رەتىندە بىزگە جەلتوقسان وقيعاسىنىڭ بەلسەندى قاتىسۋشىلارىن ناسيحاتتاۋ مەن ولاردىڭ لايىقتى باعاسىن بەرۋ ماسەلەسى بويىنشا جەر-جەردەن ۇسىنىستار مەن تىلەكتەر كوپتەپ كەلىپ جاتىر.
بۇل الماتى قالاسىنداعى 1986 جىلعى 17-18 جەلتوقسان كۇندەرىندەگى وقيعاعا تۇپكىلىكتى باعا بەرۋ ماسەلەسى بويىنشا 1989 جىلى قازاق سسر-ى جوعارعى كەڭەسى پرەزيدۋمىنىڭ كوميسسياسى قۇرىلعان بولاتىن. الايدا، كسرو مەن كپسس باسشىلىعىنداعى اتالعان كوميسسيانىڭ باعاسى مەن قورىتىندىلارىنىڭ تولىققاندى بولماۋى مەن مۇلدەم كوڭىلدەن شىقپاۋى تۇسىنىكتى دە ەدى.
ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ «تاريح تولقىنىندا» باعدارلاماسى نەگىزىندە بيىلعى جىلى مەملەكەتتىك دەڭگەيدە «قازاقستاننىڭ ۇلتتىق تاريحىن زەردەلەۋ» جوباسى اياسىندا بىرقاتار جۇمىستار جۇرگىزىلدى.
الايدا، وسى جاڭاشا زەردەلەنەر تاقىرىپتىڭ ءبىرى - قازاقتىڭ اسقاق تا ازالى تاريحى - 1986 جىلعى الماتى قالاسىنداعى جەلتوقسان كوتەرىلىسى وكىنىشكە وراي، بۇل تاقىرىپ نازاردان تىس قالىپ بارادى. سوندىقتان دا، بۇل ايتۋلى وقيعانى زەردەلەۋ، جاستارعا بەرەر تاربيەسىن تارازىلاۋ مەن جەتكىلىكتى ناسيحاتتاۋ قاجەت-اق.
الماتى قالاسىنداعى 1986 جىلعى جەلتوقسان وقيعاسىنىڭ 30 جىلدىعى جاقىنداپ كەلەدى. وسىعان وراي اتالعان تاقىرىپتى زەرتتەپ جۇرگەن قالامگەر رەتىندە بىزگە جەلتوقسان وقيعاسىنىڭ بەلسەندى قاتىسۋشىلارىن ناسيحاتتاۋ مەن ولاردىڭ لايىقتى باعاسىن بەرۋ ماسەلەسى بويىنشا جەر-جەردەن ۇسىنىستار مەن تىلەكتەر كوپتەپ كەلىپ جاتىر.
بۇل الماتى قالاسىنداعى 1986 جىلعى 17-18 جەلتوقسان كۇندەرىندەگى وقيعاعا تۇپكىلىكتى باعا بەرۋ ماسەلەسى بويىنشا 1989 جىلى قازاق سسر-ى جوعارعى كەڭەسى پرەزيدۋمىنىڭ كوميسسياسى قۇرىلعان بولاتىن. الايدا، كسرو مەن كپسس باسشىلىعىنداعى اتالعان كوميسسيانىڭ باعاسى مەن قورىتىندىلارىنىڭ تولىققاندى بولماۋى مەن مۇلدەم كوڭىلدەن شىقپاۋى تۇسىنىكتى دە ەدى.
«بۇگىندە مەملەكەت باسشىسى – نۇرسۇلتان نازارباەۆ تاۋەلسىزدىك جىلدارى ەكشەلگەن جاڭا تالاپتار بويىنشا ۇلتتىق تاريحىمىزدى قايتا كەڭ تىنىسپەن تارازىلاۋدى ۇسىنىپ وتىر... وتكەن تاريحىن لايىقتى باعالاي الماعان ۇلت ناقتى ناتيجەگە قول جەتكىزە المايدى». وسى تۇعىدا جەلتوقسان وقيعاسىنىڭ قازاق تاريحىنداعى الار ءوز ورنىن بەلگىلەپ، ساياسي باعاسى مەن قورىتىندىلارىن شىعارۋ ءۇشىن تاريحشىلاردان، ساياساتتانۋشىلاردان جانە وقيعاعا قاتىسۋشى تۇلعالاردان ارنايى توپ قۇرىپ، جەلتوقسان كوتەرىلىسىنىڭ ساياسي باعاسىن بەرەتىن ۋاقىت جەتتى دەپ ەسەپتەيمىز.
