مۇرتىنان ايىرىلىپ، ساقالى عانا قالعان ايتىستان نەگە ءمان كەتتى؟
22-جەلتوقساندا «ەلارنا» تەلەارناسىندا «جىرىڭ بولىپ، توگىلەمىن» اتتى ايتىس بەرىلدى. ايتىستى تاعى دا «جادىگەر» قوعامدىق بىرلەستىگى ۇيىمداستىرعان بولۋ كەرەك. شاما-شارقىنشا ءوز دەڭگەيىن كورسەتتى. «قۇلمانبەت ايتىس» دەپ اتالاتىن ايتىس ءتۇرىن قايتا جاڭعىرتتى. بۇل دا بولسا جەتىستىك. دەسەدە «نۇر وتان» پارتياسى وتكەن جىلعى جىل سايىن ۇيىمداستىرۋعا ۋادە ەتكەن «التىن دومبىرا» بايقاۋىن ۇمىتىپ كەتە جازداعان سىڭايلى. ايتەۋىر «جادىگەردىڭ» ارقاسىندا «التىن دومبىرانى» دا تاپسىرىپ ۇلگىردى. ايتىس جوعارى دەڭگەيدە ءوتتى دەۋگە ۇيالامىن. مۇمكىن ۇيالمايتىندار دا بار شىعار. قازىلار القاسى وتكەن جىلعى «التىن دومبىرا» اتتى ايتىستىڭ «ادىلدىگىن» ءبىر جىلدان كەيىن تۇزەتكەندەي اسەر قالدىردى. قازاقتىڭ ءدۇلدىل اقىنى جانداربەكتىڭ ەسكەرتكەنىن ەلەدى مە، جوق ءالى دە كەلىسىم سولاي بولدى ما، ول جاعى بەلگىسىز. ايتەۋىر جاكەڭە بۇيىردى. تاعى ءبىر كادىك، ايبەك قاليەۆ، رينات زايتوۆ سىندى دۇلدىلدەردىڭ بۇل ايتىسقا قاتىسپاۋى بولىپ تۇر. سەبەپسىز بولماس: مونوپوليا، ادىلدىك، دەڭگەي، مۇددە دەگەندەي سەبەپتەر تولىپ جاتىر. بالكىم ادال ونەرىن ايىرباسقا سالعىسى كەلمەگەندەر دە بار شىعار...
سوڭعى ءۇش-ءتورت جىلدان بەرى ايتىستىڭ ساپاسى قاتتى ءتۇسىپ كەتتى. كوزقاراقتى تىڭدارمان رەتىندە ءوز ويىمدى ءبولىسۋدى ءجون كوردىم.
22-جەلتوقساندا «ەلارنا» تەلەارناسىندا «جىرىڭ بولىپ، توگىلەمىن» اتتى ايتىس بەرىلدى. ايتىستى تاعى دا «جادىگەر» قوعامدىق بىرلەستىگى ۇيىمداستىرعان بولۋ كەرەك. شاما-شارقىنشا ءوز دەڭگەيىن كورسەتتى. «قۇلمانبەت ايتىس» دەپ اتالاتىن ايتىس ءتۇرىن قايتا جاڭعىرتتى. بۇل دا بولسا جەتىستىك. دەسەدە «نۇر وتان» پارتياسى وتكەن جىلعى جىل سايىن ۇيىمداستىرۋعا ۋادە ەتكەن «التىن دومبىرا» بايقاۋىن ۇمىتىپ كەتە جازداعان سىڭايلى. ايتەۋىر «جادىگەردىڭ» ارقاسىندا «التىن دومبىرانى» دا تاپسىرىپ ۇلگىردى. ايتىس جوعارى دەڭگەيدە ءوتتى دەۋگە ۇيالامىن. مۇمكىن ۇيالمايتىندار دا بار شىعار. قازىلار القاسى وتكەن جىلعى «التىن دومبىرا» اتتى ايتىستىڭ «ادىلدىگىن» ءبىر جىلدان كەيىن تۇزەتكەندەي اسەر قالدىردى. قازاقتىڭ ءدۇلدىل اقىنى جانداربەكتىڭ ەسكەرتكەنىن ەلەدى مە، جوق ءالى دە كەلىسىم سولاي بولدى ما، ول جاعى بەلگىسىز. ايتەۋىر جاكەڭە بۇيىردى. تاعى ءبىر كادىك، ايبەك قاليەۆ، رينات زايتوۆ سىندى دۇلدىلدەردىڭ بۇل ايتىسقا قاتىسپاۋى بولىپ تۇر. سەبەپسىز بولماس: مونوپوليا، ادىلدىك، دەڭگەي، مۇددە دەگەندەي سەبەپتەر تولىپ جاتىر. بالكىم ادال ونەرىن ايىرباسقا سالعىسى كەلمەگەندەر دە بار شىعار...
