دىنگە قاتىستى تۇيتكىلدەر ەلىمىزدەگى وزەكتى ماسەلەلەردىڭ ءبىرى. جات اعىمنىڭ جەتەگىندە كەتكەن جاستاردىڭ اداسۋى قالىپتى قۇبىلىسقا اينالعانداي.

ءدىني ەكسترەميزم مەن تەرروريزم ماسەلەسى وسىدان كەلىپ تۋىندايدى. بۇل پروبلەمالار ءوز كەزەگىندە مەملەكەت پەن قوعام الدىنا ناقتى شەشىمىن تابۋدى قاجەت ەتەتىن بىرقاتار شۇعىل مىندەتتەردى قويىپ وتىر. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى  قاسىم-جومارت توقاەۆ راديكاليزم مەن ەكسترەميزيمنىڭ ەلىمىز ءۇشىن قانشالىقتى قاۋىپتى قۇبىلىسقا اينالۋى مۇمكىن ەكەنىن جانە ونىڭ ءورشىپ كەتۋىنە جول بەرمەۋ كەرەكتىگىن ۇنەمى نازاردا ۇستاپ وتىر. وسكەلەڭ ۇرپاقتى ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمىزدى، ءتىلىمىزدى، ءداستۇرلى ءدىنىمىزدى قۇرمەتتەۋگە باۋلۋ ءۇشىن بۇگىندە ەلىمىزدە كوپتەگەن ءىس-شارالار اتقارىلۋدا. مەملەكەت باسشىسى اتىراۋدا وتكەن ۇلتتىق قۇرىلتايدا دا سالت-داستۇردەن اجىراماۋعا شاقىرىپ، بابالارىمىزدىڭ مىڭ جىلدىق ءدىني ءبىلىمى مەن رۋحاني نۇسقاۋىنا سۇيەنۋىمىز كەرەك دەپ جان-جاقتى ايتىپ ءوتتى.

تەولوگ قاناتالى تاكيروۆ, تەرىس اعىمدار يسلام دىنىنە ۇلكەن زالالىن تيگىزىپ جاتىر. ويتكەنى زورلىق-زومبىلىقتان تۇراتىن ءدىني ەكسترەميزمنىڭ مۇسىلماندىق سانامەن ەشقانداي بايلانىسى جوق دەپ سانايدى.

«قازاقتىڭ عاسىرلار بويى ۇستانىپ كەلگەن ءداستۇرلى يسلامى مەن جات اعىمدار - ءبىر-بىرىنە قاراما-قايشى ۇعىمدار. سەبەبى راديكالدى اعىمدار حالىقتىق سالت-سانا مەن ادەت-عۇرىپتى مويىندامايدى. ولار ءۇشىن سالت-ءداستۇردىڭ بارلىعى - «شيرك»، ياعني قۇدايعا سەرىك قوسۋ. زايىرلى قوعامداعى وزگەرىستەردى «بيدعات» دەپ اتاپ، ءدىن جولىنا جاڭالىق ەنگىزۋدى دۇرىس ەمەس دەپ سانايدى. بۇنىڭ قوعامنىڭ، دامۋىنا، مەملەكەتتىڭ تۇتاستىعىنا تيگىزەر زارداپتارى وراسان زور. جات اعىم وكىلدەرى قۇران كارىمدە بىلاي دەگەن دەپ دالەل كەلتىرىپ تۇرىپ سويلەيدى. بىراق ولاردىڭ ايتقاندارىنىڭ قۇرانعا قاتىسى شامالى. تار تۇيسىكپەن قۇران اياتتارىن وزدەرىنشە تاپسىرلەيتىندەر كوپ»، - دەيدى مامان.

ءدىنتانۋشىلاردىڭ پايىمداۋىنشا، پروبلەمانىڭ كوبى قۇران اياتتارىن دۇرىس تۇسىنبەگەندىكتەن تۋىندايدى. ولاردىڭ اداسۋ سەبەپتەرى دە وسىندا جاتىر.

