بۇگىن الماتىداعى ۇلتتىق كىتاپحانادا قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسىنىڭ توراعاسى، باس ءمۇفتيى ەرجان قاجى مالعاجىۇلىنىڭ باستاماسىمەن جارىق كورگەن ء«دىن مەن ءداستۇر» كىتابىنىڭ تۇساۋكەسەر ءراسىمى ءوتتى.

ء«دىن مەن ءداستۇر» كىتابىندا ار-ۇيات، ءدىني راسىمدەرگە قۇرمەت، ادەپتىلىك، سىپايىلىق، قاراپايىمدىلىق، ەڭبەك ەتۋ، اتا-انانى قۇرمەتتەۋ، كورشى اقىسى، تۋىستىق بايلانىس، باۋىرمالدىق، تىلەۋقورلىق، ۇلكەنگە قۇرمەت، كىشىگە ىزەت، ت.ب. ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمىزدىڭ دىنمەن ساباقتاستىعى كەڭىنەن ءتۇسىندىرىل-گەن. ماقال-ماتەلدەر مەن ناقىل سوزدەردىڭ حاديستەرمەن ۇقساستىعى، ءدىن مەن ءداستۇردىڭ تىعىز بايلانىسى تۋرالى كوپتەگەن مالىمەتتەر مەن دالەلدەر كەلتىرىلگەن.

كىتاپ جاستاردى، جالپى وقىرمانداردى ءدىن مەن ءداستۇردى قۇرمەتتەۋگە ۇندەيدى. 

تومەندە ء«دىن مەن ءداستۇر» كىتابىنان ءۇزىندى جاريالاپ وتىرمىز.

Abai.kz

ءداستۇردى تەرىسكە شىعارۋ – اداسۋشىلىق

بۇگىن الماتىداعى ۇلتتىق كىتاپحانادا قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسىنىڭ توراعاسى، باس ءمۇفتيى ەرجان قاجى مالعاجىۇلىنىڭ باستاماسىمەن جارىق كورگەن ء«دىن مەن ءداستۇر» كىتابىنىڭ تۇساۋكەسەر ءراسىمى ءوتتى.

ء«دىن مەن ءداستۇر» كىتابىندا ار-ۇيات، ءدىني راسىمدەرگە قۇرمەت، ادەپتىلىك، سىپايىلىق، قاراپايىمدىلىق، ەڭبەك ەتۋ، اتا-انانى قۇرمەتتەۋ، كورشى اقىسى، تۋىستىق بايلانىس، باۋىرمالدىق، تىلەۋقورلىق، ۇلكەنگە قۇرمەت، كىشىگە ىزەت، ت.ب. ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمىزدىڭ دىنمەن ساباقتاستىعى كەڭىنەن ءتۇسىندىرىل-گەن. ماقال-ماتەلدەر مەن ناقىل سوزدەردىڭ حاديستەرمەن ۇقساستىعى، ءدىن مەن ءداستۇردىڭ تىعىز بايلانىسى تۋرالى كوپتەگەن مالىمەتتەر مەن دالەلدەر كەلتىرىلگەن.

كىتاپ جاستاردى، جالپى وقىرمانداردى ءدىن مەن ءداستۇردى قۇرمەتتەۋگە ۇندەيدى. 

تومەندە ء«دىن مەن ءداستۇر» كىتابىنان ءۇزىندى جاريالاپ وتىرمىز.