سوڭعى ءۇش-ءتورت جىلدان بەرى ايتىستىڭ ساپاسى قاتتى ءتۇسىپ كەتتى. كوزقاراقتى تىڭدارمان رەتىندە ءوز ويىمدى ءبولىسۋدى ءجون كوردىم.
قازىرگى ايتىستىڭ ەڭ باستى ەرەكشەلىگى رەتىندە ساياساتكەرلىكتى ايتۋ كەرەك شىعار. ال اقىندار 100 پايىز ساياساتكەرلەر ەكەن. «وگىزدى ولتىرمەي، اربانى دا سىندىرمايتىن» ايتىستىڭ «داڭعىل جولىنا» ءتۇسىپ العان. «نۇر وتانعا»-دا جاعاتىن، پرەزيدەنتتىڭ دە ءتىلىن تاباتىن، قوعامداعى ادىلەتسىزدىكتەردى دە ايتىپ حالىقتىڭ دا كوڭىلىنەن شىعاتىن سىڭاي تانىتادى. بۇنى ساياستكەرلىك دەيىمىز بە، نە دەيمىز؟ الدە...
ءسوزدىڭ، ءتىلدىڭ كيەسىن ءتۇسىرۋ – ادامنىڭ سالاۋاتىن دا ساپاسىن دا ءبىر جولاتا تۇسىرەدى. ال وعان اقىلدى ادام بارمايدى. پەندەشىلىكتىڭ دە شەگى بار عوي. كەشەگى ايتىستا قازاقتىڭ ءتىلىن «قاتىننىڭ ءىش كويلەگىنە» تەڭەگەن اقىننىڭ، تىلگە باسقا تەڭەۋ تاپپاعانداي قاتىندار كويلەگىن بالامالاپ العان اقىننىڭ تىرىلىگى ەسى بار ادامنىڭ جۇرەگىن اۋىرتتى. ال وعان قارقىلداپ قول سوعىپ وتىرعاندار نەنى سەزگەنىن، نەنى سەزبەگەنىن قۇداي بىلەدى. ايتەۋىر جاقسى ىرىم ەمەس. نامىسى باردىڭ اناسىن ەسىنە تۇسىرەتىن سۇمدىق! «سەمىزدىكتى قوي كوتەرەدى» دەگەن ماقال وسىنداي دا ايتىلسا كەرەك.
قازىرگى ايتىستىڭ تاعى ءبىر ەرەكشەلىگى، ءسوز زەرىگەرلىك قاسيەتتەرى توقىراعان، ساياسي توكپە. كوركەمدىك ورەسى سول بۇرىڭعى دەڭگەيدە قالعان. تاڭداي قاقتىراتىن تاپقىر، سارا سوزدەردى ءسوز پاتشالىعىنان ەمەس، ءبىتىنا ساياساتتان تابادى. وعان دالەل كەلتىرىپ، ۋاقىت سوزۋدىڭ قاجەتى جوق.
بىرىنشىدەن، ايتىسكەرلەر كىتاپ وقىمايدى-اۋ. قايدان وقىسىن، الەۋمەتتىك جاعداي ۋشىعىپ تۇرعان مىنا زاماندا «اۋىزدى باققان بي بولادى» دەگەننىڭ كەبىن كيگەن. ازاماتتاردى جازعىرا دا المايمىز. دەسە دە جانداربەك، ديدار، جاقسىلىق، مۇحتار سىندى جاس قىرانداردىڭ بىرەۋىنىڭ دە العا باسۋعا تالپىنباۋى وكىنىشتى بولىپ تۇر. «وتباسى، وشاق قاسىنداعى» جەڭىل سوزدەردەن گورى، اناۋ جىراۋلارشا تولعاپ، قازاق تابيعاتىنىڭ قۇمارىڭ قانباس قامباسىنان ء«ۇش ۇيىقتاساڭ تۇسىڭە كىرمەس» عالامات شۋماقتاردى توگىپ-توگىپ جىبەرسە عوي، شىركىن!
ەكىنشىدەن، «كىمنىڭ نانىن جەسەڭ، سونىڭ ءسوزىن سويلەيسىڭ». مىنە، پەندەلىك عۇمىردىڭ بۇرىننان كەلە جاتقان اقيقاتى. سول پەندەلىكتەن شىعۋ، شىعا الماۋ ناعىز باتىر مەن اقىلدىڭ جۇرەگىنە بىتكەن سەرتى. سوڭعى جىلدارى ءبىر مىقتى «توپتىڭ» قارجىلاندىرۋىمەن قاجىعا بارىپ، ۇلگىرگەن جاستاردىڭ ساناسى دا، تانىمى دا، پەيىلى مەن پەندەلىگى دە بۇرىلىپ كەتكەن بە؟ ال، قازاقتا ۇلكەيتىپ ايتساق مۇسىلماندىقتا ء«وز اكە-شەشەسىنىڭ كەزەگىنەن كەيىن، ەگەر اكە-شەشەسىنىڭ دەنساۋلىعى (جاعدايى) كەلمەسە رۇقساتىمەن قاجىعا بارادى. قاجىعا باراتىن ادامنىڭ تۋىس-تۋعاندارىنىڭ، كورشى-قولاڭدارىنىڭ، ەل مەن جەرىنىڭ ءجايى جاقسى، تۇرمىستارى وڭدى بولۋلارى كەرەك، ونىڭ ۇستىنە ادال ەڭبەك، ماڭداي تەرىمەن كەلگەن قارجىمەن بارادى». ال ءبىزدىڭ اقىندار «ورايشىلدىق» پەن اتقتىڭ ارتىنان سالپاقتاپ، الدەبىر توپتىڭ قارجىسىن باسقا كەلگەن باق ساناپ، پەندەلىك پەن كۇپىرلىكتىڭ وشاعىنا ءتۇسىپ كەتكەن جوق پا؟ ء تىپتى سول وشاققا ءتۇسىپ كەتىپ شىعا الماي جۇرگەن جوق پا؟ ال بىرەۋلەردىڭ سەبەپسىز قارجى شاشىپ، قاجىعا اپارمايتىنى بەلگىلى. ەندەشە كىمدەر ۇتتى؟ اقىندار ما؟ الگى توپ پا؟
ۇشىنشىدەن، جاتتاندىلىق. مىنە، بۇل الدىن الا ءبىر-ءبىرىنىڭ ولەر جەرلەرىن ىزدەپ، ولەڭ جاتتاپ، كەلىسىپ، كورىسىپ، دايىندالاتىن اقىندارعا قاراتىلىپ وتىر. حالىق اراسىنداعى اڭىز پەن تەلەارنالارداعى جاڭالىقتاردى جيناپ-تەرىپ، ولەڭگە ايلاندىرىپ قايتالاپ بەرەدى. بۇل سۇردەك ولاردى ىلگەرلەتۋدىڭ ورنىنا ارتقا قاراي سۇيرەپ بارا جاتىر. «زاگاتوۆكا» الماسقىش، دايىنداعىش اقىننىڭ بۇعاناسى قالاي قاتايماق؟!