«ءدىني بىلىمدەرى تاياز بولعاندىقتان كوپ ازاماتتارىمىز اداستى. بىزگە قالاي جات اعىمدار ەندى، سولايىنشا قانشاما جاستارىمىز سيرياعا، پالەستيناعا كەتتى. مىسالى سيريادان قايتا ورالعان ادامدار بار، ولاردىڭ كەيبىرى قازىر تۇرمەدە جاتىر. ءبىلىمى جوق. ولاردىڭ وقىعان كىتاپتارى 3 نەگىز، 4 نەگىز، 6 نەگىز «كيتابي تاۋقيد» دەگەن جيناقتار. وسى كىتاپتاردى وقۋ ارقىلى ادامدار اداسا باستايدى. پروبلەمانىڭ باسىم كوپشىلىگى وسى جەردە.

ءدىنتانۋشىلاردىڭ پىكىرىنشە، جات اعىم وكىلدەرى ايتاتىن ۋاعىزدار قاسيەتتى كىتاپ - قۇران كارىمنىڭ ۇكىم­دەرىمەن سايكەس كەلمەيدى، ويتكەنى كوپتەگەن جەرلەرىن وزدەرىنە ىڭعايلاپ بۇرمالاپ العان.

«دەسترۋكتيۆتى جات اعىمنىڭ ماقساتتارى بىرىنشىدەن ولار مازحابتى ۇستانبايدى، قازاقستانداعى ءابۋ حانيفا مازحابىن جوققا شىعارادى.  بىر اياتتا تالاس-تارتىس باستالعان. مىنە، وسى جەردە دۇرىس ءتۇسىنۋ جولدارىن اللا تاعالا عالىمدارعا بايلاپ قويعان. ونى ءبىز عالىمدار قالاي ءتۇسىندى، ءبىز سونى تۋرا سولاي تۇسىنەمىز. پايعامبار تۇسىنگەندى عالىمدار تۇسىنەدى. ال دەسترۋكتيۆتى اعىم وكىلدەرى اياتتارعا تىكەلەي ءۇزىلدى-كەسىلدى جول جابادى دا، استارلى اياتتاردىڭ تىكەلەي ماعىناسىن الادى. تىكەلەي ماعىناسىن الۋ ارقىلى ولار اداسىپ كەتەدى»، - دەيدى تەولوگ.

ءدىنتانۋشى عالىمدارىمىزدىڭ پايىمداۋىنشا قازاق حالقى ءوز ادەت-عۇرپىن، سالت-ساناسىن «سۇننەتتى ۇستانۋ» نيەتىمەن قالىپتاستىرعان. بۇعان دالەل رەتىندە كوپتەگەن نانىم-سەنىمدەرىمىزدىڭ حاديستەرمەن، سۇننەتەرمەن استاسىپ، ۇندەسىپ جاتۋىن ايتۋعا بولادى.

«كەز-كەلگەن ادامدا وتانعا بايلاپ قوياتىن يدەولوگەمالار بولادى. ولار ونىڭ انا ءتىلى بولۋى مۇمكىن، پاتريوتتىق سەزىمى، داستۇرگە، ونەر، اتا-اناسىنا دەگەن قۇرمەتى سياقتى ماحابباتى بولادى. مىنە، جات اعىمدار وسىنىڭ بارشاسىن جويۋ ارقىلى ارەكەت ەتەدى. ءداستۇر، يسلام ءدىنى وتە ۇشتاسقان نارسە. ءبىزدىڭ اتا-بابالارىمىز ءدىندى ءوز مەنتاليتەتىنە ساقتادى. ماقال-ماتەل رەتىندە ۇرپاقتان ۇرپاققا جەتكىزدى. مىسالى وڭ اياقپەن كىر، وڭ قولمەن تاماق جە. تاماق جەردە ءبىسىمىللا دە. بىرەۋدىڭ الا ءجىبىن اتتاما، وتىرىك، وسەك ايتپا دەگەن سوزدەردىڭ ءبارى تۇنىپ تۇرعان شاريعات. ءداستۇر ارقىلى ءدىنىمىز بەرىلگەن. ال ەندى كەلىپ وسى يدەولوگيانى، ءداستۇردى قۇرتۋعا كىرىستى. ءداستۇردى قۇرتسا بولدى، ادام كىم كورىنگەننىڭ ىقپالىنا تەز ىلەسەدى. اداسقان ادام اتا-بابا جولىن ۇستانبايتىن بولدى، «اكە-شەشەم ناماز وقىمايدى» دەپ ءوز اتا-اناسىنان وقشاۋلانادى. ولاردىڭ كىتاپتارىندا ايتىلادى، كىم كاپىردىڭ كاپىر ەكەنىنە كۇمان كەلتىرسە وندا ونىڭ ءوزى كاپىر بولادى دەيدى. مىسالى كاپىر مەملەكەت بولسا ونى قورعاپ شىقسا ءوزى دە كاپىر بولادى. بۇكىل يدەولوگەماسى جويىلدى، مەملەكەتكە، اتا-اناعا دەگەن سەزىم اجىرايدى. مىنە، دەسترۋكتيۆتى جات اعىمنىڭ باستى ماقساتى وسى، ياعني ادامنىڭ قۇندىلىقتارىن جوعالتۋ ارقىلى ءوز ماقساتىنا قولدانۋ.