Abai.kz

ءداستۇردى تەرىسكە شىعارۋ – اداسۋشىلىق

مۇسىلمان شاريعاتىندا ادامداردىڭ ەركىنە قالدىرعان مۋباح ياكي ەرىكتى ىستەر بار. مىسالى، تويلاردى، مەيرامداردى وتكىزۋ جولدارى، سالت-جورالعىلارى ءاربىر حالىقتا اركەلكى. ولاردىڭ ءبارىن شاريعاتقا ساي كەلمەيدى دەپ ايتۋعا بولمايدى. كەرىسىنشە، ولار ءاربىر مۇسىلمان حالقىنىڭ عۇلامالارىنىڭ كوز الدىندا ءارى ولاردىڭ قۇپتاۋىمەن سان عاسىرلاردان بەرى اتقارىلىپ كەلە جاتقان عۇرىپتار. سونداي ۇلتتىق ەرەكشەلىكتەرگە، تىلدىك ەرەكشەلىكتەرگە قارسى شىعۋ، ولاردى ءدال ارابتاردىكىندەي ەتۋگە تىرىسۋ بارىپ تۇرعان ناداندىق. ويتكەنى ادامزاتتىڭ ۇلت-ۇلىسقا ءبولىنۋى اتالمىش اياتتا ايتىلعانداي جاراتقاننىڭ ءوز جاراتىلىسىنا بەكىتىپ بەرگەن مىزعىماس زاڭى. ال جاراتىلىستىق قاعيداعا قارسى شىعۋ قاساڭدىققا شالدىققان شالا ساۋاتتىلاردىڭ ءىسى.

قازىرگى قازاق قوعامىنداعى ءدىني بىلىمگە دەگەن قۇشتارلىق اسىرەسە جاستاردىڭ اراسىندا باسىم. ءارى مەشىتكە كەلۋشىلەردىڭ نەگىزگى بولىگى دە سولار. سونداي-اق، ناقتىلى ءدىني ءبىلىم العانداردىڭ كوپشىلىگى جاستار. ال جاستار عۇمىرلىق تاجىريبەسى از بولعاندىقتان ءوزىم بىلەمدىككە سالىنىپ، ماكسيماليستىك كوڭىل-كۇيگە بوي الدىرىپ كوپتەگەن قاتەلىكتەرگە ۇرىنادى. جاسىنا جەتپەي شەيح اتانۋعا قۇلشىنادى. قۇران مەن ءحاديستىڭ نەگىزگى مۇراتتارىن تۇسىنبەي، قاتەلىكتەرگە جول بەرەدى. ناقتىلى ۇكىمدەردى قامتيتىن مۋحكام دارەجەسىندەگى اياتتاردى ىسىرىپ قويىپ، قوعامدا جاڭالىق اشۋدى كوزدەگەندەي ەكىنشى دارەجەلى ۇقساس ۇعىمدى مۋتاشابيھ دارەجەسىندەگى اياتتاردى العا شىعارىپ، عالىمدار اراسىندا ءتۇرلى كوزقاراس تۋدىرعان ماسەلەلەردى كوتەرىپ، داۋ-داماي تۋعىزىپ جاتادى. مۇنداي كەلەڭسىزدىكتەردىڭ باستى سەبەبى ءدىني بىلىمگە يە بولعانداردىڭ شالا ساۋاتتىلىعى نەمەسە البىرتتىق كوڭىل-كۇيلەرى. ناق سوندايلاردىڭ اراسىندا ءوز ۇلتىنىڭ تالاي عاسىرلاردان بەرى قالىپتاسقان قۇندىلىقتارىن، مادەني مۇرالارىن، ءتىپتى، تاريحى مەن قازىرگى بولمىسىن جوققا شىعاراتىندار دا تابىلادى. ەگەر ولار شاريعات شارتتارىن تەرەڭ تۇسىنسە، ونداي اداسۋشىلىققا بارماس ەدى.

