بۇل اڭگىمەنى ماعزۇم مۇحامەتجانۇلىنان ەستىدىم. ماعزۇم قازىرگى مەركە اۋدانىندا تۇرادى. بۇل كىسى سەمەيدە تاس مەشىتتە عابدىلحاق حازىرەتتەن وقىپ، جوعارى دارەجەلى ءدىني ءبىلىم العان. عابدىلحاق حازىرەت ءمادينا قالاسىندا وقىپ، ءدارىس بىتىرگەن. ونى سەمەيدىڭ اتاقتى بايى مۋسين شاقىرتىپ الىپ، قىزىن بەرىپ، قوس مۇنارالى ءساندى مەشىت سالدىرىپ، سول مەشىتكە يمام سايلاعان.

سەمەي قالاسىندا شەتتەن كەلىپ ورنالاسقان تاتاردىڭ باي ساۋداگەرلەرى كوپ بولعان. سەمەيدە 12 مۇنارالى مەشىت بولعان. ونىڭ ونى تاتارلاردىكى، ەكەۋى عانا قازاققا قارايدى. ابايدىڭ ۇستازى كونالي حازىرەتتى ۇلكەن دەپ سىيلاسا، عابدىلحاق حازىرەتتى اسقان عالىم دەپ دارىپتەيدى. تاتار بايلارى اسىرا ماقتاي بەرگەن سوڭ اباي عابدىلحاق حازىرەتتى كورۋگە ءوزىنىڭ كوڭىلدەسى عايسا باي-پاتشاعا ەرىپ جۇما نامازىنا تاس مەشىتكە بارادى. حالىق اسا كوپ جينالعاندىقتان مەشىتكە سىيماي، جۇما نامازىن مەشىتتىڭ قورعانىندا وقيدى. ابايدىڭ ۇستىندە ورىسشا تىگىلگەن اق راپەس پەشپەت، شالبارى بار، اياعىندا ءماسى، باسىندا تاقيا، ءبىرىنشى ساپتا، يمامنىڭ ناق ارتىندا تۇرادى. نامازدىڭ سوڭىندا يمام حالىققا قارسى قاراپ وتىرىپ، فاتيقا جاساپ بولعان سوڭ، عابدىلحاق حازىرەت:
– سەن ورىسپىسىڭ؟ – دەگەندە اباي:
– مەن قازاقپىن، – دەيدى.
حازىرەت شامدانا سويلەپ:
– ءسىز كىم دە بولساڭىز ۇستىڭىزدەگى كيىممەن ەكىنشىلەي مەشىتكە كەلمەڭىز، – دەيدى. اباي:
– قانداي سەبەپپەن، ءوزىمنىڭ ادال پۇلىما ساتىپ الىپ، اقشاسىن تولەپ تىكتىرگەن كيىمىم، كىرى جوق تازا. مەنىڭ كيىمىم مەشىتكە كىرۋگە لايىقسىز كيىم ەمەس، – دەيدى. عابدىلحاق:
– ايتتىم عوي، مۇنداي كيىممەن مەشىتكە كىرۋگە بولمايدى، ورىسشا تىگىلگەن، – دەپ العاشقى پىكىرىن قايتالايدى. اباي:
– ولاي بولسا، حازىرەت، ءوزىڭىز ەڭ الدىمەن جونگە كەلىڭىز، – دەيدى. – يسلام ءدىنىنىڭ تىرەگى، مۇحامەت پايعامباردىڭ تۇرعان جەرى ءمادينانى كوردىڭىز. ءمادينا حالقىنىڭ مەشىتكە كيەتىن ارناۋلى كيىمى بولادى. توبىعىنا جەتەتىن تازا شاپان، ماۋىتىدەن تىگىلگەن ارناۋلى الدى تايقى تاقياسى بولادى. ساقتياننان تىگىلگەن باشماقتارىن قولتىقتارىنا قىسىپ كەلىپ، مەشىتكە كىرەردە عانا كيەدى دە، مەشىتتەن شىققان سوڭ جەر باسپاي قايتا وراپ قولتىعىنا تىعىپ الادى. وسى جۇما نامازىندا وتىرعانداردىڭ ونداي كيىم كيگەن ءبىر دە بىرەۋى جوق. ال ورىسشا كيىممەن مەشىتكە كىرۋگە بولمايتىن بولسا، وسىندا وتىرعان بارلىق تاتاردىڭ بايلارى مەن بايبىشەلەرىنىڭ كيگەنى يۆان گروزنىي پاتشانىڭ تۇسىنداعى ورىس موداسى. ءوزىڭىزدىڭ ۇستىڭىزگە كيگەن كوك ءماۋىتى پالتوسىماعىڭىز دا سول مودا. اياعىڭداعى – امەريكان توۆارىنان تىگىلگەن ءماسى دە – امەريكا موداسى. مەشىتكە اشەكەيلى، جىلتىراۋىق كيىممەن كىرۋگە رۇقسات ەتپەيتىنىن نەگە ءوزىڭىز ەسىڭىزگە المايسىز؟ مەنىڭ كيىمىم ورىسشا تىگىلگەن بولسا، ءسىزدىڭ ەتىگىڭىز امەريكانشا تىگىلگەن. ءدىني كوزقاراسپەن قاراساڭ، امەريكا مەن ورىستىڭ قانداي ايىرماسى بار؟ ورىسشا كيىممەن مەشىتكە كىرمەيتىن بولسا، ءوزىڭ باستاتقان تاتاردىڭ بارلىق باي-پاتشالارى مەشىتكە كىرمەڭدەر، – دەيدى. عابدىلحاق حازىرەت جاۋاپ قايتارا الماي قىزاراقتاپ:
– مىنا كىسى قالاي ءوزى؟ – دەپ قىسىلىپ قالادى.
كوشەدە كەلە جاتقاندا عايسا باي-پاتشا:
– ياپىر-اي، اباي مىرزا، كوپشىلىكتىڭ كوزىنشە حازىرەتكە وتە اۋىر ايتتىڭىز-اۋ، – دەيدى. اباي:
– ايتسا نەسى بار، وسى كۇنى ءبىر عانا عابدىلحاق ەمەس، بارلىق حازىرەتتەردىڭ سالدەسىنىڭ ۇشى ناجىسكە ماتىرىلىپ ءجۇر، – دەپ جاۋاپ بەرەدى. عايسا باي-پاتشا:
– وسى ءسوزىڭىزدى حازىرەتتەردىڭ كوزىنشە ايتا الاسىز با؟ – دەيدى. اباي:
– ايتپاق تۇگىلى اقيقاتپەن دالەلدەپ، مويىندارىنا قويىپ تا بەرەم، – دەيدى.
كەلەسى جۇمادا عايسا باي-پاتشا تاي سويىپ، قىمىز الىپ، 12 مەشىتتىڭ يمامى مەن ارجاق-بەرجاقتىڭ بايلارىن قوناققا شاقىرادى. قوناقتار تەگىس جينالىپ، قىمىز ءىشىپ وتىرعاندا عايسا باي-پاتشا ابايعا:
– انەۋكۇنگى ءسوزىڭىزدى ايتاسىز با؟ – دەيدى. اباي:
– ايتامىن، – دەپ جاۋاپ بەرەدى. عايسا ەندى سويلەي بەرگەندە، ابايدىڭ ۇستازى كامالي حازىرەت:
– – عايسا مىرزا، از سابىر ەتىڭىز، – دەيدى دە، ابايعا قاراپ:
– ءيا، شاكىرتىم، ءبىر ءسوز ايتىپ پا ەدىڭىز؟ – دەپ سۇرايدى. اباي:
– ايتىپ ەم، – دەيدى تاعى دا. سوندا كامالي:
– مەنىڭ شاكىرتىم اباي ايتسا – ناعىز دالەلمەن بەكىتەتىن شىندىقتى ايتادى. وسى جيىلعان توپتا شىندىقتى سۇيەتىن دە ادام بار، سۇيمەيتىن دە ادام بار. سوندىقتان باقىس تۋماس ءۇشىن سول ءسوز ايتىلماي-اق قويسىن، – دەيدى.
ەشكىم بۇل سوزگە قارسى بولعان جوق. اباي ءسوزى ايتىلعان جوق.

شاكىر ابەنوۆ،

حالىق اقىنى.

Abai.kz