ادام جانىنا تەرەڭ ۇڭىلەتىن پسيحولوگتاردىڭ پكىرىنشە، جات يدەياعا شىرمالعان ادامنىڭ پسيحيكاسى بۇزىلادى. ساناسى ۋلانىپ، اق پەن قارانى اجىراتۋعا قۇلقى بولمايدى. مۇنداي كىسىلەردىڭ كوزقاراستارى مەن ۇستانىمدارى زايىرلى قوعامدا ەركىن ءومىر سۇرۋگە كەدەرگى كەلتىرەدى. رەسپۋبليكالىق اقپاراتتىق-ءتۇسىندىرۋ توبىنىڭ ساراپشى-پسيحولوگى لولا شاكيموۆانىڭ ايتۋىنشا، دەسترۋكتيۆتى ۇيىمداردىڭ ۋاعىزىن تىڭدايتىن ادامداردىڭ ىشكى جان دۇنيەسىمەن قاتار، سىرتقى كەلبەتى دە وزگەرە باستايدى.

«سوقىر سەنىمگە تاۋەلدى بولىپ، وقشاۋلانادى، مىنەز-قۇلىق وزگەرەدى. ءۇي ىشىندە بالاسى اكەسىنە نەمەسە كۇيەۋى ايەلىنە قارسى شىعىپ كيكىلجىڭدەر دە تۋىنداۋى مۇمكىن. ويتكەنى راديكالدى اعىمدار ءبىرىنشى كەزەكتە رۋحاني ەركىندىككە تۇساۋ سالادى. مۇنداي الداۋ-ارباۋ الدىندا كوپ ادام ويلانا بەرمەيدى. كەيدە ءدىني سەكتاعا اتاقتى نەمەسە اقشاسى بار اۋقاتتىلار كىرىپ جاتادى. ال بىرەۋلەر ماتەريالدىق جاعدايدىڭ جوقتىعىنان شاراسىزدىقتان بارادى. كوبىنەسە، اكە-شەشە ماحابباتىنا سۋساپ، جاقىندارىنان جىلىلىق ىزدەگەندەرگە جاناشىر تابىلا كەتەدى. ويتكەنى ءدىن تاراتۋشىلار بارىنە تۇسىنىستىكپەن قاراپ، اسقان قامقورلىق تانىتادى».

زەرتتەۋشىلەردىڭ پىكىرلەرىنشە، ءدىني فاناتيزم – پسي­حيكالىق اۋىتقۋدىڭ ءبىر ءتۇرى. سول سەبەپتى ەلىمىزدىڭ ءىرى قالالارىندا ءدىني سەكتالاردان زارداپ شەككەندەردى وڭالتۋ ورتالىقتارى اشىلعان. بۇگىنگى كۇنگە دەيىن رەسپۋبليكا بويىنشا 1200 دەن استام ادام وڭالتۋ ورتالىقتارىنىڭ كومەگىنە جۇگىنگەن.