سونىمەن قاتار ءدىن سالاسىندا تاجىريبەلى، ءبىلىمدى دەپ ەسەپتەلەتىن كەيبىر ءدىندارلاردىڭ ءوزى دىنگە بولىسۋدىڭ ءجونى وسى ەكەن دەپ، قازاقشا بىردەڭە جازعاندا اراب، تۇرىك سوزدەرىن قاز-قالپىندا جازادى. مىسالى، قازاقتار ءجۇسىپ، جاقيا، ءجۇنىس دەۋگە ۇيرەنگەن ءاۋ باستا بار ەسىمدەردى اراب تىلىندەگى قالپىندا يۋسۋف، ياحيا، يۋنۋس دەپ بەرەدى. وسىنداي قىلىقتارى ارقىلى ولار ەكى ءتۇرلى قاتەلىككە بوي الدىرادى. ءبىرىنشىسى – ءدىن مۇراتىن جاڭساق ءتۇسىنۋ. يسلام ءدىنى ۇلتتىق ەرەكشەلىكتەردى جويۋعا، ءاربىر ءتىلدىڭ تابيعي زاڭدىلىقتارىن مانسۇق ەتۋگە مۇلدە شاقىرعان ەمەس ءارى شاقىرمايدى دا. كەرىسىنشە، ءاربىر ەلدىڭ وزىنە ءتان جاعىمدى ادەت-عۇرىپتارى مەن قالىپتاسقان زاڭدىلىقتارىنىڭ ساقتالۋىنا ەرەكشە ءمان بەرەدى.  ولاردىڭ ەكىنشى قاتەلىگى ءوز حالقىنىڭ تاريحى مەن دىلىنەن، ءتىلى مەن رۋحاني الەمىنەن بەيحابار بولۋى. سوندىقتان ۇلتىمىزدىڭ گەنەتيكالىق جادىندا عاسىرلاردان بەرى ساقتالىپ كەلە جاتقان وزىندىك بولمىسىن، ءداستۇرى مەن مادەنيەتىنىڭ تامىرىنا بالتا شابادى. قازاق تىلىنە اراب نە تۇرىك ءتىلىنىڭ زاڭدىلىقتارىن اكەپ تىقپالاپ، تازا قاينارىنىڭ تۇنىعىن لايلايدى. ءسويتىپ، قازاق ءتىلىنىڭ ەملەسى مەن گرامماتيكاسىنا «ەرەكشە جاڭالىق» ەنگىزگىسى كەلەدى. ءارى سولارىن ۇلكەن ابىروي، بىلىمپازدىق دەپ تانيدى. بۇدان اسقان بىربەتكەيلىك جوق. ءدىننىڭ شاريعاتقا قايشى كەلمەيتىن ۇلتتىق ادەت-عۇرىپتى، تىلدىك ەرەكشەلىكتەردى تەرىسكە شىعارمايتىنىنا قاراماستان، ولاردى مانسۇق ەتۋگە تىرىسۋ ناعىز ماڭگۇرتتىڭ ارەكەتى. سوندايلاردىڭ قازاق اقىن-جىراۋلارىنىڭ ءدىني تاقىرىپتاعى ولەڭدەرىن ء«وز ەملەلەرىنە»، «سەنىمدەرىنە» ساي ەتىپ ءوڭىن وزگەرتىپ جازاتىندارىنا دا كۋا بولىپ ءجۇرمىز. اللا تاعالا ولارعا تۋرا جول، تەرەڭىرەك ءبىلىم ءناسىپ ەتسىن.

سونىمەن قاتار، قازىرگى قازاق قوعامىندا حالقىمىزدىڭ ءداستۇرى مەن تاريحىن، تىلدىك ەرەكشەلىگىن مانسۇق ەتەتىن، نە جارتىلاي مويىندامايتىن نيگيليستەرمەن بىرگە ادەت-عۇرىپتى، قازاقشىلىقتى قورعاۋدىڭ ءجونى وسى ەكەن دەپ ءدىندى تومەندەتىپ، ۇلتتىق ءداستۇردى ودان جوعارى قوياتىندار دا بار. ولاردىڭ كوپشىلىگىنىڭ تەرەڭ ءدىني ءبىلىمى جوق. بىراق وسى تاقىرىپتى تالقىلاۋعا اسا قۇشتار. دالەلدەرىنىڭ دەنى ءداستۇر مەن دانالار سوزدەرى. شاريعاتتان ماردىمدى ماعلۇمات بولماعاندىقتان ادەت-عۇرىپ پەن ءدىن اراسىنداعى بايلانىستى تەرەڭىرەك تۇسىندىرۋگە قاۋقارى جوق. ناتيجەسىندە العاشقىسىنا باسىمدىق بەرىپ، ەكىنشىسىن تومەندەتەدى. مۇنداي قاساڭ پىكىرلەردىڭ عۇمىرى قىسقا. سەبەبى، ادامداردىڭ ءدىني ساۋاتتىلىعى ارتقان سايىن ايتۋشىعا دەگەن تالاپ تا كۇشەيمەك.