ناقتى قۇجاتتارعا سۇيەنسەك، 1986 جىلعى 16 جەلتوقساندا، پلەنۋم بولعان تۇندە-اق، الماتى قالاسىنداعى جاتاقحانالاردى ارالاپ، ۇندەۋ تاراتقان، ۇراندار جازعان، قوزعالىستىڭ جوسپارىن جاساعان — سول كەزدەگى الماتى قالاسىنداعى جوعارعى وقۋ ورىندارىنىڭ ستۋدەنتتەرى ەدى. ولار جەلتوقسان كوتەرىلىسىن ۇيىمداستىردى ءارى جاستاردى الاڭعا باستاپ باردى. وسىلايشا ەلىمىزدىڭ تاۋەلسىزدىگىن الۋىنا ولشەۋسىز ۇلەس قوسىپ، سول جولدا ورىمدەي كەزىنىڭ وزىنە قاراماستان قان كورىپ، تۇرمەنىڭ ادام توزگىسىز ازابىن ارقالاعان ازاماتتاردى حالقىمىز بىلۋگە ءتيىس، قۇرمەت كورسەتۋى قاجەت.
ولار قاتاڭ تەرگەلىپ-سوتتالىپ، جازاسىن كوبىسى رەسەيدە وتكەردى. سوناۋ رەسەيدىڭ نۋ ورماندى تۇرمەسىندە جاتقان جەلتوقساندىق جىگىتتەردى ارتتارىنان بەيبىت كۇندە قوسىلا الماعان قوساقتارى ىزدەپ بارىپ، نەكەلەرىن تۇرمەدە قيدىردى. كۇيەۋلەرىمەن بىرگە تۇرمەدە تۇردى، تۇڭعىش ۇل-قىزدارىن تۇرمەدە بوساندى.
مىنە، ءبىزدىڭ تاريح. جەلتوقسان وقيعاسىن ۇيىمداستىرىپ، وسىنداي قاتال تاعدىرعا توتەپ بەرگەن جەلتوقساندىق كۇرەسكەر ۇل-قىزدارىمىزدى بۇگىنگى ۇرپاق، جاس بۋىنعا قالاي ۇلگى ەتسەك تە جاراسپاي ما؟
الايدا وسىنشا ۋاقىت وتكەنىمەن ولاردىڭ ەڭبەگى ەلەنبەدى، جۇرتشىلىققا جەتە تانىستىرىلمادى. ال ولار «مەن وسىنداي ازاماتپىن» دەپ ەشكىمگە ءتىس جارمايدى، كەۋدە سوقپايدى. وسى سالماقتى، سابىرلى، ەڭ باستىسى - ۇلتجاندى ازاماتتارىمىزدىڭ باعاسىن بەرۋگە ءتيىسپىز. ويتكەنى، مۇنداي ۇلت-ازاتتىق تاريحىمىزدىڭ ءتىرى كۋاگەرلەرى كوپ ەمەس.
ەندەشە، جەلتوقساندىق كۇرەسكەر ۇل-قىزدارىمىز تۋرالى دەرەكتى فيلمدەر ءتۇسىرىپ، ونى جاستاردىڭ اراسىندا ناسيحاتتاۋ - مەملەكەتتىك دەڭگەيدەگى «قازاقستاننىڭ ۇلتتىق تاريحىن زەردەلەۋ» جوباسى اياسىندا جۇزەگە اساتىن مىڭ-سان كەلەلى جۇمىستاردىڭ ءبىرى بولار ەدى. وتاندىق تاريحىمىزدىڭ جاناشىرى رەتىندە وسى سىندى باستامالارعا قولداۋ ءبىلدىرۋ - جەلتوقسان كوتەرىلىسىنىڭ ساياسي باعاسىن الۋىنا دەگەن تالپىنىس دەپ بىلەمىز.
بولاتبەك تولەپبەرگەن،
فيلوسوفيا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى
Abai.kz