«ءار اداممەن جەكە جۇمىس جاساۋ كەرەك. وڭالتۋ كەزىندە پسيحولوگ، سوتسيولوگ، تەولوگ سىندى ماماندار جەكە-جەكە سويلەسىپ، تۇسىندىرەدى، ءتۇرلى پسيحولوگيالىق تەح­نيكالار مەن ادىستەر قاراس­تىرىلعان.وڭالتۋ پروتسەسى وڭاي ەمەس، ۋاقىت كەرەك. سانانىڭ سەلت ەتۋ مەرزىمى بىرنەشە ايدان ءبىر جىلعا دەيىن سوزىلۋى ىقتيمال. اسىرەسە اداسقان ادامنان وتباسى مەن جاقىندارى باس تارتپاۋى ءتيىس. تۋرا جولعا ءتۇسۋى ءۇشىن قولداۋ كورسەتكەنى ابزال. ءدىني سەكتالار ءدۇبارا قىلعان ادامداردىڭ سانا-سەزىمىن جونگە كەلتىرۋگە بولادى. وڭالتۋ پروتسەسىنەن وتكەن سوڭ ءوز قاتەلىكتەرىن ءبىلىپ، تاۋبەسىنە كەلىپ جاتاتىندارى دا از ەمەس»، - دەيدى لولا شاكيموۆا.

وكىنىشكە قاراي، قانشا ۇگىت-ناسيحات جۇرگىزىلسە دە تەرىس اعىم تيگىزگەن زارداپتاردىڭ اۋىر بولاتىنىن كوپ ازاماتتار كەش ءتۇسىنىپ جاتادى. ءدىندى كوزسىز ەلىكتەۋشىلىكپەن ەمەس، بىلىممەن پايىمداۋ قاجەتتىگىن كوپ ادامدار ەسكەرە بەرمەيدى.

«دىننەن ەش حابارى جوق، قاراپايىم ازاماتتاردىڭ دەسترۋكتيۆتى اعىمعا ەرۋىنە اسەر ەتەتىن فاكتورلاردىڭ ءبىرى – ينتەرنەت. ءتىپتى كەي جايتتاردا ەگدە جاستاعىلار عالامتوردان وزىنە «ءجون سىلتەيتىن جاناشىر ادامدى» تاۋىپ جاتادى. سونداي اق «ناعىز مۇسىلمانمىن» دەپ جابىق كيىنىپ جۇرگەن ادامداردىڭ ءبارى پەرىشتە ەمەس ەكەندىگىن دە ەسكەرگەن ابزال. وسىنداي قاتەلىكتەرگە ۇرىنباۋ ءۇشىن اتا-انالار ەڭ الدىمەن ءوز پەرزەنتتەرىنە رۋحاني تاربيە بەرۋى ءتيىس. بالامەن كۇندە كەمىندە 1 ساعات اڭگىمە-دۇكەن قۇرعان ءجون. ۇيىندە دۇرىس ءتالىم-تاربيە العان ۇل-قىزدارىمىز ەشقاشاندا بىرەۋدىڭ جەتەگىندە كەتپەيدى – دەپ وي تۇيىندەيدى پسيحولوگ مامان.

شىندىعىنا كەلسەك، جات اعىمداردان جاقىندارىمىزدى، وتباسىمىزدى ساقتاۋدىڭ جولدارى وتە قاراپايىم. ۇلتتىق مادەنيەت، ءداستۇرلى ءدىنىمىزدىڭ  قاعيدالارىن  جاس ۇرپاققا سىڭىرە ءبىلۋ كەرەك. جاقىندارىڭىزبەن ۇنەمى ەتەنە ارالاسىپ، ولاردىڭ ومىرىندە بولىپ جاتقان جايتتاردى ءبىلىپ ءجۇرىڭىز. سوندا  عانا جات پيعىلداعىلار اكە مەن بالا، اتا مەن نەمەرە، اناسى مەن قىزى، اعايىندا باۋىرلار اراسىنداعى قارىم-قاتىناستارعا سىزات تۇسپەيدى. وسىلايشا وتباسى وڭالسا، مەملەكەت تە مىعىم بولادى.

Abai.kz