تورتىنشىدەن، ەڭ وكىنىشتىسى، ءسوز كيەسىن ءوز دەڭگەيىندە سەزىنە الماۋ مەن تۇسىنبەۋ. بۇل وت تىلىمەن قوعامداعى كەلەڭسىزدىكتەردى ورىپ ءتۇسۋدىڭ ورنىنا ساياست پەن پايدا، قۋلىق پەن قۇلدىق توگىلەتىن اقىنداردىڭ كەبىنى. قايران قازاقتىڭ نيەتى مەن پەيىلىنە بەرگەن دۇنيە تانىمى مەن سالتى، ىرىم-جىرىمى مەن ءجون-جوسىعى اقىندار تىلىنەن سۇتتەي اعارىپ كورىنۋ كەرەك قوي. ايتپەسە ەسى بار اقىن كيەلى قازاق ءتىلىن «قاتىننىڭ ءىش كويلەگىنە» تەڭەي مە؟
بەسىنشىدەن، الەۋمەتتىك جاعدايدىڭ كەمشىلدىگى – اقىننىڭ پەندەلىگىنە سىن. تۇرمىس قيىندىعى مەن مىنا يت ءومىر كىمدى باسىنبايدى دەيسىز. جۇمىسسىزدىق پەن باي-باتشالار مەن اتاعى جەر جارعان شەنەۋنىكتەردىڭ قاباعىنا قاراپ وسكەن بالادان نە كۇتەمىز؟
التىنشىدان، ءدىن مەن دىلدەگى تۇسىنىك – ادامدىق پەن اللاعا جاقىن بولۋ كەرەك. ول استە بىرەۋلەردىڭ مۇددەسى ءۇشىن قۇرباندىققا شالىنبايدى. قۇدايعا شۇكىر، «قاجى» اقىندارىمىز دا، قازى اقىندارىمىز دا نامازحان. ونى ماقتان ەتىپ جۇرگەندەرى دە جوق ەمەس. دەسە دە جۇرت سوزىنە سەنەك، كەيبىرەۋلەرى ءدىني پسيحولوگيالىق توقىراۋعا ۇشىراپ قالعان با دەپ قورقامىز. بۇل الدەبىر ءدىني توپتاردىڭ ساياساتىنىڭ جەمىسى ەمەس پە؟ «نيەت» پەن «امالدى» الجاستىرۋ ارقىلى قازاقتىڭ، مۇسىلماننىڭ بەرەكەسىن قاشىرۋدى ماقسات تۇتقان جويتتاردىڭ اقىن سىندى كيەسى مەن يەسى بار توپتى «جۇگەندەۋى» ۇلتتىڭ تراگەدياسى عوي. وسى ارقىلى ءوز ساياساتتارىن جۇرگىزۋگە تالپىناتىنى شىندىق. سولاي بولىپ جاتقان جوق پا؟
مەن اقىنداردى جامانداپ، شەرىمدى شىعاريىن دەپ وتىرعام جوق. قۇمارىم قانىپ جىر ەستي الماي، تەبىنىپ شىعىپ تەپەڭدەگەن اعا-ىنىلەرىمە، اپكە-قارىنداستارىما بازىنامدى ايتىپ وتىرمىن. قاسيەتتى كيە بىتكەن ءسوزدى ۇستايتىنداردىڭ ازايعانىنا نالىپ وتىرمىن. وسىم وتىرىك بولسا، اللا كىنامدى كەشە گورسىن!
التاي بۇقارباەۆ
Abai.kz
